Pytanie pochodzi z publikacji Serwis BHP

Pracodawca planuje powierzyć pracę wewnątrz pieca hutniczego osobie zatrudnionej na podstawie umowy o dzieło. Czy pracownik wykonujący pracę zakwalifikowaną jako szczególnie niebezpieczna może wykonywać ją w nadgodzinach? Czy ten obowiązek dotyczy również umowy o dzieło? Czy można nawiązać z pracownikiem umowę, w której nie ma mowy o nadgodzinach. Prace, które pracownicy będą wykonywać mogą trwać ok. 4 dni po 12-16 godzin dziennie), 4 razy w roku. Czy pracodawca jest zobowiązany wystawić pracownikom zatrudnionym na umowę o dzieło pisemne zlecanie prac niebezpiecznych? Czy powinniśmy wystawić pisemne polecenie wykonania pracy pracownikom firm zewnętrznych wykonujących na naszym terenie, w ramach usługi, prace zakwalifikowane jako szczególnie niebezpieczne?

Odpowiedź

Przepisy prawa pracy, w tym bhp, nie zabraniają zatrudniania w godzinach nadliczbowych pracownika wykonującego pracę zakwalifikowaną jako szczególnie niebezpieczna. Wskazują jedynie, że czas pracy nie powinien przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli jest pracującym w nocy.

Opisana praca nie powinna być powierzana na podstawie umowy o dzieło, natomiast może zostać powierzona na podstawie umowy zlecenia. Ten rodzaj umowy nie obejmuje pojęcia godzin nadliczbowych, gdyż w przypadku tych umów nie ma obowiązku ewidencjonowania czasu pracy.

Przepisy bhp nie określają, czy podmiot zlecający wykonanie pracy szczególnie niebezpiecznej na podstawie umowy cywilnoprawnej jest zobowiązany wydać pisemne polecenie jej wykonania.

Uzasadnienie

Stosunek pracy został zdefiniowany w art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.) – dalej k.p. jako zobowiązanie się pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę oraz zobowiązanie pracodawcy do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Spełnienie powyższych przesłanek powoduje, że pracodawca nie może zatrudniać danej osoby na innej podstawie niż umowa o pracę, ponieważ zgodnie z art. 281 pkt 1 k.p., naraża się na karę grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł.

Istnieją również inne formy zatrudnienia niż umowa o pracę, a należą do nich umowy cywilnoprawne uregulowane w przepisach księgi trzeciej ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.) – dalej k.c. Są to umowa o dzieło (art. 627-646 k.c.) i zlecenie (art. 734-751 k.c.). O ile ta pierwsza jest tzw. umową rezultatu (jej efektem musi być osiągnięcie konkretnego rezultatu), o tyle druga jest umową starannego działania i może obejmować dowolne czynności (np. sprzątanie, malowanie, konserwację, naprawę itp.). Obie te formy zatrudnienia są bardzo atrakcyjne dla pracodawców, gdyż zgodnie z art. 3531 k.c. umożliwiają stronom umów ułożenie stosunku prawnego według swego uznania, jedynie pod warunkiem, że jego treść lub cel nie sprzeciwiają się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z uwagi na fakt, że do tych umów nie mają zastosowania przepisy k.p., osobie je wykonującej przysługują tylko takie prawa, jakie bezpośrednio wynikają z treści danej umowy.

Zgodnie z art. 304 § 1 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy – o jakich mowa w art. 207 § 2 k.p. – także osobom fizycznym wykonującym pracę na podstawie innej niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, jak również osobom prowadzącym działalność gospodarczą na własny rachunek w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Ponadto, zgodnie z art. 304 § 3 k.p., obowiązki określone w art. 207 § 2 k.p. stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:

- na innej podstawie niż stosunek pracy,

- prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.

Przepisy bhp nie rozstrzygają, w jaki sposób obowiązek ten powinien zostać zrealizowany. Niewątpliwie, jeżeli rodzaj wykonywanej pracy oraz występujące przy niej zagrożenia są tak znaczne, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bhp, pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się np. badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp. To samo może dotyczyć zapewnienia takiej osobie odpowiednich (bezpiecznych) narzędzi pracy, środków ochrony indywidualnej czy zbiorowej itp. Z uwagi na to, że omawiane kwestie wiążą się przeważnie z mniejszymi lub większymi kosztami, warto od razu uregulować je w zawartej ze zleceniobiorcą umowie.

Nie tylko na zleceniodawcy ciążą obowiązki związane z bhp. Zgodnie z art. 304[1] k.p. obowiązki, o których mowa w art. 211 k.p., czyli podstawowe obowiązki pracownika (w tym np. obowiązek poddawania się szkoleniom bhp) w zakresie określonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, ciążą również na osobach fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, a także na osobach prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę bądź też inny podmiot organizujący pracę.

Z treści przepisów bhp nie wynika natomiast bezpośredni obowiązek analogicznego stosowania zasad bhp określonych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.), zwłaszcza tych dotyczących wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

Wskazane byłoby, by w przypadku, w którym na podstawie umowy cywilnoprawnej powierza się zleceniobiorcy wykonanie prac w zbiornikach, zapoznano tę osobę z przepisami i zasadami bhp obowiązującymi przy wykonywaniu tego rodzaju prac (chyba że przedstawi zaświadczenie potwierdzające przeszkolenie bhp w tym zakresie), sprawdzono, czy osoba ta wymagany sprzęt ochronny niezbędny do wykonywania takiej pracy oraz czy faktycznie z niego korzysta w trakcie pracy, a także zapewnienie, aby praca była wykonywana przy zapewnieniu odpowiedniego nadzoru i asekuracji. W przypadku osoby zatrudnionej na podstawie umowy cywilnoprawnej za pisemne polecenie można natomiast traktować właśnie tę umowę, z której treści wynika zakres zadania, jakie dana osoba jest zobligowana wykonać.

W przypadku zlecania prac szczególnie niebezpiecznych pracownikom podwykonawców (firm zewnętrznych wykonujących na terenie danego podmiotu takie prace w ramach zleconej usługi), podmioty te powinny ustalić między sobą zasady współpracy i z góry uzgodnić, czy takie polecenia będą wymagane, a jeżeli tak, to czy będą wydawane konkretnym osobom przez podmiot zlecający czy bezpośrednio przez ich pracodawcę.

Odnosząc się do kwestii dopuszczalności zatrudniania w godzinach nadliczbowych pracowników wykonujących prace szczególnie niebezpieczne, należy wyjaśnić, że przepisy prawa pracy, w tym bhp, nie regulują tej kwestii. Jedynie z treści art. 151[7] § 3 k.p. wynika, że czas pracy pracującego w nocy (pracownika, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną) nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. Należy jednak podkreślić, że przepis ten można zastosować pomocniczo, ponieważ obligatoryjnie ma zastosowanie wyłącznie do pracownika (osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę), a nie do osoby zatrudnionej na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Maciej Ambroziewicz, autor współpracuje z publikacją Serwis BHP.

Odpowiedzi udzielono: 5 stycznia 2016 r.