RPO proponuje szersze kompetencje dla PIP

Rzecznik praw obywatelskich - Irena Lipowicz, wystąpiła do ministra pracy o przemyślenie możliwości określenia władczych kompetencji dla Państwowej Inspekcji Pracy. Chodzi o bieżące rozstrzyganie sporów, czy pracownik powinien być umieszczony w ewidencji wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Problem ten ujawnił się po orzeczeniach Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawach pracowników, którzy skarżyli obecną procedurę składania wniosku o wpis do tejże ewidencji. Uprawnienie to przysługuje pracownikom na podstawie art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach pomostowych. Stanowi on, że jeśli pracodawca nie umieści w specjalnej ewidencji pracowników, za których trzeba płacić składki na fundusz emerytur pomostowych, to przysługuje im skarga do Państwowej Inspekcji Pracy. Ta zaś, zgodnie z art. 1 ust. la ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2012 r., poz. 404), może nakazać pracodawcy umieścić pracownika w ewidencji wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wykreślić go z niej lub sporządzić korektę wpisu. Może to uczynić jednak tylko wtedy, gdy nie ma żadnych niejasności.

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie 7 sędziów w uchwale (z 13 listopada 2012 r., I OPS 4/12) zwrócił uwagę, że o spełnieniu warunków do emerytury pomostowej, w tym co najmniej 15 -letni staż pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze rozstrzyga ZUS albo sąd powszechny, w razie odwołania. Wtedy dopiero ustala się czy pracownik ma wymagany okres pracy w szczególnych warunkach, czy nie. O tym nie rozstrzyga wpis do ewidencji, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, ani decyzja administracyjna Państwowej Inspekcji Pracy wydana na podstawie art. 1 la i art. 12 ustawy o PIP. Utrwaliło się więc, że ewidencja pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach i decyzje PIP dotyczące prowadzenia tej ewidencji mają służyć tylko dokumentowaniu, że pracownik pracował w odpowiednich warunkach i przez odpowiedni czas, nawet gdy nie ma sporu między nim a pracodawcą co do kwalifikacji stanowiska do tej specjalnej kategorii stanowisk pracowniczych. W kolejnym orzeczeniu (z 4 stycznia 2013 r., I OSK 908/12) NSA stwierdził, że rolą PIP jest nakazanie pracodawcy umieszczenie pracownika w ewidencji, jeśli ten fakt nie jest sporny, ewentualnie wtedy gdy spór już rozstrzygnięto, a danych pracownika nie ma w ewidencji. Podkreślił, że PIP nie ma władczej ingerencji w razie sporu między pracownikiem i pracodawcą. Wówczas musi wydać decyzję o odmowie nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

RPO uważa, że brak wyposażenia PIP w takie uprawnienia kształtujące niesie ryzyko przesunięcia sporów pracownik-pracodawca na fazę ubiegania się pracowników o przyznanie prawa do emerytury pomostowej. Jej zdaniem, lepiej takie kwestie rozstrzygać na bieżąco. Uprawnienia ustawowe PIP nie naruszają przecież kompetencji ZUS. Przyznanie uprawnień władczych PIP dałoby podstawy stworzenia właściwego i kompletnego postępowania administracyjnego, które umożliwi ustalenie czy pracownik pracuje w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze jeszcze w trakcie jego zatrudnienia.