Miejsca opieki nad dziećmi w firmach

Sytuacja demograficzna w Europie stawia wielkie wyzwań przed rządami poszczeglnych krajw europejskich i przed całą Unią Europejską. Polska należy do grupy krajw o najniższym wskaźniku dzietności. Aby uniknąć konsekwencji gospodarczych i społecznych związanych z taką sytuacją, rząd polski podejmuje działania zmierzające do poprawy wskaźnikw demograficznych. Firmy działające na polskim rynku rwnież starają się swoją polityką rodzinną zachęcić młodych ludzi do pracy w ich strukturach. Jednym z takich narzędzi mogą być - i są - przyzakładowe miejsca opieki nad dziećmi (MOD). Artykuł przedstawia analizę obecnych wymogw odnośnie zakładania MOD w firmach pod kątem finansowania i realizacji projektu. Autorki prezentują rwnież plany działań rządu odnośnie zmian, jakie mają być wdrożone w przyszłości.

Spis treści:

1. Polityka rodzinna państwa
2. Prawne uwarunkowania dotyczące zakładania miejsc opieki nad dziećmi (MOD) w firmach
3. Obecna praktyka firm odnośnie zakładania MOD
4. Projekt ustawy rodzinnej – co ma szansę zmienić się w obszarze zakładania MOD w firmach?
4.1. Finansowanie MOD i świadczenia dla pracowników
4.2. Wymogi formalne
5. Podstawa prawna

1. Polityka rodzinna państwa

Ostatnie miesiące obfitują w różnego rodzaju dyskusje nad polityką rodzinną naszego państwa. Ile jest w tym debaty, a ile działania – trudno jest ocenić. Wprowadzone już w życie rozwiązania (np. becikowe czy podwyższenie kwoty ulgi podatkowej na dziecko) są bardzo kosztowne i – jak twierdzą eksperci – mało skuteczne.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej pracuje także nad projektem tzw. ustawy rodzinnej, obejmującej bardziej kompleksowe podejście do zagadnienia polityki prorodzinnej państwa i oferującej zbiór rozwiązań, których wprowadzenie w życie mogłoby przynieść konkretne korzyści. 4 września 2007 r. rząd przyjął projekt nowelizacji kodeksu pracy i projekt zmian w innych ustawach (dotyczących polityki rodzinnej). Nowe przepisy muszą być jednak jeszcze uchwalone przez Sejm, a ten – jak wiemy – został rozwiązany. Nowo powołany rząd zapewne zdecyduje o dalszych losach ustawy rodzinnej.
Polska należy do grupy krajów europejskich o bardzo małym współczynniku dzietności (w 2005 r. współczynnik ten wyniósł 1,23 – co oznacza, że na 100 kobiet przypada 123 dzieci). Razem z Polską współczynnik na poziomie 1,2 mają Czechy, Słowacja i Łotwa. Trochę wyższy wskaźnik – 1,3 – jest we Włoszech, w Grecji i we Hiszpanii. Tak niski wskaźnik dzietności nie gwarantuje zastępowalności pokoleń – przyjmuje się, że dopiero wskaźnik na poziomie 2,10–2,15 daje taką zastępowalność. Różnica między wynikiem, jaki ma Polska, a tym, jaki powinien być, jest ogromna. Konsekwencją takiej sytuacji są problemy gospodarcze kraju, w tym szczególnie problemy z systemem emerytalnym. Prowadzi to do konfliktów społecznych między starszymi pokoleniami a młodszymi, które muszą utrzymywać drogi system emerytalny.
Wydatki państwa na politykę rodzinną nie odzwierciedlają jednak tak dramatycznej sytuacji demograficznej kraju i wynoszą ok. 0,9% PKB. Dla porównania w Unii Europejskiej wydatki te przeciętnie wynoszą 2,1% PKB.
Cele polityki rodzinnej państwa i cele polityki prorodzinnej firm nie są całkowicie tożsame. Dla państwa głównym celem działań jest:
• wzrost liczby narodzin (odwrócenie niekorzystnego trendu demograficznego),
• poprawa jakości życia i kondycji polskich rodzin.
Te ogólne cele przekładają się na działania na rzecz wsparcia rodziców w godzeniu pracy i życia rodzinnego, w tym równego traktowania pracowników obojga płci, wsparcia finansowego dla rodzin oraz rozwoju społeczeństwa przyjaznego dzieciom i rodzinom.
Natomiast cele polityki prorodzinnej firm (jeżeli taka jest prowadzona) to przede wszystkim:
• zapewnienie pracownikom równowagi praca–rodzina (lub szerzej praca–życie osobiste),
• kształtowanie pozytywnego wizerunku pracodawcy przyjaznego kobiecie czy – coraz częściej – rodzicom.
Pierwszy cel służy zatrzymaniu najlepszych pracowników w firmie, a co za tym idzie, utrzymaniu fluktuacji pracowników na niskim poziomie; drugi pomaga zachęcić do pracy w firmie najlepszych absolwentów oraz młodych ludzi, którzy, posiadając już ugruntowaną pozycję zawodową, zaczynają rozważać założenie rodziny i chcą łączyć obowiązki rodzinne z pracą zawodową.
O ile największą bolączką naszego rządu jest mały współczynnik dzietności, o tyle dla firm jeszcze bardziej niepokojącym zjawiskiem jest średni wiek rodzenia pierwszego dziecka. W latach 1989–2005 wiek ten wzrósł z 23,3 do 25,6, a w ciągu najbliższych kilku lat ma wzrosnąć do 29 lat. Co oznacza to dla pracodawcy? 29-letnia kobieta to osoba wykształcona, z dużym już bagażem doświadczeń zawodowych i życiowych. To bardzo dobry pracownik, zbierający owoce swojej dotychczasowej edukacji i pracy. To pracownik, w którego pracodawca już dużo zainwestował. Utrata takiego pracownika z powodu np. odejścia na długi urlop wychowawczy jest dla pracodawcy bardzo kosztowna. Często moment urodzenia dziecka jest bodźcem do zmiany pracodawcy bądź też założenia własnej działalności gospodarczej (często konkurencyjnej do działalności firmy obecnego swego pracodawcy). Młoda mama zyskuje wówczas większą możliwość pogodzenia pracy zawodowej z obowiązkami macierzyńskimi, natomiast pracodawca traci dobrego, wyszkolonego i doświadczonego pracownika i „zyskuje” nową konkurencję.
Obecna sytuacja na rynku pracy nie sprzyja pracodawcom. Pogłębiający się deficyt siły roboczej, wzrost kosztów pracy, trudności z utrzymaniem najlepszych pracowników oraz coraz częstsze przypadki wypalenia zawodowego zmuszają wiele firm do zrewidowania strategii zarządzania swoim personelem. Coraz częściej w tej strategii pojawiają się działania na rzecz utrzymania równowagi praca–rodzina.
Jednym z działań na rzecz utrzymania tej równowagi jest zakładanie w firmach przyzakładowych miejsc opieki nad dziećmi. Mogą to być miejsca zbliżone bardziej do przedszkola lub też do żłobka. W praktyce wydaje się, że większe zainteresowanie dotyczy miejsc opieki zbliżonych do żłobków.
W kontekście miejsc opieki nad dziećmi w miejscach pracy dotychczasowa polityka rodzinna państwa nie jest zbyt pomocna firmom. Pierwszą trudnością jest zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Obecnie ustawa o ZFŚS z dnia 4 marca 1994 r. stanowi, że środki tego funduszu można przeznaczyć na finansowanie działalności socjalnej i dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych. Działalnością socjalną są usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej, a także pomocy na cele mieszkaniowe. Ustawa definiuje też, czym są zakładowe obiekty socjalne. Są to ośrodki wczasowe i kolonijne, domy wypoczynkowe, sanatoria, ogrody działkowe, obiekty sportowo-rekreacyjne, żłobki, przedszkola i obiekty służące działalności kulturalnej. Obecnie istnieje więc wyłącznie możliwość dofinansowania już istniejących zakładowych przedszkoli i żłobków, a tych jest bardzo mało. Nie ma więc możliwości stworzenia żłobka czy przedszkola finansowanego z ZFŚS (dotyczy to zarówno finansowania całkowitego, jak i częściowego). Firma nie ma też możliwości współfinansowania pracownikom przedszkoli czy żłobków niezakładowych (niezależnie od tego czy są publiczne, czy prywatne).
Inną, jeszcze bardziej uciążliwą barierą są wymagania odnośnie tworzenia żłobków i przedszkoli. Żłobki są bowiem przypisane Ministerstwu Zdrowia, a zatem są traktowane jako Zakład Opieki Zdrowotnej (ZOZ). Oczywiście, co za tym idzie, trzeba w nich przestrzegać wielu rygorystycznych wymogów, głównie sanitarnych, związanych z higieną i bezpieczeństwem dzieci. Wymogi te są do tego stopnia rygorystyczne, że zakładanie prywatnych żłobków należy do rzadkości.
Przedszkola należą do Ministerstwa Edukacji i z ich zakładaniem nie ma aż tak wielu problemów jak w przypadku żłobków, ale stworzenie ich wewnątrz firmy również może nastręczać wiele przeszkód.

2. Prawne uwarunkowania dotyczące zakładania miejsc opieki nad dziećmi (MOD) w firmach

Firmy zainteresowane założeniem przedszkola niepublicznego powinny posiadać odpowiedni lokal, zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki dzieciom i pracownikom przebywającym na jego terenie. W związku z tym wymagane są opinie Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, Straży Pożarnej oraz architekta z urzędu dzielnicy lub gminy.
Organ prowadzący przedszkole opracowuje statut przedszkola, w którym określa:
• nazwę, typ lub cel przedszkola oraz jego zadania;
• dane osoby prowadzącej przedszkole;
• organy przedszkola oraz zakres ich zadań;
• organizację przedszkola;
• prawa i obowiązki pracowników przedszkola oraz dzieci, w tym przypadki, w których dziecko może zostać skreślone z listy wychowanków przedszkola;
• sposób uzyskiwania środków finansowych na działalność przedszkola;
• zasady przyjmowania dzieci do przedszkola.
Osoba zakładająca przedszkole niepubliczne może korzystać tu z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 lutego 2007 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola i publicznych szkół, ale powinna uwzględnić specyfikę własnej placówki.
Od dyrektora i nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach niepublicznych wymagane są kwalifikacje zgodnie z postanowieniem ustawy z dnia 26 stycznia 1982 Karta Nauczyciela oraz aktów wykonawczych.
Komplet wymaganych dokumentów składa się przy zgłoszeniu przedszkola do ewidencji w urzędzie miasta lub gminy, w której przedszkole będzie funkcjonowało.
Zgłoszenie do ewidencji powinno zawierać:
• oznaczenie osoby zamierzającej prowadzić przedszkole niepubliczne, jej miejsca zamieszkania;
• oznaczenie rodzaju przedszkola oraz datę rozpoczęcia jego funkcjonowania;
• wskazanie miejsca prowadzenia przedszkola i warunków lokalowych zapewniających bezpieczne i higieniczne warunki osobom przebywającym na jego terenie, zgodnie z odrębnymi przepisami;
• statut przedszkola;
• dane dotyczące kwalifikacji, jakie muszą spełniać przyszli pracownicy pedagogiczni i dyrektor, przewidziani do zatrudnienia w przedszkolu niepublicznym.
Urząd miasta lub gminy wydaje zaświadczenie o wpisie do ewidencji osobie zainteresowanej, zakładającej przedszkole, i przesyła do wiadomości stosownego Kuratorium Oświaty.
Przedszkola niepubliczne zobowiązane są do realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Obecnie jest dostępnych ponad 15 programów, wydanych również w postaci pozycji książkowych. Dobrze jest, jeśli kadra pedagogiczna dokona wyboru programu dla przedszkola. W placówce może być również realizowany program autorski zatwierdzony przez metodyka.
Kwestia założenia żłobka jest znacznie trudniejsza, głównie dlatego, że jest to jedna z placówek ZOZ. Aby założyć żłobek, trzeba przede wszystkim posiadać pomieszczenia, które odpowiadałyby wymogom fachowym i sanitarnym. Jak każdy zakład opieki zdrowotnej, żłobek powinien spełniać nie tylko szereg bardzo rygorystycznych warunków ogólnych, do których muszą stosować się m.in. szpitale i przychodnie, ale również szczegółowych.
W żłobku powinny znajdować się:
• sale pobytu dzieci (zabaw lub odrębnych sypialni);
• miejsce na wózki;
• zespół sanitarny, w którego skład wchodzą ustępy, umywalki i co najmniej 1 natrysk oraz wydzielone miejsce do mycia nocników.
W żłobku powinny być wydzielone zespoły pomieszczeń przeznaczone dla różnych grup wiekowych, w szczególności dla niemowląt.
W salach pobytu dzieci minimalna powierzchnia pomieszczenia na 1 dziecko powinna wynosić 3,0 m2. Przy sali dla niemowląt należy zapewnić możliwość leżakowania na werandzie lub tarasie. W żłobku należy zapewnić możliwość wyjścia na teren przyległy do żłobka, wyposażony w urządzenia do zabaw. Teren ten powinien być niedostępny dla osób postronnych.
Jeśli chodzi o kierownika żłobka, to powinna być to osoba posiadająca wykształcenie wyższe pielęgniarskie lub inne wyższe mające zastosowanie przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, co najmniej 3-letni staż pracy w zawodzie albo osoba posiadająca wykształcenie średnie medyczne i kurs specjalistyczny oraz co najmniej 6-letni staż pracy w zawodzie.
Jak widać, istnieje wiele przeszkód, które utrudniają powstawianie żłobków i przedszkoli w firmach. Należy zatem szukać form alternatywnych, które coraz częściej spotyka się również w naszym kraju (m.in. kluby malucha, do których przyjmowane są już dzieci 1,5-roczne). Są to tzw. alternatywne formy wychowania przedszkolnego. Zgodnie z wyjaśnieniem Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2007 r., „rząd pozytywnie zaopiniował poselskie rozwiązanie dotyczące możliwości wprowadzenia innych form wychowania przedszkolnego (wędrujące nauczycielki, dziecięce spotkania, rodzinne spotkania, klub przedszkolaka), wnosząc jedynie pewne propozycje legislacyjne (dotyczące m.in. nadzoru pedagogicznego, rekrutacji opartej na zasadach powszechnej dostępności, ustalenie maksymalnego czasu zajęć edukacyjnych)”. Prace nad złagodzeniem przepisów czy stworzeniem alternatywnych form wychowania trwają, jednakże zapowiadany horyzont czasowy wprowadzenia tych zmian w życie to minimum pół roku.
Należy mieć nadzieję, że nowy rząd, który powstanie w październiku, przynajmniej zatwierdzi ustawę rodzinną wprowadzającą nowe rozwiązania, dzięki czemu łatwiej będzie można tworzyć MOD w miejscu pracy rodziców, oraz przyśpieszy prace nad zmianami w innych aktach prawnych, łagodzących wymogi odnośnie powstawania placówek wychowawczych.
(…)

5. Podstawa prawna

1. Podstawa prawna dotycząca zakładania i funkcjonowania żłobków:
• rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. 213, poz. 1568 z późn. zm.);
• rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 maja 2000 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać osoby na stanowiskach kierowniczych w zakładach opieki zdrowotnej określonego rodzaju (Dz. U. Nr 44, poz. 520).
2. Podstawa prawna dotycząca zakładania i funkcjonowania przedszkoli niepublicznych:
• ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późn. zm.);
• ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 z późn. zm.);
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego, kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół oraz kształcenia w profilach w liceach profilowanych (Dz. U. Nr 61, poz. 625);
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 lutego 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2007 r. Nr 35, poz. 222);
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. Nr 70, poz. 825 z późn. zm.);
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 155, poz. 1288);
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać osoby zajmujące stanowiska dyrektorów oraz inne stanowiska kierownicze w przedszkolach oraz w poszczególnych typach szkół i placówek (Dz. U. Nr 14, poz. 126 z późn. zm.);
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 sierpnia 1999 r. w sprawie zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (Dz. U. Nr 67, poz. 759).
3. Ustawa o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych z dnia 4 marca 1994 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.).