Specyficzne warunki długotrwałej pracy biurowej powodują różnorakie reakcje naszego organizmu, w tym większe niż na pozór mogłoby się wydawać - zmęczenie i znużenie, zwolnienie reakcji mózgu, osłabienie tempa i pogorszenie poprawności w wykonywaniu pracy, przy jednoczesnym wzroście ciśnienia krwi oraz spowolnieniu niektórych odruchów i fizjologii organizmu.

Zmęczeniu podlega każdy człowiek, należy ono bowiem do podstawowych prawidłowości fizjologicznych i w związku z tym nie jest patologią, lecz fizjologiczną reakcją na nadmierny wysiłek fizyczny lub umysłowy (psychiczny). Nie ma jednak jednoznacznej definicji tego stanu psychofizycznego organizmu - najczęściej określa się je jako stan wewnętrzny, objawiający się głównie obniżeniem zdolności do wykonywania pracy, będącym konsekwencją uprzednio podjętego wysiłku.

Zmęczenie zależne jest od wielu czynników – fizycznych, biologicznych i społecznych. W związku z tym rozróżnia się:

- zmęczenie fizyczne (mięśniowe), którego główną przyczyną jest niedotlenienie i nadmierne nagromadzenie się w mięśniach produktów przemiany materii (głównie kwasu mlekowego) w wyniku długotrwałego i znacznego wysiłku fizycznego;

- zmęczenie umysłowe – objawiające się obniżaniem funkcji poznawczych, będącym skutkiem obciążenia uwagi nadmiarem informacji oraz ich częstotliwości, ale także monotonią pracy;

- zmęczenie sensoryczne, które polega na obniżonej reakcji narządów zmysłów wskutek długotrwałej ekspozycji na określony bodziec, np. nadmierne obciążenie wzroku przez niewłaściwe (zbyt słabe lub zbyt duże) oświetlenie, powodujące zmęczenie narządu wzroku albo praca w nadmiernym hałasie - co z kolei nadmiernie obciąża narząd słuchu oraz powoduje zmniejszenie wrażliwości na bodźce dotykowe;

- zmęczenie emocjonalne – będące reakcją na działanie czynników stresowych, takich jak: presja czasu, stosunki międzypracownicze itp.

Poza obciążeniem statycznym, umysłowym i obciążeniem narządów zmysłów, na rozwój zmęczenia mają wpływ np. czynniki związane z warunkami zewnętrznymi: temperatura, wilgotność i ruch powietrza, drgania, wibracje i hałas, czas i pora pracy (dzień, noc) itp. oraz czynniki związane bezpośrednio z pracownikiem – wiek, płeć, ogólna kondycja psychofizyczna, indywidualny rytm biologiczny, używane leki (albo papierosy, alkohol) oraz stan emocjonalny.

Najbardziej krytyczną dla zmęczenia porą są godziny między drugą a czwartą po północy, w tym bowiem czasie człowiek ma najniższy poziom tzw. krzywej fizjologicznej zdolności do pracy, co objawia się niestety zwiększeniem częstotliwości wypadków związanych z pracą oraz jej najniższą wydajnością.

W ostatnich latach intensywność pracy wzrasta. Obserwujemy wydłużanie się faktycznego czasu pracy - przy równoczesnym skracaniu czasu wypoczynku oraz snu. Konsekwencją tego jest przemęczenie, prowadzące do stanu zagrożenia zdrowia. Przemęczenie może być skutkiem zmęczenia zarówno ostrego, jak i umiarkowanego – zwłaszcza przy niedostatecznym czasie i formie odpoczynku. Zapobieganie zmęczeniu związanemu z przepracowaniem polega przede wszystkim na odpoczynku, wyspaniu oraz dostarczaniu odpowiedniej ilości płynów i bogatej w składniki odżywcze diecie. Warto o tym pamiętać przy przeznaczaniu coraz więcej czasu na pracę, a coraz mniej na regenerację sił.

Uczucie zmęczenia jest rezultatem m.in. niedotlenienia organizmu na skutek bezczynności mięśni wspomagających funkcjonowanie krwiobiegu. Ta sama przyczyna jest powodem zmęczenia psychicznego - zapotrzebowanie bowiem mózgu na tlen jest kilkanaście razy większe niż mięśni. Dlatego tak ważne są, wymagane przepisami, regularne, co godzinę, 5-minutowe przerwy w pracy przy komputerze, które powinny być przeznaczone na ruch.

Wiele badań i obserwacji wskazuje, że poważny wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie w związku z pracą biurową mają czynniki psychiczno-organizacyjne: stosunki przełożony-podwładny, kontakty urzędnik-petent, stosunki koleżeńskie, adekwatność obowiązków i wymagań do kompetencji i kwalifikacji, poczucie (lub brak) sprawiedliwej oceny wykonywanej pracy, organizacja pracy oraz sprawność działania i profesjonalizm całej instytucji.

Nieprawidłowości w jednej z tych dziedzin prowadzą do pojawiania się stresu - podstępnego i najczęściej negatywnego zjawiska w funkcjonowaniu naszego organizmu. Dlatego bardzo ważną sprawą jest umiejętność znalezienia odpowiedzi na następujące pytanie: Jak, dobrze pracując, płacić za to jak najniższą cenę psychofizyczną?

Szczegółowe wymagania dotyczące warunków środowiska pracy biurowej są określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz. 973). Warto jednak pamiętać, że przepisy bezpieczeństwa pracy nie stawiają wymagań na wyrost, przesadnych, ani tym bardziej wymagań nieuzasadnionych. Zwykle są to wymagania minimalne, których niespełnienie powoduje duże ryzyko wypadku lub pojawienia się dolegliwości zdrowotnych. Dlatego rozsądek nakazuje, by znać te minimalne wymagania bhp - i do nich się stosować.

Edward Kołodziejczyk