Sąd okręgowy ustalił, że odwołujący się prowadzi działalność gospodarczą od maja 2011 r. w zakresie usług budowlanych w tym ocieplania budynków, remontów, modernizacji, generalnego wykonawstwa „pod klucz” wszelkich obiektów budowlanych.

Odwołujący się wysyłał swoich pracowników do pracy w Belgii, występując do ZUS o wydanie zaświadczeń A1 na podstawie art. 12 ust. 1 rozporządzenia 883/2004. Odwołujący się przed rozpoczęciem delegowania pierwszych pracowników przez okres dwóch miesięcy.

Kontrakty głównie w Belgii

Pierwsi pracownicy zostali oddelegowani do pracy w Belgii od 22 lipca 2011 r. Kontrakty realizowane były na terytorium Belgii przez polskiego kierownika budowy (reprezentanta odwołującego się za granicą), który wydawał pracownikom polecenia na placu budowy. Umowy o pracę dla wszystkich pracowników zawierane były w Polsce.

Czytaj:  Prezes ZUS: Będzie łatwiej o zaświadczenie A1 na PUE

Odwołujący się zgłaszał pracowników do ubezpieczeń społecznych w Polsce. Umowy z klientami belgijskimi zawierane były zarówno w siedzibie firmy w Polsce, jak i na terenie Belgii. W okresie od maja 2011 r. do września 2013 r. odwołujący się realizował kontrakty na 65 budowach na terytorium Belgii. Zawarł 17 kontraktów na wykonywanie prac na terytorium Polski. Ale od grudnia 2012 r. do września 2013 r. na terenie Polski nie realizował żadnych kontraktów. Miejscem zawierania umów z klientami krajowymi była siedziba odwołującego się.

Kontrola wykazała sfałszowanie danych

Pismem z 7 sierpnia 2013 r. belgijska instytucja ubezpieczeniowa, po zweryfikowaniu formularzy A1 wystawionych przez organ rentowy dla trzech pracowników odwołującego się, zwróciła się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o poinformowanie o zasięgu działalności odwołującego się w świetle kryteriów wymienionych w decyzji nr A2 oraz w praktycznym przewodniku Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Ubezpieczeń Społecznych.

ZUS przeprowadził u odwołującego się kontrolę. Organ rentowy analizował, czy odwołujący się zazwyczaj prowadzi na terytorium Polski znaczną część działalności innej niż działalność związana z samym zarządzaniem wewnętrznym. ZUS ustalił, że odwołujący się nie spełniał warunków podmiotu delegującego.

O wynikach kontroli organ rentowy poinformował belgijską instytucję ubezpieczeniową.

Czytaj w LEX: Delegowanie pracowników do UE w pytaniach i odpowiedziach >

Sąd okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne

Odwołujący się zaskarżył ten wyrok sądu okręgowego apelacją. Wyrokiem z 23 lipca 2018 r., sąd apelacyjny oddalił apelację odwołującego się.

Sąd apelacyjny za bezpodstawny uznał zarzut dotyczący naruszenia art. 13 § 2 k.p.c. mającego odpowiednie zastosowanie do postępowań odrębnych, jakim jest postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sąd drugiej instancji wyjaśnił, że weryfikacja i ewentualne ponowne ustalenie ustawodawstwa właściwego są niezbędne, jeżeli pojawią się nowe okoliczności lub nastąpi zmiana w sytuacji osób ubiegających się o wydanie formularza A1.

Czytaj w LEX: Ustalanie właściwego ustawodawstwa w zakresie ubezpieczeń >

Unieważnienie zaświadczeń A1

Ustalenie ustawodawstwa właściwego i wystawienie dokumentów poświadczających stosowanie danego ustawodawstwa (A1) nie przesądzają o niemożności zgłoszenia w późniejszym terminie wątpliwości co do zasadności podjętych rozstrzygnięć w trybie art. 5 rozporządzenia 987/2009. W tej sprawie instytucja belgijska zgłosiła wątpliwości co do prowadzenia przez odwołującego się znacznej działalności na terenie Polski. Z tej przyczyny zwróciła się do organu rentowego jako instytucji, która wydała zaświadczenie A1 z wnioskiem o ponowne zbadanie czy zaświadczenia A1 zostały wydane zgodnie z przepisami z zakresu koordynacji zabezpieczenia społecznego. Wynik kontroli ujawnił, że odwołujący się podał nieprawdziwe informacje, w szczególności co do wysokości obrotów osiąganych w Polsce oraz za granicą, ilości realizowanych kontraktów jak i liczby zatrudnionych pracowników.

Wobec tego zaświadczenia A1 zostały unieważnione. Sąd apelacyjny uznał również, że odwołujący się nie ma racji w zakresie zarzutów dotyczących konieczności przeprowadzania procedury dialogu i koncyliacji ze stroną belgijską.

Sąd apelacyjny wskazał na brak przepisów, które uniemożliwiałyby organowi rentowemu zmianę zdania w zakresie podlegania przez konkretną osobę ubezpieczeniom społecznym w kraju, który dany organ rentowy reprezentuje.

Takich przepisów nie zawiera ani rozporządzenie 883/2004, ani rozporządzenie 987/2009.

 

Skarga kasacyjna pracodawcy

Odwołujący się przedstawił dwa problemy dotyczące zastosowania przepisów unijnych.

  1. Pierwszy problem sprowadza się do tego, że z korespondencji prowadzonej z organem rentowym nie wynika, aby po poinformowaniu o wynikach przeprowadzonej kontroli instytucja belgijska zwróciła się z prośbą o unieważnienie wydanych formularzy i to wszystkim pracownikom z całego okresu oddelegowania.
  2. Drugi problem dostrzeżony przez skarżącą dotyczy skutku oddalenia odwołań, w postaci wyłączenia pracowników z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych w okresach wskazanych w zaskarżonych decyzjach.

 

Sądy obu instancji, oceniając prawidłowość objęcia pracowników polskim systemem zabezpieczenia, nie uwzględniły tego, że pracownicy zostają wyłączeni z jakiegokolwiek systemu zabezpieczeń. Skarżąca twierdzi, że nie doszłoby do tej sytuacji, gdyby przed wydaniem zaskarżonych decyzji organ krajowy przeprowadził pełną procedurę dialogu i koncyliacji zgodnie z decyzją nr A1.

Zobacz procedurę w LEX: Zasady sumowania okresów ubezpieczenia pracownika oddelegowanego do pracy w innym państwie >

Cofnięcie zaświadczenia - w każdym czasie

Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy w pełni podziela poglądy prawne wyrażone w uzasadnieniu wyroku z 10 września 2020 r., III UK 61/19, wydanym w takiej samej sprawie ze skargi kasacyjnej odwołującego z takimi samymi zarzutami.

Według SN weryfikacja i ewentualne ponowne ustalenie ustawodawstwa właściwego są niezbędne, jeżeli pojawią się nowe okoliczności lub nastąpi zmiana w sytuacji osób ubiegających się o wydanie formularza A1.

Ustalenie ustawodawstwa właściwego i wystawienie dokumentów poświadczających stosowanie danego ustawodawstwa (A1) nie przesądzają o niemożności zgłoszenia w późniejszym terminie wątpliwości co do zasadności podjętych rozstrzygnięć w trybie art. 5 rozporządzenia 987/2009.

Zobacz procedurę w LEX: Zasady ustalania właściwego systemu zabezpieczenia społecznego do osób pracujących w dwóch lub w kilku państwach członkowskich >

W tej sprawie instytucja belgijska zgłosiła wątpliwości co do prowadzenia przez odwołującego się znacznej działalności na terenie Polski. Z tej przyczyny zwróciła się do organu rentowego jako instytucji, która wydała zaświadczenie A1 z wnioskiem o ponowne zbadanie czy zaświadczenia A1 zostały wydane zgodnie z przepisami.

Wynik kontroli ujawnił, że odwołujący się podał nieprawdziwe informacje. Cofnięcie zaświadczenia A1 wydanego w okolicznościach nieuprawniających do jego wystawienia jest możliwe w każdym czasie, jeżeli okaże się, że nie zostały spełnione – wynikające z rozporządzeń unijnych - warunki do jego wydania.

Zobacz procedurę w LEX: Zasady podlegania zabezpieczeniu społecznemu w przypadku okresu delegowania w ramach świadczenia usług trwającego powyżej 12 miesięcy >

ZUS nie mógł unieważnić A1

Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że ZUS po wydaniu poświadczenia podlegania ubezpieczeniu społecznemu w Polsce na formularzu A1 i bez jego uprzedniego cofnięcia nie może - bez wyczerpania trybu współpracy z instytucją ubezpieczeniową innego Państwa Członkowskiego - wydać decyzji o niepodleganiu ubezpieczeniu społecznemu w Polsce (art. 16 w związku z art. 5 rozporządzenia 987/09).

Zobacz procedurę w LEX:  Zasady podlegania zabezpieczeniu społecznemu w przypadku zmiany pracodawcy przyjmującego pracownika delegowanego oraz zmiany miejsca świadczenia pracy w państwie przyjmującym >

Sąd Najwyższy zwraca jednak uwagę, że tego rodzaju sposób postępowania nie został unormowany wprost w przepisach rozporządzeń koordynacyjnych i powinien zostać – ewentualnie – ujednolicony w drodze odpowiedniej wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości.

Jednakże dopiero w przypadku ustalenia przez Sad drugiej instancji, że między polskim a belgijskim organem rentowym nie doszło do porozumienia w przedmiocie unieważnienia zaświadczeń A1, zasadne będzie rozważanie wystąpienia ze sformułowanym wcześniej pytaniem prejudycjalnym.

Sygnatura akt III UK 296/19, wyrok z 10 września 2020 r.