Obowiązek udostępnienia pracownikom instrukcji bhp i innych

W praktyce pracy zawodowej każdy krok pracownika podlega różnym instrukcjom. W obowiązujących przepisach tych instrukcji można naliczyć kilkanaście. Są to instrukcje bhp, czyli tzw. instrukcje stanowiskowe, instrukcje obsługi maszyn i urządzeń, instrukcja bezpieczeństwa pożarowego, instrukcja obchodzenia się z czynnikami chemicznymi stwarzającymi zagrożenie, instrukcje udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku, instrukcja magazynowa, instrukcja stosowania środków ochrony indywidualnej, instrukcje stosowania w zakładzie pracy znaków i sygnałów bezpieczeństwa oraz szereg instrukcji bezpiecznego wykonywania różnych robót budowlanych.

Pracodawca jest obowiązany opracować i udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, czyli instrukcje stanowiskowe dotyczące stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników, obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych, postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi oraz udzielania pierwszej pomocy. Obowiązek ten, wynika z § 41 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.o.b.h.p.
Instrukcje bhp (podobnie jak wszystkie inne) powinny w sposób zrozumiały i jednoznaczny wskazywać czynności, które pracownik powinien wykonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania tej pracy, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, np. wskazywać, co należy zrobić w razie awarii maszyny lub urządzenia, jakie działania powinien pracownik podjąć w razie zauważenia wypadku lub pożaru. Instrukcje bhp dotyczące prac, podczas których są stosowane niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne, powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i preparatów.
Instrukcji dotyczących pracy lub związanych z pracą, do których opracowania i stosowania zobowiązują polskie przepisy można naliczyć kilkanaście. Poza wyżej scharakteryzowaną instrukcja stanowiskową bhp warto zwrócić uwagę również na inne instrukcje.
Instrukcja obsługi (maszyny, urządzenia, wyrobu itp.) – powinna być opracowana przez producenta maszyny lub urządzenia i przekazana nabywcy wraz z każdym egzemplarzem maszyny i w języku jej użytkownika. Instrukcje te, powinny zawierać co najmniej informacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie: warunków i praktyki użytkowania maszyn oraz występowania możliwych do przewidzenia sytuacji nietypowych, a także informacje o niedozwolonych sposobach jej użytkowania.
Zgodnie z § 30 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.) - pracodawca powinien zapewnić pracownikom dostęp do informacji, w tym pisemnych instrukcji obsługi, dotyczących użytkowania maszyn. Instrukcje powinny zawierać co najmniej informacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie warunków użytkowania maszyn, występowania możliwych do przewidzenia sytuacji nietypowych i praktyki użytkowania maszyn. Instrukcje powinny być zrozumiałe dla pracowników, których dotyczą.
Pracodawca powinien udostępnić tę instrukcję pracownikowi, który będzie obsługiwał dane urządzenie lub maszynę, np. podczas instruktażu stanowiskowego. Obowiązek opracowania instrukcji obsługi i przekazania jej użytkownikowi maszyny lub urządzenia jest sformułowany również w przepisach w sprawie wymagań zasadniczych.
Instrukcję bezpieczeństwa pożarowego – zgodnie z § 6 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563) – mają obowiązek opracować właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektów bądź ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich. Instrukcja powinna określać w szczególności warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia obiektu, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego i jego warunków technicznych, w tym zagrożenia wybuchem, sposób poddawania przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym stosowanych w obiekcie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, zasady postępowania na wypadek pożaru lub innego zagrożenia, metody wykonywania prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie prace są przewidywane, sposoby praktycznego sprawdzania organizacji i warunków ewakuacji ludzi do czasu przybycia straży pożarnej oraz zasady zaznajamiania użytkowników obiektu z treścią instrukcji oraz z przepisami przeciwpożarowymi.
Dopuszcza się, aby instrukcja, o której wyżej mowa, stanowiła w obiektach produkcyjnych i magazynowych część instrukcji technologiczno-ruchowej, a w obiektach znajdujących się na terenach zamkniętych, służących obronności państwa - część planu ochrony przeciwpożarowej i działań ratowniczych.
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powinna być poddawana okresowej aktualizacji - co najmniej raz na dwa lata, a także po takich zmianach sposobu użytkowania obiektu lub procesu technologicznego, które wpływają na zmianę warunków ochrony przeciwpożarowej.
Instrukcja postępowania na wypadek pożaru – to krótkie, standardowe instrukcje wywieszane zwykle tam, gdzie zagrożenie jest znikome, podające również wykaz telefonów alarmowych do służb ratowniczych. Instrukcje te są wymagane § 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563), zgodnie z którym właściciele, zarządcy lub użytkownicy budynków oraz placów składowych i wiat, umieszczają w widocznych miejscach instrukcje postępowania na wypadek pożaru wraz z wykazem telefonów alarmowych.
Instrukcję dotyczącą bezpiecznego obchodzenia się z czynnikami chemicznymi stwarzającymi zagrożenie – należy opracować i stosować zgodnie z art. 15 Konwencji nr 170 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej bezpieczeństwa przy używaniu substancji i preparatów chemicznych w pracy, przyjętej w Genewie 25 czerwca 1990 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 194, poz. 1433) i § 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86). Instrukcja powinna w szczególności uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i preparatów.
Instrukcja udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku – zgodnie z § 44 r.o.b.h.p. powinna być wywieszona w punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinna także zawierać wykaz pracowników przeszkolonych w udzielaniu pierwszej pomocy.
Instrukcja magazynowa – zgodnie z § 96 r.o.b.h.p. powinna w szczególności określać sposób składowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów niebezpiecznych. Z treścią instrukcji należy zapoznać pracowników zatrudnionych przy tych pracach.
Instrukcja stosowania środków ochrony indywidualnej – obowiązek opracowania takiej instrukcji i przekazania odnośnym pracownikom wynika z § 6 załącznika nr 2 r.o.b.h.p. i spoczywa na pracodawcy (oczywiście na tym, u którego zachodzi konieczność stosowania środków ochrony indywidualnej). Instrukcja ta powinna w szczególności określać na jakich stanowiskach i jakie ochrony indywidualne powinny być stosowane, oraz jak należy obchodzić się z tymi ochronami, czyli jak je używać, jak czyścić i konserwować.
Instrukcja bezpiecznego wykonywania robót budowlanych – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401) – dalej r.w.r.b., powinna określać sposoby zapobiegania zagrożeniom związanym z wykonywaniem robót budowlanych, których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarzają szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości, przy prowadzeniu których występują działania substancji chemicznych lub czynników biologicznych zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi, robót stwarzających zagrożenie promieniowaniem jonizującym, prowadzonych w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komunikacyjnych, stwarzających ryzyko utonięcia pracowników, prowadzonych w studniach, pod ziemią i w tunelach, wykonywanych przez kierujących pojazdami zasilanymi z linii napowietrznych, wykonywanych w kesonach, z atmosferą wytwarzaną ze sprężonego powietrza, wymagających użycia materiałów wybuchowych oraz przy montażu i demontażu ciężkich elementów prefabrykowanych.
Instrukcję postępowania w przypadku wystąpienia tych zagrożeń – zgodnie z § 2 r.w.r.b. jest obowiązany opracować wykonawca i następnie zaznajomić z nią pracowników przed przystąpieniem do wykonywania robót budowlanych.
Instrukcję stosowania w zakładzie pracy znaków i sygnałów bezpieczeństwa – ma obowiązek zapewnić pracodawca zgodnie z § 2 załącznika nr 1 do r.o.b.h.p. Instrukcja powinna w szczególności ustalać celowość i zasady stosowania w zakładzie pracy znaków i sygnałów bezpieczeństwa oraz objaśniać ich znaczenie oraz zasady zachowania się pracowników, których mogą one dotyczyć.
Instrukcja montażu (w tym eksploatacji i demontażu), np. rusztowań, szalunków (deskowania), zgodnie z § 108 r.w.r.b. powinna być opracowana przez producenta i dotyczyć w szczególności wymagań technicznych, kwalifikacji monterów oraz bezpieczeństwa montażu, eksploatacji i demontażu.
Instrukcja organizacji montażu – zgodnie z § 214 r.w.r.b. jest konieczna przy robotach montażowych konstrukcji stalowych i prefabrykowanych elementów wielkowymiarowych. Roboty te mogą być wykonywane, na podstawie projektu montażu oraz planu bioz, przez pracowników zapoznanych z instrukcją organizacji montażu oraz rodzajem używanych maszyn i innych urządzeń technicznych.
Instrukcja bezpieczeństwa – jest wymagana także m.in. przy pracach polegających na podgrzewaniu, rozmrażanie lub zamrażaniu gruntu i powinna być opracowana zgodnie z dokumentacją projektową przez wykonawcę. Obowiązek opracowania instrukcji wynika z § 160 r.w.r.b.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.