Wymagania metrologiczne, którym powinny odpowiadać ciepłomierze do wody i ich elementy.

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ¹⁾

z dnia 13 lutego 2004 r.

w sprawie wymagań metrologicznych, którym powinny odpowiadać ciepłomierze do wody i ich elementy

Na podstawie art. 9 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. - Prawo o miarach (Dz. U. Nr 63, poz. 636, z późn. zm.²⁾) zarządza się, co następuje:

Rozdział  1

Przepisy ogólne

§ 1. Rozporządzenie określa wymagania metrologiczne, którym powinny odpowiadać:

1) ciepłomierze do wody, zwane dalej "ciepłomierzami";

2) następujące elementy ciepłomierzy do wody:

a) przeliczniki wskazujące,

b) pary czujników temperatury,

c) przetworniki przepływu

- zwane dalej "elementami".

§ 2. Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają:

1) ciepłomierz - przyrząd pomiarowy służący do pomiaru ciepła oddanego przez przepływającą wodę, będącą ciekłym nośnikiem ciepła w obiegu wymiany ciepła;

2) przelicznik wskazujący - przyrząd pomiarowy odbierający sygnały pary czujników temperatury i przetwornika przepływu, przetwarzający je oraz obliczający i wskazujący wartość liczbową ciepła przekazanego w obiegu wymiany ciepła;

3) para czujników temperatury - przyrząd pomiarowy wytwarzający sygnały wyjściowe, będące funkcją temperatury nośnika ciepła na wejściu i na wyjściu obiegu wymiany ciepła;

4) przetwornik przepływu - przyrząd pomiarowy wytwarzający sygnał wyjściowy, będący funkcją objętości, masy, strumienia objętości lub strumienia masy nośnika ciepła, mierzonych na wejściu lub na wyjściu obiegu wymiany ciepła;

5) górna granica zakresu temperatury t_max - największą wartość temperatury nośnika ciepła, przy której ciepłomierz i jego element może działać bez przekroczenia błędów granicznych dopuszczalnych;

6) dolna granica zakresu temperatury t_min - najmniejszą wartość temperatury nośnika ciepła, przy której ciepłomierz i jego element może działać bez przekroczenia błędów granicznych dopuszczalnych;

7) różnica temperatury Δt - różnicę temperatury nośnika ciepła na wejściu obiegu wymiany ciepła i temperatury nośnika ciepła na wyjściu obiegu wymiany ciepła;

8) minimalna różnica temperatury Δt_min - najmniejszą wartość różnicy temperatury, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

9) maksymalna różnica temperatury Δt_max - największą wartość różnicy temperatury występującą przy maksymalnej mocy cieplnej, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

10) przepływ q - strumień objętości lub strumień masy nośnika ciepła;

11) przepływ minimalny q_i - najmniejszą wartość przepływu, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

12) przepływ nominalny q_p - największą wartość przepływu, dopuszczalną podczas działania ciągłego, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

13) przepływ maksymalny q_s - największą wartość przepływu, dopuszczalną w krótkich okresach czasu, nieprzekraczających w sumie 1 godziny na dobę i 200 godzin rocznie, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

14) maksymalna moc cieplna P_s - największą wartość mocy cieplnej, przy której błędy ciepłomierza nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych.

Rozdział  2

Wymagania metrologiczne w zakresie konstrukcji, materiałów i wykonania ciepłomierzy oraz ich elementów

§ 3. W zależności od konstrukcji rozróżnia się następujące rodzaje ciepłomierzy:

1) zespolone, niemające oddzielnych elementów;

2) składane, będące rozdzielnymi zestawami elementów;

3) hybrydowe, będące zespołami elementów, rozdzielnymi w sposób określony przez producenta.

§  4.

1. Ciepłomierz i przelicznik wskazujący powinien zawierać liczydło ciepła wskazujące wartość ciepła w dżulach albo watogodzinach, albo ich wielokrotnościach dziesiętnych.

2. Nazwa lub oznaczenie jednostki miary ciepła powinny być umieszczone w taki sposób, aby wartość liczbowa wskazywana na liczydle ciepła i jednostka mogły być odczytywane jednocześnie.

3. Cyfry wskazujące części całkowite wartości liczbowej ciepła powinny mieć te same wymiary.

4. Cyfry wskazujące części dziesiętne wartości liczbowej ciepła powinny być:

1) oddzielone od innych przecinkiem lub kropką;

2) wyraźnie wyróżnione, w szczególności: ramką, wymiarami lub kolorem.

5. Wysokość cyfr liczydła ciepła nie powinna być mniejsza niż 4 mm.

§  5.

1. Liczydło ciepła powinno być tak skonstruowane, aby ciągła praca ciepłomierza i przelicznika wskazującego, w czasie 3.000 godzin przy maksymalnej mocy cieplnej P_s, nie powodowała powtórzenia się wskazania tego liczydła.

2. Ciepło zmierzone przez ciepłomierz przy maksymalnej mocy cieplnej P_s, w czasie 1 godziny, powinno powodować zmianę wskazania liczydła ciepła co najmniej o wartość 1 działki elementarnej, rozumianej jako najmniejszy przyrost wskazania tego liczydła, który można odczytać bez interpolacji.

§  6.

1. Liczydło ciepła powinno być:

1) elektroniczne - wyświetlacz albo

2) elektromechaniczne o konstrukcji bębenkowej, z podziałką cyfrową lub cyfrowo-kreskową, o zakresie od 0 do 9.

2. W liczydłach ciepła elektronicznych wskazanie wartości ciepła powinno być widoczne w sposób ciągły albo powracać samoczynnie po przełączeniu wyświetlacza na inne wskazanie lub pojawiać się jako pierwsze po wywołaniu wskazania na samoczynnie wygaszonym wyświetlaczu.

3. W liczydłach ciepła elektromechanicznych o konstrukcji bębenkowej:

1) ostatni bębenek powinien się poruszać w sposób ciągły, w kierunku od dołu ku górze, natomiast pozostałe bębenki powinny się poruszać skokowo;

2) zmiana wskazania bębenka powinna się dokonać całkowicie, podczas gdy następny bębenek zmienia wskazanie z "9" na "0".

§  7.

1. Konstrukcja ciepłomierza i przelicznika wskazującego powinna uniemożliwiać zmianę wskazania liczydła ciepła przez osoby nieuprawnione.

2. W przypadku przerwy w zasilaniu elektrycznym ostatnie wskazanie liczydła ciepła i czas jego zapisu powinny być przechowywane w pamięci ciepłomierza i przelicznika wskazującego w czasie nie krótszym niż 1 rok i dostępne po ponownym podłączeniu zasilania.

§ 8. Ciepłomierz i jego elementy powinny być tak skonstruowane i wykonane, aby możliwe było nałożenie cech zabezpieczających uniemożliwiających:

1) dostęp do zespołów pomiarowych i elementów adiustacji - przed zamontowaniem ciepłomierza;

2) dostęp do zasilania elektrycznego i połączeń elektrycznych między elementami ciepłomierza składanego i hybrydowego - po zamontowaniu ciepłomierza;

3) demontaż ciepłomierza z rurociągu.

§ 9. Ciepłomierze i przeliczniki wskazujące, których parametry mające wpływ na wynik pomiaru są programowane po zamontowaniu, powinny spełniać następujące warunki:

1) możliwość zmiany parametrów powinna być zabezpieczona kodem cyfrowym lub kluczem do zamka mechanicznego;

2) co najmniej ostatnia operacja zmiany parametrów powinna być przechowywana w pamięci ciepłomierza lub przelicznika wskazującego;

3) zapis w pamięci powinien zawierać wartości wprowadzonych parametrów, datę i znak identyfikujący osobę dokonującą zmiany;

4) czas przechowywania w pamięci ostatniego zapisu nie powinien być krótszy niż 5 lat.

§ 10. W przelicznikach wskazujących, które mogą być stosowane do jednoczesnego pomiaru ciepła w kilku obiegach wymiany ciepła, przy współdziałaniu z przetwornikami przepływu i parami czujników temperatury, zamontowanymi w każdym z tych obiegów, wskazania ciepła oddanego w każdym z obiegów powinny być wyraźnie wyróżnione.

§ 11. W miejscu zamontowania ciepłomierza ruch cieplny cieczy w rurociągu za zamkniętym zaworem lub przepływ przez sprawny, zamknięty zawór, nie powinny powodować zmiany wskazania ciepłomierza.

§ 12. Ciepłomierz, przelicznik wskazujący i przetwornik przepływu powinny mieć sygnał testowy, wykorzystywany podczas sprawdzania tego przyrządu pomiarowego, będący:

1) wskazaniem cyfrowym ciepła, objętości lub masy;

2) wskazaniem cyfrowym, którego wartość poprawną oblicza się według wzoru podanego przez producenta;

3) wyjściem elektrycznych impulsów o określonej wartości, wyrażonej w liczbie impulsów na jednostkę ciepła, objętości lub masy, lub

4) wyjściem sygnału cyfrowego do dalszego przetwarzania.

§ 13. W ciepłomierzu składanym para czujników temperatury powinna:

1) mieć charakterystykę termometryczną platynowych czujników termometrów rezystancyjnych Pt 100, Pt 500 lub Pt 1.000; czujniki temperatury o innej charakterystyce termometrycznej mogą być zastosowane jedynie w ciepłomierzach zespolonych i w ciepłomierzach hybrydowych, w których czujniki są trwale połączone z przelicznikiem wskazującym;

2) być typu:

a) głowicowego, z zaciskami do podłączenia elektrycznych przewodów zewnętrznych, albo

b) bezgłowicowego, z trwale podłączonymi elektrycznymi kablami zewnętrznymi, o jednakowej dla obu czujników długości i powierzchni przekroju przewodów, które powinny być zakończone zaciskanymi, nielutowanymi końcówkami;

3) być przeznaczona do montażu w osłonach lub bez osłon - w zależności od konstrukcji czujnika;

4) mieć określoną przez producenta minimalną głębokość zanurzenia, rozumianą jako taka głębokość zanurzenia w cieczy termostatycznej o temperaturze (80 ± 5) °C, przy temperaturze otoczenia (25 ± 5) °C, że dalsze zanurzanie czujnika w cieczy nie powoduje wzrostu jego rezystancji o wartość większą od odpowiadającej 0,1 °C;

5) mieć określony przez producenta czas odpowiedzi τ_0,5, rozumiany jako czas potrzebny do osiągnięcia przez czujnik 50 % wartości całkowitej zmiany rezystancji, spowodowanej skokową zmianą temperatury;

6) mieć rezystancję izolacji między obudową każdego z czujników, bez osłony, i każdym z jego przyłączy, zacisków w czujniku głowicowym lub przewodów zewnętrznych w czujniku bezgłowicowym, przy obu polaryzacjach napięcia probierczego, nie mniejszą niż:

a) 100 MΩ w temperaturze od 15 °C do 35 °C, przy wilgotności względnej od 25 % do 75 % i przy napięciu probierczym stałym 100 V,

b) 10 MΩ przy górnej granicy zakresu temperatury t_max i przy napięciu probierczym stałym 10 V.

§ 14. W parze czujników temperatury typu bezgłowicowego dla czujników:

1) Pt 100, podłączonych dwuprzewodowo - wartość długości kabli zewnętrznych nie powinna przekraczać dla kabli o powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych wynoszącej:

a) 0,22 mm² - 2,5 m,

b) 0,25 mm² - 3,0 m,

c) 0,50 mm² - 5,0 m,

d) 0,75 mm² - 7,5 m,

e) 1,50 mm² - 15,0 m;

2) Pt 500, podłączonych dwuprzewodowo - wartość długości kabli zewnętrznych, w zależności od powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych, powinna być 5 razy większa od odpowiednich wartości, o których mowa w pkt 1;

3) Pt 1.000, podłączonych dwuprzewodowo - wartość długości kabli zewnętrznych, w zależności od powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych, powinna być odpowiednio 10 razy większa od wartości, o których mowa w pkt 1;

4) podłączonych czteroprzewodowo - wartość powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych nie powinna być mniejsza niż 0,14 mm².

§ 15. Dla ciepłomierzy i przetworników przepływu o średnicach nominalnych DN nie większych niż 250 mm wartości przepływu nominalnego q_p, w zależności od średnicy nominalnej DN ciepłomierza i przetwornika przepływu, nie powinny przekraczać następujących wartości:

1) 0,6 m³/h, 1,0 m³/h lub 1,5 m³/h dla DN 15;

2) 2,5 m³/h dla DN 20;

3) 3,5 m³/h dla DN 25;

4) 6,0 m³/h dla DN 32;

5) 10 m³/h dla DN 40;

6) 15 m³/h dla DN 50;

7) 25 m³/h dla DN 65;

8) 40 m³/h dla DN 80;

9) 60 m³/h dla DN 100;

10) 100 m³/h dla DN 125;

11) 150 m³/h dla DN 150;

12) 250 m³/h dla DN 200;

13) 400 m³/h dla DN 250.

§ 16. Dla ciepłomierzy i przetworników przepływu o średnicach nominalnych DN większych niż 250 mm wartości przepływu nominalnego q_p powinny być tak dobrane, aby prędkość przepływu wody nie przekraczała 3 m/s.

§ 17. Wartość maksymalnej mocy cieplnej P_s powinna być podana przez producenta, jeżeli nie odpowiada ona różnicy temperatury Δt_max i przepływowi q_s.

§ 18. Ciśnienie nominalne, będące największym nadciśnieniem nośnika ciepła w miejscu zainstalowania ciepłomierza, przy którym może on działać w sposób ciągły, nie powinno być mniejsze od 10 barów.

§ 19. Maksymalna strata ciśnienia Δp_max, będąca wartością straty ciśnienia nośnika ciepła występującą przy przepływie nominalnym q_p tego nośnika przez ciepłomierz i przetwornik przepływu, nie powinna być większa od 0,25 bara.

§ 20. Zespoły ciepłomierza i jego elementu powinny być wykonane z materiałów odpornych na korozję w warunkach właściwego użytkowania i transportu, z uwzględnieniem zarówno wpływu czynników zewnętrznych, jak i wpływu nośnika ciepła.

§ 21. Obudowa ciepłomierza i jego elementu powinna zabezpieczać układy elektroniczne przed przedostaniem się nośnika ciepła oraz wody i pyłu z otoczenia.

§  22.

1. Na ciepłomierzu zespolonym i hybrydowym powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny w szczególności:

1) nazwa lub znak producenta;

2) znak fabryczny;

3) rok produkcji i numer fabryczny;

4) wartości graniczne zakresu temperatury, oznaczonej symbolem t lub Θ i wyrażonej w °C:

a) t_min i t_max dla ciepłomierza i przelicznika wskazującego,

b) t_min i t_max lub t_max dla przetwornika przepływu;

5) wartości graniczne zakresu różnicy temperatury, oznaczonej symbolem Δt lub ΔΘ i wyrażonej w K lub °C: Δt_min i Δt_max;

6) wartości graniczne przepływu: q_i, q_p i q_s; jeżeli q_s = q_p, to wartości q_s nie podaje się;

7) miejsce pomiaru objętości, masy lub przepływu nośnika ciepła; wejście obiegu wymiany ciepła powinno się oznaczać wyrazem "zasilanie", a wyjście obiegu wymiany ciepła - wyrazem "powrót";

8) wartość ciśnienia nominalnego, jeżeli jest ona większa niż 10 barów;

9) oznaczenie kierunku przepływu nośnika ciepła w postaci strzałki.

2. Na przeliczniku wskazującym powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny w szczególności oznaczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7, oraz:

1) wartości graniczne zakresu temperatury, oznaczonej symbolem t lub Θ i wyrażonej w °C: t_min i t_max;

2) rodzaj czujników temperatury: Pt 100, Pt 500 lub Pt 1.000;

3) charakterystyka wyjścia przetwornika przepływu, rozumiana jako zależność sygnału wyjściowego przetwornika przepływu od objętości, masy, strumienia objętości lub strumienia masy nośnika ciepła.

3. Na obu czujnikach wchodzących w skład pary czujników temperatury powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny oznaczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3, 5 i w ust. 2 pkt 1, oraz oznaczenia rodzaju czujników temperatury: Pt 100, Pt 500 lub Pt 1.000, jeżeli znak fabryczny nie zawiera oznaczenia rodzaju czujnika.

4. Na przetworniku przepływu powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny oznaczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3, 6, 8, 9 i w ust. 2 pkt 3, oraz wartości graniczne zakresu temperatury dopuszczalnej dla przetwornika przepływu, oznaczonej symbolem t lub Θ i wyrażonej w °C: t_min i t_max lub t_max.

Rozdział  3

Charakterystyki metrologiczne ciepłomierzy i ich elementów

§  23.

1. Zakres obciążeń pomiarowych ciepłomierza określają wartości graniczne:

1) temperatury: t_min i t_max;

2) różnicy temperatury: Δt_min i Δt_max;

3) przepływu: q_i, q_p i q_s;

4) mocy cieplnej: P_s.

2. Zakresy obciążeń pomiarowych elementów ciepłomierza są określone następująco:

1) dla przelicznika wskazującego - przez wartości graniczne, o których mowa w ust. 1 pkt 1, 2 i 4;

2) dla pary czujników temperatury - przez wartości graniczne, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2;

3) dla przetwornika przepływu - przez wartości graniczne, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3.

3. Zakresy obciążeń pomiarowych ciepłomierza zespolonego i hybrydowego oraz przetwornika przepływu powinny być tak dobrane, aby były spełnione wymagania, o których mowa w ust. 13 i 17 załącznika do rozporządzenia.

4. Zakres obciążeń pomiarowych ciepłomierza składanego i hybrydowego określa się jako część wspólną zakresów obciążeń pomiarowych jego elementów.

5. Dolna granica zakresu temperatury t_min nie powinna być większa niż 30 °C.

6. Górna granica zakresu temperatury t_max nie powinna być mniejsza niż 90 °C.

7. Minimalna różnica temperatury Δt_min powinna przyjmować wartości: 3 K, 5 K lub 10 K.

8. Stosunek maksymalnej różnicy temperatury Δt_max do minimalnej różnicy temperatury Δt_min nie powinien być mniejszy od 10.

9. Stosunek przepływu nominalnego q_p do przepływu minimalnego q_i nie powinien być mniejszy od 10.

§ 24. Błędy względne procentowe oraz błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza i jego elementów oraz wzory, według których oblicza się te błędy, określa załącznik do rozporządzenia.

§  25.

1. Dla ciepłomierzy i ich elementów, których typy zostały zatwierdzone od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 15 maja 1999 r., podczas legalizacji:

1) błędy graniczne dopuszczalne względne przelicznika wskazującego E_Ld, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Δt, wynoszą:

a) E_Ld = ± 1,5 % dla Δt_min ≤ Δt < 20 °C,

b) E_Ld = ± 0,75 % dla 20 °C ≤ Δt ≤ Δt_max;

2) błędy graniczne dopuszczalne względne pary czujników temperatury E_Td, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Δt, wynoszą:

a) E_Td = ± 3,5 % dla Δt_min ≤ Δt < 10 °C,

b) E_Td = ± 2,5 % dla 10 °C ≤ Δt < 20 °C,

c) E_Td = ± 1,25 % dla 20 °C ≤ Δt ≤ Δt_max;

3) błędy graniczne dopuszczalne względne przetwornika przepływu E_Pd, wyrażone w procentach, w zależności od przepływu q, wynoszą:

a) E_Pd = ± 5 % dla q_min ≤ q < q_t, gdzie q_min - przepływ minimalny, rozumiany jako najmniejsza wartość przepływu, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie powinny przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych, q_t - przepływ pośredni, rozumiany jako najmniejsza wartość przepływu, przy której wartość błędu E_Pd nie przekracza ± 3 %,

b) E_Pd = ± 3 % dla q_t ≤ q ≤ q_max, gdzie q_max - przepływ maksymalny, rozumiany jako największa wartość przepływu, dopuszczalna w krótkich okresach czasu (nieprzekraczających w sumie 1 godziny na dobę i 200 godzin rocznie), przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie powinny przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

4) błąd graniczny dopuszczalny bezwzględny pojedynczego czujnika temperatury, wchodzącego w skład pary czujników temperatury, wynosi ± 2 °C.

2. Błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza składanego i hybrydowego, w którym typ przynajmniej jednego z elementów został zatwierdzony od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 15 maja 1999 r., ustala się zgodnie z ust. 1.

3. Wartości błędów względnych procentowych ciepłomierzy i ich elementów, których typy zostały zatwierdzone od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 15 maja 1999 r., wyznaczone podczas legalizacji, nie powinny przekraczać wartości odpowiednich błędów granicznych dopuszczalnych, o których mowa w ust. 1.

Rozdział  4

Przepis końcowy

§ 26. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 7 dni od dnia ogłoszenia.

______

¹⁾ Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej kieruje działem administracji rządowej - gospodarka, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (Dz. U. Nr 1, poz. 5).

²⁾ Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2001 r. Nr 154, poz. 1800, z 2002 r. Nr 155, poz. 1286 i Nr 166, poz. 1360 oraz z 2003 r. Nr 170, poz. 1652.

ZAŁĄCZNIK

BŁĘDY WZGLĘDNE PROCENTOWE ORAZ BŁĘDY GRANICZNE DOPUSZCZALNE WZGLĘDNE CIEPŁOMIERZA I JEGO ELEMENTÓW ORAZ WZORY, WEDŁUG KTÓRYCH OBLICZA SIĘ TE BŁĘDY

1. Błąd względny procentowy ciepłomierza E_Q określa się według wzoru:

Q_i - Q_c

E_Q = -------- 100 %

Q_c

gdzie: Q_i - wartość wskazana ciepła,

Q_c - wartość poprawna ciepła.

2. Wartość poprawna ciepła Q_c wynosi:

wzór

gdzie: q_m - strumień masy nośnika ciepła,

Δh - wartość różnicy entalpii właściwej nośnika ciepła w temperaturze na wejściu i w temperaturze na wyjściu obiegu wymiany ciepła, pod odpowiadającym im ciśnieniem,

τ - czas,

τ₀ - czas początku pomiaru,

τ₁ - czas końca pomiaru.

3. W warunkach ustalonych, w szczególności przy sprawdzaniu ciepłomierza, wartość poprawną ciepła oblicza się według wzoru:

Q_c = m Δh lub Q_c = k V Δt

gdzie: m - masa nośnika ciepła,

V - objętość nośnika ciepła,

Δt - różnica temperatury,

k - współczynnik cieplny, będący funkcją właściwości fizycznych nośnika ciepła, zależną od temperatury na wejściu i temperatury na wyjściu obiegu wymiany ciepła, ciśnienia nośnika ciepła oraz miejsca pomiaru objętości, masy lub przepływu nośnika ciepła; współczynnik cieplny powinien być wyznaczany według wzorów podanych w ust. 15-18.

4. Wartości błędu względnego procentowego ciepłomierza, o którym mowa w ust. 1, wyznaczone podczas zatwierdzenia typu i legalizacji, nie powinny przekraczać wartości błędów granicznych dopuszczalnych względnych ciepłomierza, o których mowa w ust. 7-8.

5. Błędy względne procentowe elementów ciepłomierza E_N oblicza się według wzoru:

X_i - X_c

E_N = -------- 100 %

X_c

gdzie: X_i - wartość wskazana lub zmierzona wielkości wyjściowej (sygnału będącego funkcją objętości, masy, przepływu, różnicy temperatury lub ciepła),

X_c - wartość poprawna wskazania lub wyniku pomiaru wielkości wyjściowej,

N - symbol elementu ciepłomierza, przyjmujący oznaczenia: L - przelicznik wskazujący, T - para czujników temperatury, P - przetwornik przepływu.

6. Wartości błędów względnych procentowych, o których mowa w ust. 5, wyznaczone podczas zatwierdzenia typu i legalizacji, nie powinny przekraczać wartości odpowiednich błędów granicznych dopuszczalnych względnych, o których mowa w ust. 9-12.

7. Błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza E_Qd, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Δt i przepływu q, oblicza się według wzoru:

E_Qd = ± (4 + 4 Δt_min/Δt + 0,05 q_p/q)

8. Wartość E_Qd nie powinna przekraczać ± 10 %.

9. Błędy graniczne dopuszczalne względne przelicznika wskazującego E_Ld, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Δt, oblicza się według wzoru:

E_Ld = ± (0,5 + Δt_min/Δt)

10. Błędy graniczne dopuszczalne względne pary czujników temperatury E_Td, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Δt, oblicza się według wzoru:

E_Td = ± (0,5 + 3 Δt_min/Δt)

11. Błędy graniczne dopuszczalne względne przetwornika przepływu E_Pd, wyrażone w procentach, w zależności od przepływu q, oblicza się według wzoru:

E_Pd = ± (3 + 0,05 q_p/q)

12. Wartość E_Pd nie powinna przekraczać ± 5 %.

13. Błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza składanego i hybrydowego oblicza się według wzoru:

E_Qd = E_Ld + E_Td + E_Pd

14. Błąd graniczny dopuszczalny bezwzględny pojedynczego czujnika temperatury, wchodzącego w skład pary czujników temperatury, wynosi ± 2 °C.

15. Wartości współczynnika cieplnego k dla wody, wyrażone w MJ/(m³ • K), dla ciśnienia p = 16 bar, w zależności od wartości temperatury na wejściu obiegu wymiany ciepła t₁, wyrażonej w °C, i temperatury na wyjściu obiegu wymiany ciepła t₂, wyrażonej w °C, oraz miejsca montażu przetwornika przepływu, oblicza się według wzoru:

h₁ - h₂

k(p, t₁, t₂) = -----------------

1.000 v (t₁ - t₂)

gdzie: v - objętość właściwa wody, wyrażona w m³/kg, w temperaturze t₁ lub t₂, w zależności od miejsca montażu przetwornika przepływu,

h₁ - entalpia właściwa wody, wyrażona w kJ/kg, w temperaturze t₁,

h₂ - entalpia właściwa wody, wyrażona w kJ/kg, w temperaturze t₂.

16. Wartość v oblicza się według wzoru:

RT

v(π, τ) = ---- π γπ

p

gdzie:

R - stała równa 461,526 J/(kg • K),

T - temperatura bezwzględna, wyrażona w K i obliczona według wzoru: T = t + 273,15, gdzie: t = t₁ w przypadku zamontowania przetwornika przepływu na wejściu obiegu wymiany ciepła (w temperaturze t₁) lub t = t₂ w przypadku zamontowania przetwornika przepływu na wyjściu obiegu wymiany ciepła (w temperaturze t₂),

p - ciśnienie przyjęte jako stałe i równe 1,6 • 10⁶ Pa (16 barów),

π - ciśnienie zredukowane, obliczone według wzoru: π = p/p^*, gdzie p^* = 16,53 • 10⁶ Pa,

τ - temperatura zredukowana, obliczona według wzoru: τ = T^*/T, gdzie T^* = 1.386 K,

γπ - współczynnik obliczony według wzoru:

wzór

gdzie:

n_i, I_i i J_i - współczynniki, których wartości określa tabela nr 1.

17. Wartości h₁ i h₂ w temperaturach, odpowiednio, t₁ i t₂, oblicza się według wzoru:

h (π, τ) = 0,001 RT τ γτ

gdzie:

R, T, π i τ - parametry zdefiniowane w ust. 16, z tym że do obliczenia wartości h₁ przyjmuje się, iż T = t₁ + 273,15, a do obliczenia wartości h₂ - iż T = t₂ + 273,15,

γτ - współczynnik obliczony według wzoru:

wzór

gdzie:

n_i, I_i i J_i - współczynniki, których wartości określa tabela nr 1.

18. Wartości temperatury T i ciśnienia p powinny spełniać następujące warunki:

273,15 K ≤ T ≤ 623,15 K,

p_s(T) ≤ p ≤ 100 MPa, gdzie p_s(T) - ciśnienie nasycenia pary wodnej w temperaturze T.

19. Wartości odniesienia k, h₁, h₂ i v dla p = 16 bar, t₁ = 70 °C i t₂ = 30 °C, w zależności od temperatury w miejscu montażu przetwornika przepływu, określa tabela nr 2.

Tabela nr 1. Współczynniki i wykładniki równań definiujących współczynniki γπ i γτ

i	Ii	Ji	ni	i	Ii	Ji	ni
1	0	-2	0,146 329 712 131 67	18	2	3	-0,441 418 453 308 46 • 10-5
2	0	-1	-0,845 481 871 691 14	19	2	17	-0,726 949 962 975 94 • 10-15
3	0	0	-0,375 636 036 720 40 • 101	20	3	-4	-0,316 796 448 450 54 • 10-4
4	0	1	0,338 551 691 683 85 • 101	21	3	0	-0,282 707 979 853 12 • 10-5
5	0	2	-0,957 919 633 878 72	22	3	6	-0,852 051 281 201 03 • 10-9
6	0	3	0,157 720 385 132 28	23	4	-5	-0,224 252 819 080 00 • 10-5
7	0	4	-0,166 164 171 995 01 • 10-1	24	4	-2	-0,651 712 228 956 01 • 10-6
8	0	5	0,812 146 299 835 68 • 10-3	25	4	10	-0,143 417 299 379 24 • 10-12
9	1	-9	0,283 190 801 238 04 • 10-3	26	5	-8	-0,405 169 968 601 17 • 10-6
10	1	-7	-0,607 063 015 658 74 • 10-3	27	8	-11	-0,127 343 017 416 41 • 10-8
11	1	-1	-0,189 900 682 184 19 • 10-1	28	8	-6	-0,174 248 712 306 34 • 10-9
12	1	0	-0,325 297 487 705 05 • 10-1	29	21	-29	-0,687 621 312 955 31 • 10-18
13	1	1	-0,218 417 171 754 14 • 10-1	30	23	-31	0,144 783 078 285 21 • 10-19
14	1	3	-0,528 383 579 699 30 • 10-4	31	29	-38	0,263 357 816 627 95 • 10-22
15	2	-3	-0,471 843 210 732 67 • 10-3	32	30	-39	-0,119 476 226 400 71 • 10-22
16	2	0	-0,300 017 807 930 26 • 10-3	33	31	-40	0,182 280 945 814 04 • 10-23
17	2	1	0,476 613 939 069 87 • 10-4	34	32	-41	-0,935 370 872 924 58 • 10-25

Tabela nr 2. Wartości odniesienia k, h i v dla p = 16 bar, t₁ = 70 °C i t₂ = 30 °C, w zależności od miejsca montażu przetwornika przepływu

Symbol wielkości	Jednostka	Przetwornik przepływu zamontowany w temperaturze t1	Przetwornik przepływu zamontowany w temperaturze t2
k	MJ/(m3 • K)	4,0874	4,1621
h1	kJ/kg	0,294301 • 103	0,294301 • 103
h2	kJ/kg	0,127200 • 103	0,127200 • 103
v	m3/kg	0,102204 • 10-2	0,100370 • 10-2

• Identyfikator: Dz.U.2004.37.332
• Rodzaj: Rozporządzenie
• Tytuł: Wymagania metrologiczne, którym powinny odpowiadać ciepłomierze do wody i ich elementy.
• Data aktu: 13/02/2004
• Data ogłoszenia: 09/03/2004
• Data wejścia w życie: 17/03/2004