Dłużnicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie powinni spać spokojnie. Jak się bowiem okazuje, ZUS jako wierzyciel korzysta z możliwości dochodzenia niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomościach dłużnika. Z informacji przekazanych Prawo.pl przez Zakład wynika, że liczba wniosków objętych dokonanym przez sąd wpisem hipoteki wyniosła w 2019 r. - 52,4 tys., w 2020 roku - 37,7 tys., a w I półroczu 2021 r. – 20,0 tys.
Czytaj również: ZUS już dziś może dużo, a dostanie nowe uprawnienia>>
Decyzja administracyjna
Obecnie zabezpieczenie należności z tytułu składek odbywa się na podstawie art. 26 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Daje on Zakładowi prawo do występowania z wnioskiem o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości dłużnika zalegającego z opłatą należności z tytułu składek także wtedy, gdy dłużnikiem jest państwowa jednostka organizacyjna niebędąca jednostką budżetową. Zgodnie z jego ust. 2, wystawione przez Zakład dokumenty stwierdzające istnienie należności z tytułu składek oraz jej wysokość są podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność zobowiązanego. Jeżeli nieruchomość nie posiada księgi wieczystej, zabezpieczenie jest dokonywane przez złożenie tych dokumentów do zbioru dokumentów.
Jak stanowi art. 26 ust. 3 ustawy systemowej, dla zabezpieczenia należności z tytułu składek Zakładowi przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika, z uwzględnieniem ust. 3a i 3b. Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego.
Przedmiotem hipoteki przymusowej, w myśl ust. 3a, może być:
- część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział dłużnika;
- nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka;
- nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej - w przypadku gdy dłużnikiem jest spółka.
Przedmiotem hipoteki przymusowej, zgodnie z ust. 3b, może być także:
- użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego lub udział w tym prawie;
- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu lub udział w tym prawie;
- wierzytelność zabezpieczona hipoteką;
- statek morski lub statek morski w budowie wpisane do rejestru okrętowego.
Co ważne, do hipoteki przymusowej określonej w ust. 3a i 3b stosuje się odpowiednio przepisy o hipotece na nieruchomości, a do hipoteki, o której mowa w ust. 3-3c, z uwzględnieniem ust. 5, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa, dotyczące hipoteki przymusowej (art. 26 ust. 3c i 4).
Zgodnie z art. 26 ust. 7 ustawy systemowej, zaspokojenie z przedmiotu hipoteki przymusowej następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, chyba że z przedmiotu hipoteki jest prowadzona egzekucja przez sądowy organ egzekucyjny.
Cena promocyjna: 159.2 zł
|Cena regularna: 199 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 199 zł
ZUS może odzyskać składki na podstawie nieostatecznej decyzji
- Norma z art. 26 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych koresponduje z art. 110 pkt 3 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2204), zgodnie z którym hipotekę przymusową można uzyskać także na podstawie decyzji administracyjnej, o ile przepisy szczególne tak stanowią, chociażby decyzja nie była ostateczna - mówi Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy, ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego.
Jak podkreśla mec. Januszewska, art. 26 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wymaga jedynie doręczenia takiej decyzji dłużnikowi. - Z chwilą gdy decyzja wejdzie w ten sposób do obrotu prawnego, organ może dokonywać zabezpieczenia. Nie jest wymagane, aby decyzja ta posiadała przymiot ostateczności ani prawomocności – zaznacza mec. Magdalena Januszewska. I dodaje: - Zgodne z art. 16 par. 1 K.p.a., decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, są ostateczne. To zaś oznacza, że większość decyzji wydawanych przez ZUS (wyjątki zawiera art. 83 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) jest od razu ostatecznych, bo nie przysługuje od nich administracyjna ścieżka odwoławcza ani wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Jak tłumaczy mec. Januszewska, prawomocna jest z kolei taka decyzja, która utrzymana została w mocy przez sąd albo nie została zaskarżona w ustawowym terminie.
Także Przemysław Hinc, doradca podatkowy i członek zarządu w kancelarii PJH Doradztwo Gospodarcze potwierdza, że Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych dla zabezpieczenia należności z tytułu składek przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Podstawą ustanowienia takiej hipoteki jest doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego. - Zgodnie z art. 26 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, co do zasady w takim przypadku stosuje się odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej, dotyczące hipoteki przymusowej, znajdujące się w art. 34 do art. 39 – zaznacza Przemysław Hinc. Jak twierdzi, nie można zapominać, że do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio m.in. przepisy art. 33-33b, czyli stanowiące o zabezpieczeniu wykonania zobowiązań podatkowych przed terminem płatności. - Wynika z nich, że przed terminem płatności może być na majątku zabezpieczone zobowiązanie podatkowe podatnika, a w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim także na majątku wspólnym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane.
Zabezpieczenia można dokonać również przed wydaniem decyzji ustalającej lub określającej wysokość zobowiązania podatkowego lub zwrotu podatku. Zabezpieczeniu podlega też kwota odsetek. ZUS więc, stosując odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej, może podobnie jak organ podatkowy wydać decyzję, w której określi przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego oraz kwotę odsetek za zwłokę należnych od tego zobowiązania. Nie stosuje się jednak przepisu art. 33d Ordynacji podatkowej, który mówi o zabezpieczeniu wykonania decyzji – podkreśla Przemysław Hinc. I wskazuje: - Jednakże o tym, że składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, zwane dalej „należnościami z tytułu składek”, nieopłacone w terminie, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej stanowi art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Sprawdź również książkę: Postępowanie egzekucyjne w administracji. Komentarz >>
Z nieruchomości ZUS zaspokoi wierzytelności nie tylko z tytułu składek
Z postępowania zabezpieczającego korzysta nie tylko Zakład Ubezpieczeń Społecznych. - Postępowanie zabezpieczające ma na celu zabezpieczenie majątku obowiązanego do czasu prawomocnego zakończenia postępowania sądowego. Można je wszcząć na podstawie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, wyroku sądu gospodarczego oraz postanowienia sądu zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. O zabezpieczenie majątku drugiej strony procesu sądowego występuje się najczęściej w obawie przed usunięciem majątku, który mógłby podlegać egzekucji. Ma to znaczenie w przypadkach, gdy powód podejrzewa lub ma wiedzę na temat tego, że jego przeciwnik procesowy wyzbywa się majątku. Często od szybkości i sprawności postępowania zabezpieczającego zależy, czy postępowanie okaże się skuteczne, i czy wystarczający na pokrycie zobowiązania objętego pozwem majątek zostanie zabezpieczony – mówi Prawo.pl Przemysław Małecki z Biura Prasowego Krajowej Rady Komorniczej. Podkreśla, że środki zabezpieczone w toku takiego postępowania zostają przekazane na rachunek depozytowy Ministerstwa Finansów. Do czasu prawomocnego zakończenia procesu sądowego środki te nie podlegają przekazaniu drugiej stronie sporu. Stanowi to gwarancję zabezpieczenia interesu powoda i pozwanego. Powód w przypadku wygranego procesu jest pewien otrzymania zabezpieczonej kwoty, a gdy wygra pozwany, ma pewność, że otrzyma od komornika zwrot całości zabezpieczonych środków.
- To jest relacja dłużnik – wierzyciel, a w przypadku ZUS – postępowanie na styku cywilnoprawnym i publicznoprawnym. Celem jest zabezpieczenie majątku dłużnika, ale także umożliwienie zaspokojenia wierzytelności z tytułu należności składkowych. Nie jest to też jakieś niespotykane narzędzie dla ZUS. Hipoteka przymusowa jest instrumentem wykorzystywanym w relacjach między podmiotami prywatnymi, gdzie także może być ona ustanowiona wbrew woli dłużnika. ZUS może nie mieć innej możliwości, żeby odzyskać należne składki na ubezpieczenia społeczne jak właśnie posiłkować się hipoteką przymusową na nieruchomości dłużnika. Zwłaszcza, że pieniądze Zakład stara się odzyskać nie dla siebie, ale dla systemu finansowanego przez wszystkich ubezpieczonych – mówi Adrian Prusik, radca prawny, wspólnik w kancelarii Wojewódka i Wspólnicy.
ZUS stara się być coraz bardziej skuteczny. Od 18 września 2021 r. zaczął obowiązywać zmieniony art. 84 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (zmieniony przez art. 1 pkt 29 lit. d ustawy z 24 czerwca 2021 r. - Dz.U. z 2021 r., poz. 1621), który ma tę skuteczność odzyskiwania należności przez ZUS zwiększyć. Zgodnie z tym przepisem, kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia podlegają potrąceniu z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje - ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej, z zastrzeżeniem ust. 8c.
Dzięki dodaniu „egzekucji sądowej” ZUS bez trudu będzie mógł się dołączyć do egzekucji komorniczej z nieruchomości, jeśli taka będzie prowadzona wobec ubezpieczonego i ściągnąć nienależnie przez niego pobrane świadczenie. O potrzebie dania takiej możliwości ZUS-owi mówiło Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej już na etapie projektowanych zmian. - Zmiana przepisu art. 84 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podyktowana jest koniecznością rozszerzenia trybów dochodzenia należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń. Obecnie tego rodzaju należności mogą być dochodzone w trybie egzekucji administracyjnej, co w praktyce oznacza, że np. w przypadku prowadzenia egzekucji z nieruchomości przez komornika sądowego brak jest podstaw prawnych do przyłączenia się do egzekucji. Proponowane rozwiązanie może przyczynić się do zwiększenia skuteczności odzyskiwania należności przez ZUS – przekonywało ministerstwo w uzasadnieniu do proponowanych zmian, które w tym zakresie, jak wspomnieliśmy, obowiązują od 18 września 2021 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
