ZUS nie wypłaca odsetek za opóźnienie w przyznaniu lub wypłacie świadczeń

Z sygnałw docierających od osb ubezpieczonych wynika, że ZUS nie realizuje niedawnego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, w ktrym Trybunał orzekł, że osoby procesujące się nieraz latami przed sądem z ZUS o przyznanie np. emerytury lub renty będą mogły żądać zapłaty odsetek za czas trwania procesu, ktry wykazał błąd ZUS, tzn skończył się korzystnie dla osoby ubiegającej się o świadczenie, np. rentę. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że w sytuacji, gdy ZUS ponosi odpowiedzialność za powstałe opźnienia w przyznaniu lub w wypłacie świadczenia, ubezpieczony ma prawo do odsetek.

Trybunał Konstytucyjny w dniu 11 września br. wydał wyrok (sygnatura akt P 11/07) na skutek rozpoznania pytania prawnego III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie dotyczącego roszczeń ubezpieczonych przeciwko organom rentowym o zapłatę odsetek z tytułu opóźnienia w przyznaniu lub wypłacie świadczeń. Trybunał orzekał w sprawie zgodności art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz 353 z późn. zm.) z art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji. W rozpoznawanej przez Trybunał sprawie, sąd okręgowy - sąd ubezpieczeń społecznych 28 października 2004 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i przyznał Marii J. prawo do renty z tytułu częściowej okresowej niezdolności do pracy. Należna kwota została przekazana do placówki pocztowej 17 marca 2005 r. Wyrok wraz z uzasadnieniem ZUS otrzymał 14 stycznia 2005 r., ale kolegium ZUS skierowało wyrok do wykonania dopiero 9 marca 2005 r. Maria J. wystąpiła do ZUS o zapłatę odsetek z tytułu opóźnienia wypłaty świadczenia, co zostało załatwione odmownie. Rozpatrujący odwołanie sąd okręgowy oddalił roszczenie. Podstawę odmowy stanowił kwestionowany przepis, w myśl którego - w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się dzień wpływu do organu rentowego prawomocnego orzeczenia wydanego przez organ odwoławczy. Wyrok ten Maria J. zaskarżyła do sądu apelacyjnego. Zdaniem sądu apelacyjnego kwestionowany przepis niesie za sobą istotne ograniczenia uprawnień ubezpieczonych w zakresie ich roszczeń o zapłatę odsetek i przyczynia się do opóźnienia w nabyciu przez nich prawa do świadczeń. Ponadto przepis ten stanowi niczym nie uzasadnione uprzywilejowanie organów rentowych, które mogą przedłużać postępowania sądowe bez żadnych konsekwencji dla siebie. Umożliwienie organowi rentowemu odkładanie w czasie przyznania świadczenia dokonuje się ze szkodą dla świadczeniobiorcy i z naruszeniem jego konstytucyjnych praw do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych rozumiany w ten sposób, że za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia tylko w sytuacji, gdy za nieustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy, jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Trybunał orzekł, że w sytuacji gdy organ rentowy ponosi odpowiedzialność za powstałe opóźnienia, ubezpieczony ma prawo do odsetek. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego trzeba odróżnić dwie sytuacje faktyczne, które mają wpływ na prawo do odsetek. Pierwsza to nieprawidłowe działania organu rentowego, druga - opóźnienia w działaniu samego ubezpieczonego lub płatnika polegające np. na nieprzedłożeniu (mimo żądania organu rentowego) dokumentów koniecznych do ustalenia prawa. W drugim przypadku nie budzi wątpliwości fakt, że odpowiedzialność ponosiłby płatnik lub ubezpieczony. Konsekwencją takiego postępowania mogłoby być również pozbawienie ubezpieczonego prawa do odsetek, w sytuacji gdy organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za powstałe opóźnienia. Kwestionowany przepis jest zgodny z konstytucją, o ile za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia, tylko w sytuacji, gdy za nieustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy (ZUS). Jeżeli zaś odpowiedzialność taka jest po stronie organu rentowego - ubezpieczony ma prawo do odsetek – stwierdził Trybunał.

Mówiąc prościej, od dnia wejścia w życie omawianego wyroku, czyli jego opublikowania w Dzienniku Ustaw (co nastąpiło w dniu 24 września br.) – ZUS ma obowiązek zbadać indywidualnie, z czyjej przyczyny toczyło się postępowanie w sądzie. Jeśli odpowiedzialność ponosi ZUS, wtedy nie może przyjąć, że ostatnią okolicznością do wydania ostatecznej decyzji był dzień wpływu prawomocnego orzeczenia sądu. Oznacza to, że ZUS będzie musiał wówczas wypłacić odsetki za czas toczącego się postępowania w sądzie.

To orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jest bardzo ważne dla wszystkich osób, które latami procesują się z ZUS o przyznanie lub wypłatę świadczenia. Wszystkie te osoby uzyskały skuteczną oręż w walce o szybkie rozpoznawanie swojej sprawy, toczącej się – na skutek odwołania się od decyzji ZUS – przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych. Do czasu wydania przez Trybunał Konstytucyjny wskazanego wyżej wyroku ZUS twierdził bowiem, że jest zwolniony z wypłaty odsetek do czasu wydania prawomocnego wyroku sądu. Tylko w 2006 r. 172 tys. spraw osób ubezpieczonych przeciwko ZUS trafiło na wokandę sądów pracy i ubezpieczeń społecznych, co pokazuje, że sprawa będąca przedmiotem wyroku Trybunału Konstytucyjnego jest istotna dla wielu osób.

Odsetki wynoszą obecnie 11,5% w skali roku. Odsetki będą rosły za każdy dzień opóźnienia w przyznaniu lub w wypłacie świadczenia. Omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego ma zastosowanie w razie dochodzenia prawa do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty rodzinnej, dodatku pielęgnacyjnego, dodatku do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej oraz zasiłku pogrzebowego. W myśl wyroku Trybunału Konstytucyjnego, jeśli proces w powyższych sprawach z ZUS wykaże winę ZUS w zakresie odmowy przyznania lub wypłaty świadczenia, osoba starająca się o przyznanie tego świadczenia ma prawo do odsetek za opóźnienie (za czas toczącego się procesu sądowego) w przyznaniu świadczenia.

Można mieć nadzieję, że powyższy wyrok zmobilizuje ZUS do większej rozwagi przy wydawaniu decyzji w sprawie odmowy przyznawania świadczeń. Tymczasem z sygnałów docierających od osób ubezpieczonych wynika, że ZUS nie realizuje tego wyroku, urzędnicy często nie wiedzą, że został on wydany i wszedł w życie z dniem 24 września br., a jeśli wiedzą, to mają problemy z jego prawidłową interpretacją.

Wydaje się więc konieczne wydanie przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej szczegółowego zalecenia dla ZUS, wyjaśniającego tę kwestię i wykładni, jak interpretować omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Mamy informację, że jeden z ubezpieczonych skierował zapytanie w tej sprawie do resortu pracy i polityki społecznej. Do sprawy więc wrócimy.

Patrycja Grey