Pracodawca formułując przyczynę wypowiedzenia powinien pamiętać przede wszystkim o tym, że: przyczyna wypowiedzenia musi być uzasadniona, konkretna i prawdziwa. Wyrok SN z dnia 14 maja 1999 r., I PKN 47/99; stanowi, iż „warunek podania konkretnej przyczyny wypowiedzenia umowy spełniony jest wówczas, gdy pracodawca wskazuje w uzasadnieniu fakty i rzeczowe okoliczności dotyczące osoby pracownika bądź jego zachowania w procesie świadczenia pracy lub zdarzeń, także niezależnych od niego, mających wpływ na decyzję pracodawcy”.

Przyczynami wypowiedzenia umowy o pracę nie mogą być m.in.:

  1. osiągnięcie wieku emerytalnego. Nabycie prawa do emerytury nie stanowi samo w sobie przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę (wyrok SN z dnia 3 lutego 2010 r., II PK 196/09; oraz uchwała SN z dnia 21 stycznia 2009 r., II PZP 13/08;),
  2. nieobecność pracownika spowodowana niezdolnością do pracy w następstwie choroby, która nie miała charakteru przewlekłego, a ponadto definitywnie minęła,
  3. wskazanie, iż "pracownik nie spełnia oczekiwań pracodawcy w związku z zajmowanym stanowiskiem" (wyrok SN z dnia 12 grudnia 2001 r., I PKN 726/00;),
  4. likwidacja stanowiska pracy w sytuacji, gdy wypowiedzenia dokonano po upływie znacznego czasu od tej likwidacji lub jeżeli pracodawca wyznaczył pracownikowi inne miejsce pracy,
  5. pozorna likwidacja stanowiska pracy, jeżeli pracodawca stworzył inne miejsce pracy, na którym nowo zatrudniony pracownik będzie wykonywał takie same lub zbliżone obowiązki, (...)

Pracownik ma możliwość zaskarżenia oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę poprzez wniesienie do sądu pracy odwołania w ciągu 7 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę zgodnie z art. 264 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. Zgodnie z art. 45 § 1 k.p. w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosownie do żądania pracownika – orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu.

Należy podkreślić, iż przyczyn uzasadniających wypowiedzenie umowy w orzecznictwie sądowym jest bardzo dużo i nie sposób wymienić je wszystkie. Poniżej kilkanaście wybranych przyczyn uzasadniających wypowiedzenie umowy o pracę, które zostały uznane przez SN za uzasadnione:

  • brak dbałości, staranności w wykonywaniu obowiązków pracowniczych (wyrok SN z dnia 4 grudnia 1997 r., I PKN 419/97;),
  • podjęcie działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy zarówno wtedy, gdy pracownik prowadzi ją wbrew umowie o zakazie konkurencji (art. 1011 § 1 k.p.), jak również wtedy, gdy takiej umowy strony stosunku pracy nie zawarły (wyrok SN z dnia 1 lipca 1998 r., I PKN 218/98;),
  • odmowa podpisana umowy o zakazie konkurencji (wyrok SN z dnia 24 września 2003 r., I PK 411/02;),
  • naruszenie dyscypliny pracy i pomoc firmie konkurencyjnej (wyrok SN z 5 lutego 1998 r., I PKN 506/97;),
  • okoliczności, uzasadniające wcześniej nałożenie na pracownika kary porządkowej (wyrok SN z 3 października 2008 r., II PK 62/08;),
  • brak prawidłowych relacji służbowych (wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2001 r., I PKN 370/00;),
  • stawienie się pracownika do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy (wyrok SN z dnia 5 listopada 1999 r., I PKN 344/99;),
  • niewykonywanie lub nienależyte wykonywanie obowiązków pracowniczych (wyrok SN z dnia 3 sierpnia 2007 r., I PK 79/07; oraz wyrok SN z dnia 27 maja 1999 r., I PKN 90/99;),
  • uchybienie obowiązkom pracowniczym, jak i ich naruszenie z winy nieumyślnej (wyrok SN z dnia 25 października 1995 r., I PRN 77/95;) (...)

Poniżej dodatkowo kilka przykładów przyczyn rozwiązania umowy o pracę, najczęściej wykorzystywanych przez pracodawców wraz wskazówkami jak należy formułować przyczynę oraz wybranymi przykładami przyczyn, które uzasadniają rozwiązanie umowy o pracę.

1) Utrata zaufania pracodawcy wobec pracownika.

Pojecie „zaufanie do pracownika” jest bardzo ważne dla pracodawcy, gdyż utożsamia je z pracownikiem, na którego pracy może polegać, który wykonuje swoje obowiązki starannie i sumiennie, a przede wszystkim jest lojalny wobec pracodawcy. Utrata zaufania do pracownika może więc być przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę (wyrok SN z dnia 14 lipca 1999 r., I PKN 148/99; oraz wyrok SN z 10 września 1998 r., I PKN 306/98;). (...)

2) Długotrwałe zwolnienia pracownika.

W wyroku z dnia 4 grudnia 1997 r., I PKN 422/97; SN stwierdził, że „nieprzewidziane, długotrwałe i powtarzające się nieobecności pracownika w pracy, wymagające podejmowania przez pracodawcę działań natury organizacyjnej (np. wyznaczania zastępstw) są uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę, chociażby były niezawinione przez pracownika i formalnie usprawiedliwione”.
Poniżej wybrane przyczyny uzasadniające wypowiedzenie umowy o pracę w przypadku długotrwałej nieobecności pracownika:

  • częste nieobecności pracownika, nawet od niego niezależne, mogą stanowić przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę (wyrok SN z dnia 14 maja 1999 r., I PKN 47/99; oraz wyrok SN z 3 listopada 1997 r., I PKN 327/97;),
  • długotrwała choroba pracownika może samodzielnie stanowić usprawiedliwioną przyczynę wypowiedzenia mu umowy o pracę, gdyż zawsze powoduje niekorzystne skutki dla pracodawcy np. w postaci dezorganizacji (wyrok SN z 11 lipca 2006 r. I PK 305/05;),
  • nieprzewidziane, długotrwałe i powtarzające się nieobecności pracownika w pracy, wymagające od pracodawcy zmian organizacyjnych (np. wyznaczenia zastępstw) i pociągające za sobą wydatki na zatrudnienie pracowników w godzinach nadliczbowych lub innych osób na podstawie umów-zleceń mogą stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę, chociażby były niezawinione przez pracownika i formalnie usprawiedliwione. (wyrok SN z dnia 4 grudnia 1997 r., I PKN 422/97;).

Nie można uznać jako uzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę jeżeli np.:

  • choroba pracownika miała charakter przejściowy, a pracownik powrócił do zdrowia,
  • nieobecność pracownika nie generowała dla pracodawcy dodatkowych wydatków (...)

3) Przyczyny wypowiedzenia w stosunku do pracowników zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych.

Osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych ponoszą większą odpowiedzialność niż szeregowi pracownicy za to, że nie wykonują lub nienależycie wykonują swoje obowiązki (postanowienie SN z dnia 2 grudnia 2004 r., II PK 215/04;). W tym przypadku przyczynę wypowiedzenia mogą zaś stanowić również okoliczności niezależne od pracownika (wyrok SN z dnia 2 października 1996 r., I PRN 69/96; oraz wyrok SN z dnia 15 grudnia 1976 r., I PRN 125/76;).
W przypadku osób zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych podając przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę pracodawca:

  • nie musi odnosić się do konkretnych naruszeń, wystarczająca jest ogólna ocena wykonywania nałożonych na pracownika obowiązków,
  • nie może przerzucać na pracownika zatrudnionego na kierowniczym stanowisku całej odpowiedzialności za brak spodziewanych wyników w pracy, jeżeli swoim zachowaniem przyczynił się w sposób istotny do złego funkcjonowania zakładu pracy (wyrok SA w Warszawie z dnia 21 maja 2002 r., III APa 171/01;),
  • nie może również wymagać, by pracownik kierujący podwładnymi o niskich kompetencjach, na dobór których nie miał wpływu, przejmował ich obowiązki (wyrok SN z dnia 12 lipca 2006 r., II PK 2/06;).

Poniżej wybrane przyczyny uzasadniające wypowiedzenie umowy o pracę w przypadku pracowników zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych:

  • brak umiejętności organizacyjnych może stanowić uzasadnioną przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi zatrudnionemu na stanowisku kierowniczym, pomimo wysokiej oceny jego kwalifikacji zawodowych(wyrok SN z dnia 10 listopada 1999 r., I PKN 355/99;),
  • - obiektywnie uzasadnione dążenie pracodawcy do usprawnienia pracy, zapewnienia lepszej realizacji stojących przed nim zadań (wyrok SN z dnia 28 września 1976 r., I PRN 59/76; oraz wyrok SN z dnia 2 sierpnia 1985 r., I PRN 61/85;),
  • - niezawiniony przez pracownika brak umiejętności pracy w zespole (wyrok SN z dnia 15 kwietnia 1999 r., I PKN 14/99;),(...)

4) Przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia.

Analizując przyczyny, które uzasadniają rozwiązanie umowy o pracę należy zwrócić uwagę na rozwiązanie umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika jest najbardziej drastycznym rodzajem rozwiązania umowy o pracę, powodującym poważne konsekwencje dla zwalnianego pracownika.

W art. 52 k.p. zostały wyliczone przyczyny, które mogą uzasadniać rozwiązanie umowy o pracę w tzw. trybie dyscyplinarnym. Należy jeszcze dodać, iż zgodnie z art. 52 § 1 pkt 2 k.p.: „rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy”.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 września 2005 r., II PK 305/04; wskazał, iż: „rozwiązanie umowy o pracę w trybie art. 52 k.p., jako nadzwyczajny sposób rozwiązywania stosunku pracy, powinno być stosowane przez pracodawcę wyjątkowo i z ostrożnością. Musi być uzasadnione szczególnymi okolicznościami, które w zakresie winy pracownika polegają na jego złej woli lub rażącym niedbalstwie”.

5) Przyczyny wypowiedzenia umów o pracę niedotyczące pracowników.

Przyczyny rozwiązania umowy o pracę niedotyczące pracowników mogą mieć podłoże: ekonomiczne, organizacyjne, technologiczne lub być związane z likwidacją zakładu pracy bądź ogłoszeniem jego upadłości.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem SN likwidacja stanowiska pracy w ramach rzeczywistych zmian organizacyjnych uzasadnia wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę (albo samych warunków pracy lub płacy). Decyzje, co do przydatności i celowości utrzymywania danego stanowiska mieszczą się w uprawnieniach pracodawcy i nie podlegają ocenie sądów pracy (wyrok SN z dnia 23 maja 1997 r., I PKN 176/97;). W razie sporu sąd nie jest uprawniony do oceny, czy zmiany struktury organizacyjnej były celowe i zasadne (wyrok SN z 27 listopada 1997 r., I PKN 401/97;). Sąd może natomiast badać i oceniać, czy likwidacja stanowisk pracy jest autentyczna, czy też ma charakter pozorny.
Poniżej wybrane przyczyny uzasadniające wypowiedzenie umowy o pracę, a nie dotyczące pracowników:

  • likwidacja stanowiska pracy, czy komórki organizacyjnej, w której zatrudniony był pracownik (wyrok SN z dnia 8 stycznia 2008 r. I PK 177/07;),
  • na tyle zaawansowana likwidacja stanowiska pracy, że nie ma wątpliwości, co do jej wykonania (wyrok SN z dnia 12 grudnia 2001 r., I PKN 733/00;).