Od nieco pół roku obowiązuje nowelizacja ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw (dalej: „nowela”), która obok „klasycznego” postępowania grupowego (czyli takiego, jakie w naszym systemie prawa funkcjonuje już 15 lat), umożliwia wszczęcie nowego rodzaju postępowania grupowego, inicjowanego przez tzw. podmiot upoważniony, który dla rozróżnienia możemy określić jako „przedstawicielskie” postępowanie grupowe.
Działający w interesie konsumentów podmiot upoważniony może dochodzić wobec przedsiębiorcy stwierdzenia stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, a także roszczeń związanych z ich stosowaniem, zarówno w osobnych powództwach, jak i w jednym.
Więcej na ten temat w artykule: Podmiot upoważniony jako nowy uczestnik postępowania grupowego
Grupowe postępowania w tych sprawach, tj. o stwierdzenia stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów oraz o roszczenia związane ze stosowaniem praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, to „polska wersja” powództwa przedstawicielskiego w rozumieniu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylająca dyrektywę 2009/22/WE (dalej: „dyrektywa 2020/1828”). Dla ścisłości – zaznaczę, że sprawy konsumenckie (o ochronę konsumentów) od początku – tj. od 2010 r. są kategorią spraw, w których może się toczyć „klasyczne” postępowanie grupowe. Ostatnia nowelizacja po prostu rozszerzyła katalog spraw z zakresu ochrony konsumentów, w których ma zastosowanie ustawa o dochodzeniu roszczeń, a mianowicie o sprawy o stwierdzenia stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, a także sprawy o roszczenia związane z ich stosowaniem.
Możemy więc obecnie na gruncie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej: „UDRPG”) wyróżnić klasyczne postępowanie grupowe i przedstawicielskie postępowanie grupowe, które w pewnym zakresie rządzą się innymi regułami; w poniższym artykule skupię się na odrębnościach pomiędzy nimi w zakresie tzw. przesłanek dopuszczalności rozpoznania sprawy w grupowym trybie.
![Ustawa o prawach konsumenta. Komentarz [PRZEDSPRZEDAŻ]](/gfx/prawopl/_thumbs/produkty_foto/82709/978-83-8390-322-4_,mXqL62OeqFTLkrXdmIyYmw.jpg)
Cena promocyjna: 194.25 zł
|Cena regularna: 259 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 194.25 zł
Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego – ogólne uwagi
Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego to warunki, które musi spełniać sprawa (roszczenia objęte powództwem), aby móc być rozpoznana w grupowym trybie. Na gruncie klasycznego postępowania grupowego wyróżnia się cztery podstawowe przesłanki i jedną dodatkową, w sprawach o roszczenia pieniężne. Powyższe warunki dopuszczalności postępowania grupowego to mianowicie:
- przynależność sprawy do kategorii spraw wskazanych w ustawie,
- jednorodzajowość roszczeń,
- oparcie roszczeń na wspólnej podstawie faktycznej – tej samej bądź takiej samej,
- objęcie postępowaniem co najmniej 10 roszczeń (roszczenia 10 osób), a także,
- ujednolicenie roszczeń pieniężnych.
Dyrektywa 2020/1828 w motywach 9 i 12 podkreśla konieczność wprowadzenia rozwiązań skutecznych, z tego względu polski ustawodawca zdecydował się m.in. zmodyfikować tzw. przesłanki dopuszczalności rozpoznania sprawy w trybie grupowym w zakresie nowego „przedstawicielskiego” rodzaju postępowania.
Jakie sprawy mogą być rozpoznawane w nowym rodzaju postępowania grupowego?
Jeśli chodzi o pierwszą z ww. wymienionych przesłanek, to trzeba pamiętać, że nowy rodzaj postępowań grupowych w sprawach o ochronę konsumentów ma odnosić się do praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów rozumianych jako działanie lub zaniechanie przedsiębiorcy niezgodne z przepisami prawa Unii Europejskiej, o których mowa w Załączniku I do dyrektywy 2020/1828 lub przepisami je wdrażającymi lub służącymi ich stosowaniu, które to działanie lub zaniechanie narusza lub może naruszać ogólne interesy konsumentów.
Załącznik I do dyrektywy 2020/1828 zawiera listę 66 aktów prawnych dotyczących branż, w których przedsiębiorcy prowadzą sprzedaż lub świadczą usługi na rzecz konsumentów, zwłaszcza na skalę masową (jak przewoźnicy, przedsiębiorcy świadczący usługi na odległość, producenci żywności, kosmetyków, produktów leczniczych, instytucje finansowe i banki, ubezpieczyciele, biura podróży itd.). Zakres przedmiotowy branż, których dotyczą nowe regulacje, wynikający z załącznika I do dyrektywy 2020/1828, jest więc bardzo szeroki.
Jednorodzajowość roszczeń w przedstawicielskim postępowaniu grupowym
Druga z przesłanek postępowania grupowego to jednorodzajowość. Na gruncie dotychczasowej praktyki UDRPG przyjmuje się, że jednorodzajowość należy odnosić do roszczenia w znaczeniu procesowym. Chodzi więc o formę żądanej ochrony prawnej tj. dochodzenie zasądzenia świadczenia bądź ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa albo ukształtowania stosunku prawnego lub prawa.
W sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów będzie ona zasadniczo zawsze spełniona – bowiem w tym wypadku podmiot upoważniony występuje w istocie z jednym roszczeniem zbiorowym o stwierdzenie, że stosowana przez przedsiębiorcę praktyka narusza ogólne interesy konsumentów. W takim wypadku chodzi o stwierdzenie w ogólności na rzecz wszystkich potencjalnych poszkodowanych konsumentów, że określone naruszenie miało miejsce. Przykładowo, podmiot upoważniony występuje z pozwem o stwierdzenie przez sąd, że przedsiębiorca X w okresie Y stosował praktykę polegającą na stosowaniu niedozwolonego postanowienia umownego o treści Z.
Warunek jednorodzajowości pozostanie aktualny przy sprawach o roszczenie związane ze stosowaniem praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, czyli w przypadku, gdy pozwem grupowym będą dochodzone roszczenia zmierzające do spełnienia konkretnych świadczeń na rzecz konsumentów określonych z imienia i nazwiska. Takimi roszczeniami będą:
- żądanie usunięcia skutków praktyki naruszającej ogólne interesy konsumentów;
- żądanie złożenia przez pozwanego jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
- żądanie obniżenia ceny;
- żądanie uznania czynności za nieważne z obowiązkiem zwrotu świadczeń;
- żądanie naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych.
Aby przesłanka jednorodzajowości była spełniona, każdy członek grupy będzie musiał zgłosić takie same rodzajowo żądanie/roszczenie (ewentualnie roszczenia).
Wspólna podstawa roszczeń po nowemu
Przesłanka wspólnej podstawy roszczeń jest bez wątpienia najważniejsza i co istotne, właśnie w zakresie tej przesłanki nowelizacja przyniosła najdalej idące zmiany. Na gruncie klasycznego postępowania grupowego wymaga się, aby roszczenia były oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Pierwsze lata doświadczeń z UDRPG pozwoliły na wykrystalizowanie się stanowiska, że przez podstawę faktyczną roszczeń należy rozumieć podstawowy zespół faktów decydujący o tym, czy roszczenie w ogóle powstaje, czy nie (fakty dot. wysokości roszczenia – jego wymagalność już do tej podstawy nie należy). Nowe regulacje przewidują, że wystarczy, aby roszczenia w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów i roszczenia związane z ich stosowaniem były oparte na takiej samej podstawie prawnej. To bardzo istotna zmiana, bo pozwala objąć postępowaniem grupowym większe spektrum spraw np. takie, w których mimo rozbieżności w stanie faktycznym (czyli w zakresie podstawy faktycznej roszczenia) będzie dochodziło do naruszenia tego samego istotnego przepisu prawa przez przedsiębiorcę i będzie można przyjąć, że zachodzi wspólna podstawa prawna.
W uzasadnieniu projektu ustawy jako przykład sprawy, która pod rządem nowych reguł będzie mogła być rozpoznana w postępowaniu grupowym wskazano oferowanie przez przedsiębiorcę instrumentów finansowych nieadekwatnych i nieodpowiednich do cech, celów i potrzeb klienta (a więc z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, przepisów wdrażających tzw. dyrektywę MIFID 2). Jak podkreślono w uzasadnieniu: „działanie takie jest popełniane w zróżnicowanych stanach faktycznych, i na gruncie przepisów dot. »klasycznych« postępowań grupowych powództwo wobec takiego przedsiębiorcy, np. o obniżenie ceny lub naprawienie wyrządzonej szkody, mogłoby zostać odrzucone ze względu na brak spełnienia przesłanki tej samej bądź takiej samej podstawy faktycznej”.
Z uwagi na to, że w klasycznym postępowaniu grupowym – bój o tzw. certyfikację w ramach pierwszej fazy zazwyczaj sprowadza się do oceny zaistnienia w sprawie przesłanki wspólnej podstawy roszczeń i stanowi istotne wyzwanie dla stron i pełnomocników oraz sądu (w zakresie weryfikacji i analizy niejednokrotnie bardzo obszernego materiału dowodowego), przez co bywa też czasochłonny – przy „przedstawicielskich” powództwach grupowych zdecydowano się na liberalizację tej przesłanki - właśnie, aby zapewnić skuteczność nowemu mechanizmowi.
Liczebność grupy
Kolejna z przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego to liczebność grupy. W „klasycznym” postępowaniu grupowym – musi zostać zgłoszonych co najmniej 10 roszczeń 10 podmiotów. Przesłanka ta pozostanie aktualna tylko przy drugim typie przedstawicielskiego powództwa grupowego tj. o roszczenia naprawcze. W przypadku powództw w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów – wymóg określenia grupy oraz złożenia przez co najmniej 10 podmiotów oświadczeń o przystąpieniu do grupy nie obowiązuje; powództwo z tak ukształtowanym żądaniem jest wytyczone w imieniu całej zbiorowości (interesie i na rzecz nieokreślonej liczby konsumentów).
Ujednolicenie wyłączone
Ostatnia z przesłanek dopuszczalności postępowania grupowego dotyczy tych spraw, w których są dochodzone roszczenia pieniężne (o odszkodowanie). Ujednolicenie to po zmianach z 2017 r. oznaczało sprowadzenie roszczeń do tej samej wysokości w ramach grupy bądź podgrupy; czyli potocznie ścinanie w dół; ten wymóg został wyłączony i to nawet szerzej – we wszystkich sprawach o ochronę konsumentów.
Liberalizacja warunków dopuszczalności wszczęcia postępowania grupowego przez podmiot uprawniony powinna istotnie przyczynić się do łatwiejszego uzyskania certyfikacji w ramach pierwszej fazy nowego rodzaju postępowania grupowego.
Agnieszka Trzaska-Śmieszek, adwokatka, partner w KKG Legal Kubas, Kos, Gałkowski i Wspólnicy sp. k., Lider Praktyki Postępowań Grupowych, Partner Praktyki Sporów Gospodarczych i Specjalistycznych Sporów Sektorowych
