Zmiana treści umowy o roboty budowlane

Wyrażona w kodeksie cywilnym zasada swobody umw gwarantuje stronom każdej umowy, w tym także umowy o roboty budowlane, swobodę kształtowania treści łączącego je stosunku zobowiązaniowego, oczywiście w granicach wyznaczonych przez normy prawne. Zgodnie z zasadą swobody umw strony mogą rwnież w każdej chwili zdecydować o zmianie dotychczasowej treści umowy, co może przyjąć formę modyfikacji bądź uzupełnienia umowy. W umowach często spotkać można klauzulę dotyczącą zasad modyfikacji treści umowy, lecz nawet jeśli możliwość taka nie wynika wprost z brzmienia umowy, jest to dozwolone właśnie w oparciu o zasadę swobody umw.

Umowne i ustawowe regulacje dotyczące modyfikacji treści umowy

Zasady dotyczące możliwości zmiany pierwotnego brzmienia umowy wyznaczone są przez dwie grupy regulacji – umowną i ustawową. Pierwsza grupa regulacji przyjmuje postać klauzuli mówiącej o zasadach modyfikacji umowy, a jej treść ustalają same strony umowy. W obrocie prawnym najczęściej spotkać można klauzulę, zgodnie z którą możliwe jest dokonanie zmiany umowy pod warunkiem zachowania przewidzianej formy (na przykład zwykłej formy pisemnej, formy pisemnej z data pewną, formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, czy też formy aktu notarialnego). Klauzula tego rodzaju nie jest elementem niezbędnym umowy, a jej zamieszczenie w kontrakcie pozostawione jest woli stron.

Druga kategoria regulacji to normy prawa cywilnego, w szczególności przepisy art. 76 i 77 k.c. Znajdują one zastosowanie zawsze wtedy, gdy strony w umowie nie przewidziały szczególnej regulacji w tym zakresie.

Zgodnie z normą z art. 76 k.c., jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych. Z kolei zgodnie z art. 77 § 1 k.c., uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia. Tak więc w przypadku, gdy strony zastrzegły dla ważności umowy formę notarialną, wówczas zmiana tej umowy będzie skuteczna pod warunkiem zachowania formy aktu notarialnego. Z kolei jeśli dla ważności czynności prawnej zastrzeżono (pod rygorem nieważności lub dla celów dowodowych) zwykłą formę pisemną, wówczas zmiana umowy powinna być dokonana w zwykłej formie pisemnej.

W sytuacji, gdy w umowie zawartej w zwykłej formie pisemnej strony nie określiły formy, w jakiej należy dokonywać zmian umowy, wówczas zgodnie z brzmieniem art. 77 § 1 k.c., umowa wprowadzająca zmiany do umowy podstawowej również powinna zostać zawarta w zwykłej formie pisemnej. W przeciwnym bowiem razie, na wypadek ewentualnego sporu, strony nie będą mogły zgłosić w postępowaniu sądowym wniosku o dopuszczenie dowodu ze świadków ani dowodu z przesłuchania stron na okoliczność zmiany umowy. Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 74 § 1 k.c., zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności (czyli przykładowo dokonania zmiany w umowie).

Forma umowy o roboty budowlane

Jak stanowi art. 648 k.c. umowa o roboty budowlane powinna być stwierdzona pismem, a wymagana przez właściwe przepisy dokumentacja stanowi część składową umowy. Z kolei zgodnie z art. 647¹ k.c., do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy. Przepis ten stanowi ponadto, że do zawarcia przez podwykonawcę umowy z dalszym podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora i wykonawcy. Oświadczenie inwestora oraz wykonawcy o wyrażeniu zgody może być wyrażone w każdej formie, a nawet w sposób milczący, niezależnie od formy umów zawieranych pomiędzy inwestorem, wykonawcą, podwykonawcą oraz dalszym podwykonawcą. Jednakże, aby zapobiec sporom co do wyrażania lub niewyrażenia sprzeciwu, ewentualny brak zgody musi być również złożony na piśmie.

W świetle § 4 omawianego przepisu umowy z podwykonawcami powinny być pod rygorem nieważności zawarte na piśmie. Jest to bez wątpienia ostrzejszy rygor niż ten przewidziany dla samej umowy o roboty budowlane, która zgodnie z brzmieniem art. 648 § 1 k.c. powinna być stwierdzona pismem. W tym przypadku brak jest zastrzeżonego rygoru, co oznacza, że zgodnie z przepisem art. 74 § 1 k.c. forma ta jest zastrzeżona dla celów dowodowych.

Jeśli więc umowa o roboty budowlane nie zostanie zawarta na piśmie, to i tak będzie ona ważna, jednakże zaistnieją pewne ograniczenia dowodowe na wypadek sporu odnośnie faktu jej istnienia oraz treści. Natomiast, jeśli wymóg formy pisemnej nie zostanie dochowany w przypadku umowy o roboty budowlane z podwykonawcą, wówczas umowa taka będzie nieważna.

Normę z art. 647¹ k.c. wprowadziła do kodeksu cywilnego ustawa nowelizacyjnaz dnia 14 lutego 2003 r.Poprzez wymóg konieczności uzyskania zgody inwestora na powierzenie robót budowlanych podwykonawcom, zapewniono temu pierwszemu wpływ na to, kto będzie w rzeczywistości wykonywał roboty budowlane. Ustawa przyjmuje, że brak sprzeciwu inwestora w terminie czternastu dni od zapytania o zgodę wraz z przedstawieniem niezbędnej dokumentacji traktowany jest jako dorozumiana zgoda na podwykonawstwo w zakresie objętym tą umową. Analogiczne zasady obowiązują w przypadku dalszych podwykonawców, tyle że wówczas wymagana jest nie tylko zgoda inwestora, lecz również wykonawcy.

Konsekwencje prawne niezachowania wymagań co do formy

Należy podkreślić, że na gruncie kodeksu cywilnego w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z dnia 14 lutego 2003 r. (tj. przed dniem 25 września 2003 r.), możliwe były trzy wyjątki od wyrażonej w art. 74 k.c. zasady niedopuszczalności dowodu ze świadków ani dowodu z przesłuchania stron na okoliczność dokonania czynności prawnej, a mianowicie:

1.      zgoda stron na przeprowadzenie dowodu ze świadków lub dowodu z przesłuchania stron;

2.      uprawdopodobnienie za pomocą pisma faktu dokonania czynności prawnej, przy czym pismo uprawdopodabniające dokonanie czynności nie musi pochodzić od osoby, przeciwko której ma być przeprowadzony dowód;

3.      szczególne okoliczności sprawy – dające podstawę do uchylenia ograniczeń dowodowych, jeśli sąd w danych okolicznościach uznał to za stosowne.

Art. 74 § 2 k.c. w brzmieniu obecnym, nadanym wspomnianą ustawą nowelizacyjną z dnia 14 lutego 2003 r. stanowi, że mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażają na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą, albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma. Tak więc znowelizowany art. 74 § 2 k.c. pozostał przy pierwszych dwóch wyjątkach, które obowiązywały już dawniej, a ponadto wprowadził trzeci – dopuszczalność dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron, jeżeli z żądaniem takim wystąpi konsument w sporze z przedsiębiorcą. Zasadność tego ostatniego wyjątku jest podyktowana potrzebą wzmocnienia pozycji konsumenta w sporze z przedsiębiorcą, tak aby nieznajomość przepisów dotyczących formy czynności prawnej nie szkodziła konsumentowi. Natomiast przedsiębiorca, jako profesjonalista, będzie co do zasady ponosił negatywne konsekwencje niedochowania wymogu formy czynności.

W przypadku umów o roboty budowlane konsekwencje prawne niedochowania określonej formy będą zróżnicowane, w zależności od tego, jakie podmioty – z punktu widzenia ich roli w procesie budowlanym – będą stronami umowy. Dla niektórych umów o roboty budowlane, dla których przewidziana jest forma pisemna pod rygorem nieważności, będzie skutek w postaci nieważności umowy, a dla tych, dla których forma pisemna zastrzeżona jest tylko pod rygorem ograniczeń dowodowych, konsekwencją będą tylko te ograniczenia.

(...)