Naukowcy z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego (CIOP-PIB) podjęli prace badawcze, których celem jest ocena zdrowia psychicznego i fizycznego nauczycieli szkół podstawowych i średnich oraz określenie jego psychospołecznych uwarunkowań występujących w środowisku pracy, a także poza nim. Wybór nauczycieli jako grupy badanej podyktowany był kilkoma przesłankami. Po pierwsze, jak wynika z badań, jest to grupa zawodowa silnie podatna na stres zawodowy i jego negatywne skutki. Po drugie, nauczyciele to pracownicy wykorzystują dom jako część swojego miejsca pracy, stąd ryzyko pojawienia się konfliktów na linii praca – życie osobiste jest wysokie. Po trzecie, jest to grupa, w której proces regeneracji po pracy może być problematyczny.
Organizacja dnia pracy nauczyciela w dużej mierze zależy od systemu szkolnego – np.: czas pracy, a także liczba i czas trwania przerw między zajęciami jest odgórnie zaplanowany, poza tym przerwy w pracy nauczycieli mogą być przerywane (np.: przez uczniów, bądź kolegów proszących o pomoc), podczas przerw mogą im zostać zlecone dodatkowe zadania (np. nadzorowanie uczniów). Wielu nauczycieli swoje zadania związane z pracą realizuje w domu, a to może znacznie utrudniać rozdzielenie czasu przeznaczonego na pracę i odpoczynek oraz zdystansowanie się od spraw zawodowych, np.: myśli o pracy mogą zostać wywołane widokiem niesprawdzonych testów, bądź zeszytów do przejrzenia. To wszystko może osłabiać poczucie kontroli, utrudniać regenerację i w konsekwencji pogarszać funkcjonowanie zawodowe nauczycieli.
Czytaj również: Rodzic może nagrać rozmowę z nauczycielem, ale jej udostępnianie zabronione>>
Przebadano nauczycieli w 28 szkołach
W badaniach CIOP-PIB przeprowadzonych w okresie kwiecień – czerwiec 2023 r. wzięło udział 503 nauczycieli szkół podstawowych (n = 253) i średnich (n = 250) w wieku 30 – 60 lat, ze stażem pracy w zawodzie wynoszącym od 2 do 37 lat. Pod względem liczebności przeważały kobiety (n = 301, 60 proc.). Pod względem liczebności przeważały kobiety (n = 301, 60 proc.). Badania zrealizowane były metodą ilościową CAWI (wywiad wspomagany komputerowo). Do badania wylosowano placówki z województwa świętokrzyskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego oraz małopolskiego. Ogółem przebadano nauczycieli zatrudnionych w 28 szkołach (w tym 12 podstawowych i 14 średnich) z terenów wiejskich (20,1 proc.) oraz miast do 50 tys. (22,7 proc.), 50-150 tys. (15,5 proc.), 150-500 tys. (32,2) i powyżej 500 tys. mieszkańców (9,5 proc.).
- Należy podkreślić, że stres doświadczany przez nauczycieli ma wpływ nie tylko na pracę ich samych, lecz także na funkcjonowanie współpracowników, a także uczniów – podkreśla dr hab. Łukasz Baka, psycholog z Pracowni Psychologii i Socjologii Pracy CIOP-PIB, kierownik projektu badawczego. I dodaje: - Badacze znaleźli na przykład pozytywną korelację między lękiem jako stanem nauczycieli a lękiem jako stanem ich uczniów. Nie jest do końca jasny kierunek tej zależności, prawdopodobne jest jednak, że zachodzi tutaj zjawisko sprzężenia zwrotnego - lęk nauczycieli przenosi się na ich uczniów, a następnie zwrotnie oddziałuje na nauczycieli.
Do badanych przez naukowców z CIOP-PIB uwarunkowań włączono zarówno czynniki ryzyka (wymagania w pracy), silne strony (zasoby w pracy), jak również sposoby funkcjonowania nauczycieli w czasie wolnym, tj. metody regeneracji po pracy i ruminacje o pracy (czyli natrętne myśli o pracy). Wymagania w pracy dotyczyły wymagań ilościowych, emocjonalnych i poznawczych oraz tempa pracy i mobbingu. Zasoby w pracy objęły poczucie kontroli w pracy, wsparcie od przełożonych i współpracowników oraz sprawiedliwość organizacyjną. Sposoby funkcjonowania po pracy dotyczyły czterech rodzajów regeneracji po pracy (psychicznego oderwania od pracy, relaksu, doświadczania mistrzostwa i kontroli w czasie wolnym), z kolei ruminacje dotyczyły dwóch rodzajów natrętnych myśli o pracy - ruminacji afektywnych i myśli skoncentrowanych na rozwiązaniu problemu. Za wskaźniki zdrowia psychofizycznego przyjęto w badaniach wyczerpanie, depresję oraz zdolność do pracy.
Cena promocyjna: 103.2 zł
|Cena regularna: 129 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 116.1 zł
Wymagania w pracy a wyczerpanie i depresja
Przeprowadzone analizy wyników badań wykazały, że wszystkie uwzględnione w badaniach wymagania w pracy wiążą się dodatnio z wyczerpaniem i depresją, ujemnie zaś ze zdolnością do pracy. Oznacza to, że im większa są ilościowe, emocjonalne i poznawcze wymagania w pracy nauczycieli, a także jej tempo i odczuwany poziom mobbingu, tym wyższy jest poziom wyczerpania oraz zaburzeń depresyjnych. Wzrost poziomu tych czynników oznacza także spadek zdolności do pracy.
Cztery zasoby w pracy (kontrola, wsparcie od współpracowników, wsparcie od przełożonych oraz sprawiedliwość organizacyjna) w sposób zróżnicowany wiążą się z wszystkimi trzema wskaźnikami zdrowia (wyczerpaniem, depresją i zdolnością do pracy). Sprawiedliwość organizacyjna oraz dwa rodzaje wsparcia (od współpracowników i od przełożonych) dodatnio i istotnie statystycznie korelują ze zdolnością do pracy, ujemnie zaś z depresją. Dodatkowo sprawiedliwość wiąże się z niskim wyczerpaniem. Wysokiemu poczuciu kontroli w miejscu pracy odpowiada niskie wyczerpanie i depresja. Zatem dla poprawy zdrowia psychofizycznego oraz zdolności do pracy u nauczycieli należy wprowadzać takie zmiany organizacyjne, które podnosić będą ich poczucie kontroli w miejscu pracy, poczucie sprawiedliwości społecznej, a także wsparcie od przełożonych oraz współpracowników.
Czytaj również: Prof. Gładoch: Przepis dotyczący mobbingu bardzo zły dla ofiar>>
Ważna jest regeneracja po pracy
Cztery rodzaje regeneracji po pracy (psychiczne oderwanie od pracy, relaks, doświadczanie mistrzostwa oraz kontrola po pracy) wiążą się dodatnio ze zdolnością do pracy i ujemnie z wyczerpaniem i depresją. Z kolei dwa rodzaje myśli ruminacyjnych (ruminowanie afektywne i myślenie o rozwiązaniu problemu) są ujemnie skorelowane ze zdolnością do pracy, dodatnio zaś z wyczerpaniem i depresją. Oznacza to, że każdy stosowany przez nauczycieli rodzaj regeneracji pracy poprawia ich zdolność do pracy i obniża ryzyko wyczerpania i zaburzeń depresyjnych. Natomiast uporczywe myślenie o pracy w czasie wolnym (niezależnie czy afektywne czy o rozwiązywaniu problemów zawodowych) obniża zdolność do pracy i zwiększa ryzyko wyczerpania i zaburzeń depresyjnych.
- Można zatem powiedzieć, że regeneracja po pracy sprzyja zdrowiu psychofizycznemu i wzmaga zdolność do pracy nauczycieli, z kolei myślenie o pracy w czasie wolnym może przyczyniać się zarówno do osłabienia zdrowia psychofizycznego, jak i zdolności do pracy w tej grupie zawodowej – podsumowuje uzyskane wyniki dr hab. Łukasz Baka, kierownik projektu.
Sprawdź również książkę: Przemoc w pracy. Środki ochrony prawnej i metody przeciwdziałania >>
Będą pogłębione wywiady z nauczycielami i aplikacja mobilna
W kolejnym etapie prac (2024 r.) zaplanowano przeprowadzenie wywiadów pogłębionych z nauczycielami i kadrą kierowniczą placówek oświatowych na temat fizycznych i psychospołecznych warunków pracy nauczycieli, stanu zdrowia psychofizycznego oraz potrzeb w zakresie sposobów lepszego radzenia sobie ze stresem i mobbingiem w szkole. W 2025 roku natomiast wyniki badań zostaną wykorzystane do przygotowania specjalistycznej aplikacji mobilnej FITNESS DLA NAUCZYCIELI zachęcającej do aktywności fizycznej w przerwach w pracy oraz w czasie wolnym po pracy, a także materiału informacyjnego dla nauczycieli na temat radzenia sobie ze stresem oraz sposobów regeneracji organizmu po pracy.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
