Projekt reguluje prawo uprawnionych do żądania rekompensaty za przejęcie przez Skarb Państwa oraz jednostki samorządu terytorialnego nieruchomości podlegających nacjonalizacji. Nie dotyczy przy tym nacjonalizacji gruntów rolnych dokonanej na podstawie przepisów o reformie rolnej. Przede wszystkim wyłączona zostaje możliwość podważania dotychczasowych decyzji nacjonalizacyjnych.
Uprawnieni będą otrzymywać rekompensatę stanowiącą od 20 do 25% wartości przejętej nieruchomości, przez zaliczenie wartości przejętej nieruchomości na poczet ceny sprzedaży nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego lub na poczet opłaty za przekształcenie użytkowania wieczystego we własność nieruchomości; świadczenie pieniężne lub obligacje skarbowe.
Prawo do rekompensaty będzie niezbywalne i niepodzielne, ale dziedziczne na ogólnych zasadach.
Punktem odniesienia do ustalenia wartości przejętej nieruchomości będzie jej stan z dnia przejęcia (tj. ostateczności decyzji, sporządzenia protokołu przejęcia albo objęcia w posiadanie), a według cen (kosztów odtworzenia) na dzień sporządzenia wyceny w postępowaniu w sprawie potwierdzenia prawa do rekompensaty, z uwzględnieniem wartości istniejących w dniu przejęcia obciążeń.
Ustawa ogranicza krąg uprawnionych do rekompensaty do najbliższej rodziny dawnych właścicieli, będących w chwili przejęcia i dziś obywatelami polskimi.
Prawo do rekompensaty ma potwierdzać, w tym także ustalać wybraną przez uprawnionego postać realizacji rekompensaty, wojewoda właściwy ze względu na miejsce położenia przejętej nieruchomości w drodze decyzji administracyjnej, w dwuetapowym postępowaniu. Co ważne, rekompensata finansowa będzie realizowana z uwzględnieniem aktualnych możliwości budżetowych Państwa.
Z kolei, przywrócenie własności rzeczy ruchomej, stanowiącej dobro kultury, nie będzie musiało oznaczać odzyskania władztwa nad rzeczą przez uprawnionego. Wojewoda będzie mógł bowiem zadecydować o zachowaniu posiadania tej rzeczy przez dotychczasowy podmiot przez okres do 10 lat albo wykupić rzecz od właściciela za odszkodowaniem równym 20% wartości zabytku.
Projekt wprowadza także możliwość wszczynania w ciągu 10 lat od dnia jej wejścia w życie postępowań sądowych, których celem będzie odwrócenie skutków prawnych orzeczeń wydawanych w związku z obejmowaniem nieruchomości przez osoby, którym nie powinny być one zwrócone.
Ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
