1. Katalog przypadków zwalniających z opłat za usuwanie drzew i krzewów
Artykuł 86 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.) - dalej u.o.p., ustala zamknięty katalog 13 przypadków, w których za usuwanie drzew i krzewów nie pobiera się opłat. Dotyczy to drzew:
• na których usunięcie nie jest wymagane zezwolenie,
• na których usunięcie osoba fizyczna uzyskała zezwolenie na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej,
• jeżeli usunięcie jest związane z odnową i pielęgnacją drzew rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków,
• które zagrażają bezpieczeństwu ludzi lub mienia w istniejących obiektach budowlanych,
• które zagrażają bezpieczeństwu ruchu drogowego oraz kolejowego albo bezpieczeństwu żeglugi,
• w związku z przebudową dróg publicznych i linii kolejowych,
• które posadzono lub wyrosły na nieruchomości po zakwalifikowaniu jej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele budowlane,
• z terenów zieleni komunalnej, z parków gminnych, z ogrodów działkowych i z zadrzewień, w związku z zabiegami pielęgnacyjnymi drzew i krzewów,
• które obumarły lub nie rokują szans na przeżycie, z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości,
• topoli i obwodzie pnia powyżej 100 cm, mierzonego na wysokości 130 cm, nienależących do gatunków rodzimych, jeżeli zostaną zastąpione w najbliższym sezonie wegetacyjnym drzewami innych gatunków,
• jeżeli usunięcie wynika z potrzeb ochrony roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową lub ochrony siedlisk przyrodniczych,
• z grobli stawów rybnych,
• jeżeli usunięcie było związane z regulacją i utrzymaniem koryt cieków naturalnych, wykonywaniem i utrzymaniem koryt cieków naturalnych, wykonywaniem i utrzymaniem urządzeń wodnych służących kształtowaniu stosunków wodnych oraz ochronie przeciwpowodziowej w zakresie niezbędnym do wykonania i utrzymania tych urządzeń.
Jak widać na 13 przypadków skutkujących dyspozycją zwolnienia z opłat za wycinkę, 12 dotyczy drzew i krzewów, a jeden tylko drzew (art. 86 ust. 1 pkt 10 u.o.p.).

2. Drzewa, na których usunięcie nie jest wymagane zezwolenie
Generalną zasadą u.o.p. jest uzyskiwanie zezwolenia na usuwanie drzew i krzewów, o której mowa w art. 83 ust. 1 i 2 u.o.p. Lista wyjątków od tej zasady określona jest w art. 83 ust. 6 u.o.p. Treść tego przepisu nie pozostawia wątpliwości, że chodzi tu o decyzje wydawane przez wszystkie organy ochrony przyrody uprawnione do wydawania zezwoleń, a więc wójta, burmistrza, prezydenta miasta, jak i wojewódzkiego konserwatora przyrody. Na liście tej znalazły się m.in. drzewa i krzewy rosnące w lasach, na plantacjach, drzewa i krzewy owocowe, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków oraz w granicach parku narodowego lub rezerwatu przyrody – na obszarach nieobjętych całoroczną ochroną, drzew, których wiek nie przekracza 5 lat, utrudniające widoczność sygnalizatorów i pociągów i eksploatację urządzeń kolejowych i stanowiących przeszkody lotnicze.

3. Wycinka na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą
Z treści art. 86 ust. 1 pkt 2 u.o.p. wynika, że:
• podmiot inny niż osoba fizyczna (np. spółka, spółdzielnia mieszkaniowa) nie korzysta ze zwolnienia określonego w art. 86 ust. 1 pkt 2 u.o.p. niezależnie od tego, czy drzewa i krzewy usuwa na podstawie zezwolenia na cele związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, czy cele z tą działalnością niezwiązane;
• osoba fizyczna usuwająca drzewa i krzewy na podstawie zezwolenia na cele związane z działalnością gospodarczą ponosi opłatę za ich usunięcie w pełnej wysokości;
• osoba fizyczna usuwająca drzewa i krzewy na podstawie zezwolenia na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą nie ponosi opłat za ich usunięcie.

W poprzednim stanie prawnym obowiązywała regulacja nakładająca na osobę fizyczną – przedsiębiorcę usuwającego drzewa na cele niezwiązane z prowadzoną działalnością obowiązek ponoszenia opłaty za wycinkę przy zastosowaniu współczynnika 0,1. W dzisiejszym stanie prawnym takiej opłaty nie ponosi. Ma to związek z treścią ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z późn. zm.) - dalej u.s.d.g., w szczególności z ustaleniem definicji „przedsiębiorca” i „działalność gospodarcza”. Zgodnie z art. 2 u.s.d.g., działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Tych przepisów nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwa rolnych innych usług turystycznych. W rozumieniu u.s.d.g. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, prawna i jednostka organizacyjna niebędącą osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje osobowość prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. W tym miejscu należy odpowiedzieć na pytanie, czy rolnik indywidualny wykonuje działalność gospodarczą, a zatem czy jest przedsiębiorcą. Z art. 3 u.s.d.g. wynika, że rolnik nie jest przedsiębiorcą, a co za tym idzie przepisy u.s.d.g. nie mają do niego zastosowania. Natomiast można stwierdzić, że rolnik wykonuje działalność gospodarczą (chociaż nie jest przedsiębiorcą), ale i w tym przypadku nie stosuje się przepisów u.s.d.g. Jednakże zapisy u.o.p. będą miały w tym przypadku zastosowanie, jeśli rolnik będzie chciał wyciąć drzewa z terenu swojej nieruchomości w związku z wykonywaniem działalności gospodarczej, np. pod budowę kurnika lub szklarni, budowę drogi dojazdowej na pole, budowę stodoły etc. Z kolei, jeśli występuje o zezwolenie na usunięcie drzew i krzewów pod budowę domu czy drogi dojazdowej do domu opłat nie ponosi.

W tym miejscu należy wskazać kontrowersje prawne na tle ustawy z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach do gruntów rolnych i płatności cukrowej i wydanego na jej podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie minimalnych norm (Dz. U. Nr 39. poz. 211) - dalej r.m.n. Przepisy § 1 r.m.n określa, kiedy grunty rolne są utrzymywane zgodnie z normami kwalifikując je jako grunty orne, łąki, pastwiska i grunty orne na stokach o nachyleniu powyżej 20 stopni. Utrzymanie gruntów ornych w dobrej kulturze rolnej polega na podejmowaniu przez producenta rolnego regularnych i skutecznych działań zapobiegających występowaniu i rozprzestrzenianiu się chwastów oraz drzew i krzewów. Oznacza to, że na gruntach rolnych utrzymanych w dobrej kulturze rolnej, nie mogą występować drzewa i krzewy. Oznacza to, że w tym przypadku nie wystarczą już same zabiegi zapobiegające ich występowaniu. Istotne jest, aby na ugorowanych gruntach producent rolny całkowicie wyeliminował występowanie drzew i krzewów (z wyjątkami określonymi w § 4 r.m.n.).

Przepis § 4 r.m.n. dotyczy drzew i krzewów rosnących na tych gruntach. Zgodnie z jego treścią, grunty rolne utrzymane w dobrej kulturze nie powinny być porośnięte drzewami i krzewami z wyjątkiem drzew i krzewów:
a) niepodlegających wycięciu zgodnie z przepisami ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
b) mających znaczenie dla ochrony wód i gleb,
c) niewpływających na prowadzoną na tych gruntach produkcję roślinną;
• gruntów ornych, łąk, pastwisk i gruntów ornych na stokach, które mogą być porośnięte pojedynczymi krzewami i drzewami, jeśli nie wpływają na prowadzoną na nich produkcję roślinną, a ich liczba nie przekracza 50 sztuk na hektar, plantacji zagajników o krótkiej rotacji wykorzystywanych na cele energetyczne (np. wierzby skandynawskiej, rdestu sachalińskiego).

Na tle tych przepisów pojawia się zagadnienie polegające na zdefiniowaniu „drzew niepodlegających wycięciu zgodnie z przepisami ustawy o ochronie przyrody” w rozumieniu § 4 pkt 1 lit. a r.m.n. Niewątpliwie do tej kategorii należą drzewa i krzewy uznane za pomniki przyrody, drzewa objęte ochroną gatunkową, drzewa rosnące w parkach krajobrazowych i obszarach chronionego krajobrazu, na których wprowadzono zakaz usuwania zadrzewień śródpolnych. Zadrzewienia śródpolne i łąkowo - pastwiskowe chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną, korzystnie wpływają na obieg wody i wilgotność powietrza, zabezpieczają ściany wąwozów i zbocza przed rozmywaniem, ochraniają uprawy przed zanieczyszczeniami powietrza, stratami wilgoci w glebie oraz przed ekspansją chorób i szkodników czy, w końcu, jako „zielone bariery” chronią wsie przed pożarami. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 3 oraz art. 24 ust. 1 pkt 3 u.o.p., zabrania się likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego, wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych. W przypadku innych drzew rosnących na gruntach rolnych obowiązuje zasada uzyskiwania zezwolenia, jeśli jest ono wymagane. Jeśli organ takiego zezwolenia nie da, drzewa usunąć nie wolno (a jeśli się je usunie, to rolnik usuwający je zapłaci karę administracyjną, naliczoną w oparciu o stawki jednostkowe za 1 cm obwodu pnia w zależności od gatunku i obwodu pnia mierzonego na wysokości ścięcia, niezależnie, czy będzie to drzewo zdrowe, czy martwe). Jak zatem będzie wyglądała kwestia ponoszenia opłat w przypadku, gdy rolnik uzyska zgodę na usunięcie drzewa, które ma wpływ na produkcję roślinną. Z art. 86 nie wynika jakakolwiek podstawa, aby rolnika z tych opłat zwalniać tylko dlatego, że chce on uzyskać dopłatę bezpośrednią. Jednak jednocześnie rolnik ma obowiązek dotrzymywania minimalnych norm, o których mowa w cyt. rozporządzeniu w sprawie minimalnych norm. Z § 4 r.m.n. wynika, że jeśli nie zachodzą wyjątki określone w tym przepisie, to rolnik drzewa i krzewy z gruntów rolnych wycinać powinien – za zezwoleniem, o ile jest ono wymagane. W takiej sytuacji, opłaty za usunięcie nie powinny być pobierane. Jaki byłby bowiem cel ubiegać się o kilkusetzłotową dopłatę bezpośrednią (za hektar), gdyby najpierw trzeba było zapłacić wiele tysięcy złotych za usunięcie drzew porastających grunty rolne. Z kolei, za grunty rolne porośnięte drzewami i krzewami dopłata się nie należy (wyrok WSA w Gliwicach z dnia 13 czerwca 2008 r., III SA/Gl 463/08, LEX nr 532903). Niestety kwestia opłat za usuwanie drzew z pól, pastwisk, łąk i gruntów na stokach wcale nie jest oczywista i budzi kontrowersje.

Alicja Brzezińska