Odpowiedź
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1666 z późn. zm.) – dalej k.p. nie zawiera przepisów regulujących zawarcie umowy przedwstępnej dotyczącej umowy o pracę. W takim przypadku zastosowanie znajdzie art. 300 k.p., zgodnie z którym w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.
Uzasadnienie
Przepisem pozwalającym na zawarcie umowy przedwstępnej, dotyczącej umowy o pracę jest art. 3531 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 380 z późn. zm.) - dalej k.c., stanowiący zasadę swobody umów w obrocie cywilnoprawnym, stosownie do którego strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Możliwość zawierania umów przedwstępnych dotyczących umowy o pracę potwierdzona została w orzecznictwie Sądu Najwyższego, choćby w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1972 r., III PZP 13/72, OSNCP 1972, nr 11, poz. 201), w której stwierdzono, iż „dopuszczalne jest zawarcie umowy, przez którą strony zobowiązują się do zawarcia umowy o pracę (umowa przedwstępna - art. 389 k.c.)”.
Umowa przedwstępna uregulowana jest w artykułach 389 – 390 k.c., w których nie zawarto regulacji odnoszących się do ewentualnej możliwości wypowiedzenia takiej umowy.
Wypowiedzenie umów dotyczy przede wszystkim zobowiązań bezterminowych o charakterze ciągłym(art. 365(1) k.c. Grzegorz Karaszewski wskazuje, że art. 3651 k.c. nie dotyczy zobowiązań terminowych, które ze swej istoty nie mogą być - co do zasady - zakończone przez wypowiedzenie (skoro wyznaczono termin zgaśnięcia zobowiązania, każda ze stron ma prawo oczekiwać, że nie zakończy się ono przed tym terminem). Jednak i w odniesieniu do tych ostatnich zobowiązań należy wyjątkowo dopuścić wygaśnięcie wskutek wypowiedzenia, a mianowicie wówczas, gdy strony przewidziały takie uprawnienie w umowie i gdy zarazem wskazały przyczyny umożliwiające korzystanie z tego uprawnienia(Grzegorz Karaszewski w: Jerzy Ciszewski(red), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, Lexis Nexis 2014).
Przy przyjęciu powyższego rozumowania można również przyjąć, iż w umowie przedwstępnej można zamieścić, na zasadzie swobody umów, postanowienie umowne pozwalające na wypowiedzenie umowy przedwstępnej dotyczącej umowy o pracę, gdy obie strony wyraziły na to zgodę, przy równoczesnym wskazaniu przyczyn umożliwiających korzystanie z tego uprawnienia. W takim przypadku to do stron będzie należało ustalenie, jaki okres wypowiedzenia będzie obowiązywać. Jednakże takie stanowisko nie jest powszechne, jak również nie znajduje odzwierciedlenia w judykaturze.
Wobec powyższych wątpliwości dotyczących możliwości wypowiedzenia umowy przedwstępnej, w właściwszym rozwiązaniem jest umieszczenie w tej umowie postanowienia przewidującego możliwość odstąpienia od umowy. Możliwość zawarcia postanowienia w umowie przedwstępnej prawa odstąpienia od umowy jest powszechnie przyjmowana w piśmiennictwie i orzecznictwie Sądu Najwyższego. Jak słusznie zauważa Adam Olejniczak, w umowie przedwstępnej mogą także zostać zamieszczone dodatkowe zastrzeżenia umowne, jak na przykład: warunek, termin, kara umowna, zadatek czy prawo odstąpienia(Adam Olejniczak w: Andrzej Kidyba(red), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, wyd. II, Lex 2014).
Z kolei Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia z dnia 3 lutego 2011 r., I CSK 282/10, LEX nr 798229; stwierdził, iż „W ramach swobody kontraktowej strony umowy przedwstępnej mogą określić w niej termin, którego upływ powoduje wygaśnięcie obowiązku zawarcia umowy przedwstępnej oraz wprowadzić do niej postanowienia, które nie stanowią warunku w rozumieniu art. 89 k.c. i uprawniają jedynie jedną ze stron umowy do odstąpienia od zawarcia umowy przyrzeczonej w przypadku, gdy będą zajdą okoliczności wskazane w umowie”.
Różnica między wypowiedzeniem umowy a odstąpieniem od umowy polega na tym, iż wypowiedzenie wywiera skutki jedynie na przyszłość, nie niwecząc dotychczasowych skutków prawnych umowy, natomiast w przypadku odstąpienia umowę uważa się za niezawartą.
Jeżeli strony umowy przedwstępnej dotyczącej umowy o pracę zdecydują się na zawarcie postanowienia o możliwości odstąpienia od tej umowy, to od nich należy, w jakim okresie i z jakich przyczyn może to nastąpić.
Ponadto, przy umownym prawie odstąpienia od umowy, to, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.
Oczywiście zastrzeżenie to jest jedynie zastrzeżeniem wynikającym z ogólnych zasad dotyczących prawa odstąpienia od umowy (art. 395 § 2 zd. 2 k.c.). Można natomiast wyobrazić sobie sytuację, w której przyszły pracownik otrzymuje od przyszłego pracodawcy zaliczkę na poczet przyszłego wynagrodzenia. W przypadku, gdyby doszło do odstąpienia od umowy zaliczka to powinna zostać zwrócona.
Jarosław Masłowski
Data udzielenia odpowiedzi: 22 listopada 2016 r.
Czy w umowie przedwstępnej można umieścić zapis o możliwości jej rozwiązania za wypowiedzeniem?
Pytanie pochodzi z publikacji Serwis Prawa Pracy i Ubezpieczeń SpołecznychCzy można w umowie przedwstępnej (dotyczącej zawarcia w przyszłości umowy o pracę) umieścić zapis mówiący o okresie wypowiedzenia tej umowy?Czy prawo dopuszcza umieszczenie takiego zapisu w umowie przedwstępnej?Jeżeli tak, to jaki okres wypowiedzenia takiej umowy miałby obowiązywać i od czego byłby uzależniony?
