Chodzi o przepisy obciążające od 1 stycznia 2022 r. obywateli  obowiązkiem opłacania składki zdrowotnej w pełnej wysokości poprzez uniemożliwienie jej odliczania od podatku. Była to jedna z fundamentalnych zmian w ramach Polskiego Ładu. Jej skutkiem był wzrost obciążeń podatkowych obywateli, którzy dotychczas korzystali z tego odliczenia. W efekcie składka zdrowotna zwiększyła podstawę opodatkowania, od której liczona jest wysokość podatku.

Przepis umożliwiający odliczanie składki od podatku wprowadzono 1stycznia 1999 r. wskutek reformy systemu ubezpieczeń zdrowotnych. Przepisy podatkowe dostosowano wtedy do nowego sposobu finansowania ubezpieczenia zdrowotnego.

Czytaj w LEX: Jak obliczyć wynagrodzenie krok po kroku - poradnik na przykładach >>>

Do wejścia w życie Polskiego Ładu  składka ta w wysokości 9 proc. podstawy jej wymiaru podlegała częściowemu odliczeniu. Kwota, o którą można było zmniejszyć podatek, osiągała 7,75 proc. podstawy wymiaru składki, tym samym 1,25 proc. pokrywał podatnik. W konsekwencji rzeczywisty koszt składki był znacznie mniejszy, właśnie z uwagi na prawo do jej odliczenia.

Zobacz nagranie szkolenia w LEX: Leśniewska Izabela, Rozliczenie składki zdrowotnej >

Czytaj również: 
Składka zdrowotna – niesprawiedliwy podatek, który powinien trafić do Trybunału>>
Składka zdrowotna - od 1 stycznia będziemy płacić podatek od podatku>>

 

Odliczalność składki zdrowotnej

W poprzednim stanie prawnym składka była w istocie opłatą obciążającą w decydującej części budżet państwa. W tym kontekście nasuwa się pytanie, czy obciążenie obywateli obowiązkiem finansowana składki w całości - jest rozwiązaniem właściwie wpisującym się w ciążący na władzy publicznej konstytucyjny nakaz zapewnienia jednostkom ochrony zdrowia (art. 68 Konstytucji).

Sprawdź w LEX: Czy osoba będąca rolnikiem ryczałtowym i prowadząca działalność gospodarczą, która podlega ubezpieczeniu w ZUS składkę zdrowotną płaci również od dochodu uzyskanego z działalności rolniczej? >

Problem ten został zasygnalizowany RPO przez prof. dr hab. Inettę Jędrasik- Jankowską, em. kierownika Katedry Prawa Ubezpieczeń Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Wyraziła ona obawę, że obecne przepisy mogą naruszać art. 68 Konstytucji. Oceniła, że nie ma przy tym znaczenia obniżenie skali podatku, bowiem w ostatecznym rachunku obciążenia obywateli wzrosły z 18,25 proc. (podatek 17 proc. w tym składka zdrowotna 9 proc. - po odliczeniu 1,25 proc.) do 21 proc. (podatek 12 proc. i składka zdrowotna 9 proc.).

Sprawdź w LEX:  Jakie składki zdrowotne płaci przedsiębiorca, który do końca 2022 roku zgłoszony był z kodem 054300 jako prowadzący JDG, który jest wspólnikiem spółki komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej?  >

Koncepcji zniesienia odliczalności składki zdrowotnej przypisuje się względy fiskalne. W uzasadnieniu projektu Polskiego Ładu wskazano bowiem, że „(...) kryzys związany z pandemią COVID-19 przekłada się nie tylko na zmniejszenie wpływów budżetowych, ale także na zwiększone wydatki, w tym na obsługę zadłużenia i świadczenia społeczne. Z tego względu państwo zmuszone jest do szukania nowych rozwiązań, wspierających wzrost oraz stabilizację nadwyrężonych wpływów budżetowych”.

Sprawdź w LEX: Jak ustalić składkę zdrowotną dla prowadzącego JDG, który do tej pory rozliczał się liniowo, a w 2023 r. zmienił formę opodatkowania na ryczałt? >

Początkowo, likwidację prawa do odliczenia od podatku składki zdrowotnej miała podatnikom złagodzić tzw.  ulga dla klasy średniej. Ostatecznie jednak z rozwiązania tego zrezygnowano. Na mocy Polskiego Ładu 2.0., który wszedł w życie 1 lipca 2022 r. ustawodawca zdecydował o zmianie stawki podatkowej z 17 proc. do 12 proc. Miało to na celu zrekompensowanie uchylanej ulgi dla klasy średniej.

Sprawdź w LEX: Jak rozliczyć miesięcznie oraz rocznie składkę zdrowotną za styczeń 2023 r., płaconą w lutym, w przypadku zmiany formy opodatkowania? >

W uzasadnieniu projektu wskazano, że brak możliwości odliczenia od podatku składki równoważy nie tylko podwyższenie kwoty wolnej od podatku do 30 000 zł, progu dochodów w skali podatkowej do 120 000 zł, ale także obniżenie stawki podatkowej. Dodano, że z nowych rozwiązań mogą skorzystać również przedsiębiorcy rozliczający się według skali podatkowej. Natomiast co do pozostałych przedsiębiorców wprowadzono limitowane odliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Sprawdź w LEX: Jaki okres zapłaty składek zdrowotnych podlega rozliczeniu rocznemu w kwietniu 2023 za 2022 r. w celu stwierdzenia nadpłaty lub dopłaty? >

Zmiany w ramach nowelizacji Polskiego Ładu nie przywróciły zatem możliwości odliczenia od podatku składki na ubezpieczenie zdrowotne. Wprowadziły jedynie pewne rozwiązania kompensacyjne zasadniczo w płaszczyźnie podatkowej (zwłaszcza obniżenie stawki podatku do 12 proc.), a także pewne wyjątki co do możliwości odliczenia tej składki przez niektóre grupy podatników.

Sprawdź w LEX: Czy podatnik rozpoczynający działalność w trakcie roku podatkowego, który wybrał ryczałt ewidencjonowany, stosuje limit dla obliczenia składki zdrowotnej w pełnej wysokości czy też powinien stosować proporcje tak jak dla przekroczenia limitu 200.000 zł w VAT? >

 

Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 1/2023 >>


Finansowanie  świadczeń zdrowotnych przerzucone na obywateli

W tym kontekście prof. Inetta Jędrasik-Jankowska przedstawia tezę, że po zmianach Polskiego Ładu doszło do sytuacji, w której system opieki zdrowotnej w Polsce finansowany jest w istocie przez obywateli w ramach składek na ubezpieczenie zdrowotne. Stwierdza, że niedopuszczalne jest, aby obecne rozwiązania w całości przerzucały na obywatela obowiązek państwa zapewnienia środków na finansowanie świadczeń zdrowotnych. W konsekwencji stawia pytaniem, czy w świetle art. 68 ust. 2 Konstytucji ustawodawca poszukując rozwiązań nacelowanych na wzrost wpływów budżetowych nie powinien wprowadzić do porządku prawnego zmian o charakterze stricte podatkowym w zakresie nałożenia obowiązku poniesienia ciężaru podatkowego, zamiast w nieuprawniony sposób likwidować prawo do odliczenia składki zdrowotnej.

Sprawdź w LEX: Czy osoba korzystająca z zerowego PIT w odniesieniu do przychodów z działalności gospodarczej może odliczyć składki społeczne naliczone z tego tytułu? >

Trybunał Konstytucyjny, dokonując pogłębionej interpretacji art. 68 ust. 2 Konstytucji RP, zauważa, że konieczne jest funkcjonowanie w ramach systemu opieki zdrowotnej mechanizmów pozwalających na gromadzenie, a następnie wydatkowanie na świadczenia zdrowotne ze środków publicznych. Ustrojodawca  nie przesądza, jaki model powinien ustawodawca przyjąć w tej materii. Norma art. 68 ust. 2 zdanie drugie nie jest jedynie upoważnieniem ustawodawcy zwykłego do określenia warunków i zakresu świadczeń, lecz nakłada na ustawodawcę taki obowiązek. Swoboda ustawodawcy nie jest nieograniczona. Nie może on w ogóle zrezygnować z finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych.

Rzecznik poprosił więc ministra zdrowia o stanowisko, zwłaszcza o szczegółowe ustosunkowanie się do tez prof. Inetty Jędrasik-Jankowskiej.

Sprawdź w LEX: W jaki sposób ustalić składkę zdrowotną, jeśli wynagrodzenie brutto pracownicy jest na tyle niskie, że nie jest pobierana zaliczka na PIT? >

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.