Przepisy nakładają na pracodawców obowiązek opracowania i udostępniania pracownikom regulacji wewnątrzzakładowych w zakresie bhp. Regulacje te mają gwarantować bezpieczeństwo na terenie zakładu pracy, a także minimalizować ryzyko powstawania wypadków.
Zagadnienie instrukcji bhp zostało ujęte w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p. Zgodnie z § 41 ust. 1 r.b.h.p. pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje dotyczące:
1) stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników,
2) obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,
3) postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,
4) udzielania pierwszej pomocy.
Zgodnie z § 41 ust. 2 r.b.h.p. instrukcje bhp powinny w sposób zrozumiały dla pracowników wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników. Instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i mieszanin powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i mieszanin. Jak z tego wynika, to sam pracodawca decyduje, jakie instrukcje bhp i dla jakich stanowisk, maszyn i urządzeń mają być udostępnione dla pracowników.
Do instrukcji bhp dotyczących stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników można zaliczyć m.in.:
1) instrukcję bhp przy wykonywaniu prac administracyjno-biurowych,
2) instrukcję bhp przy ręcznym transporcie towarów,
3) instrukcję bhp przy zmechanizowanym transporcie towarów,
4) instrukcję bhp przy magazynowaniu towarów,
5) instrukcję bhp dotyczącą zasad poruszania się po terenie biura.
Do instrukcji bhp dotyczących obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych można zaliczyć m.in.:
1) instrukcję bhp przy obsłudze komputera,
2) instrukcję bhp przy obsłudze monitora ekranowego,
3) instrukcję bhp przy obsłudze wyposażenia kuchennego (czajnika, kuchenki mikrofalowej, ekspresu do kawy, dystrybutora z wodą),
4) instrukcję bhp przy obsłudze drabiny,
5) instrukcję bhp przy obsłudze automatycznego zszywacza do dokumentów.
Do instrukcji bhp dotyczących postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi można zaliczyć m.in.:
1) instrukcję bhp przy pracach z czynnikami chemicznymi o właściwościach żrących,
2) instrukcję bhp przy pracach z czynnikami chemicznymi o właściwościach palnych,
3) instrukcję bhp przy pracach z czynnikami chemicznymi o właściwościach trujących,
4) instrukcję bhp przy pracach z czynnikami chemicznymi o właściwościach wybuchowych,
5) instrukcję bhp przy pracach z czynnikami chemicznymi o właściwościach rakotwórczych lub mutagennych.
Do instrukcji bhp dotyczących udzielania pierwszej pomocy można zaliczyć instrukcję na temat zasad udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej.
Jeżeli chodzi o sposób i formę udostępniania pracownikom aktualnych instrukcji bhp dotyczących stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia, a także obsługiwanych maszyn i innych urządzeń technicznych, spotykane są trzy możliwe rozwiązania, spełniające wymóg § 41 ust. 1 r.b.h.p. Są to:
1) udostępnienie pracownikom instrukcji bhp na terenie zakładu pracy bezpośrednio przy stanowiskach, maszynach i urządzeniach, których te instrukcje dotyczą,
2) udostępnienie pracownikom instrukcji bhp na terenie zakładu pracy w segregatorze bhp, z którymi pracownicy byliby zapoznawani przed rozpoczęciem pracy na danych stanowiskach związanym z użyciem maszyn i urządzeń i które byłyby dostępne we wskazanym przez pracodawcę miejscu przez cały czas pracy pracowników,
3) udostępnienie pracownikom instrukcji bhp na terenie zakładu pracy w wersji elektronicznej poprzez umieszczenie ww. instrukcji w intranecie zakładowym, do którego mieliby dostęp wszyscy pracownicy.
Jeżeli chodzi o sposób i formę udostępniania pracownikom aktualnych instrukcji bhp dotyczących postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi, wskazane byłoby udostępnienie pracownikom ww. instrukcji bhp bezpośrednio na stanowiskach pracy, maszynach i urządzeniach. Umożliwiłoby to pracownikowi podjęcie od razu działań bez zbędnej zwłoki w przypadku niezamierzonego uwolnienia czynnika chemicznego do otoczenia.
Co do sposobu i formy udostępniania pracownikom instrukcji udzielania pierwszej pomocy, należy pamiętać, że instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku zgodnie z § 44 ust. 4 r.b.h.p. powinny być umieszczone w widocznym miejscu w punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach na terenie zakładu pracy.
Aby móc powiedzieć, że instrukcja bhp jest aktualna i spełnia wymaganie § 41 ust. 2 r.b.h.p. każda instrukcja powinna obejmować co najmniej 4 punkty do których zalicza się:
1) czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy,
2) zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy,
3) czynności do wykonania po jej zakończeniu,
4) zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników.
Krzysztof Zamajtys