Regulacje te znajdują się w szeregu aktów prawnych, z których najważniejszym jest ustawa z 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2702).
Jakie są zasady uzyskiwania prawa do wykonywania zawodu pielęgniarki?
Zasady uzyskiwania prawa do wykonywania zawodu pielęgniarki, zostały określone w ustawie z 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2702) (dalej: u.z.p.p.). W myśl art. 7 ww. u.z.p.p. – zawód pielęgniarki, może wykonywać osoba posiadająca prawo wykonywania zawodu stwierdzone albo przyznane przez właściwą okręgową radę pielęgniarek i położnych, jak również – czasowo i okazjonalnie – pielęgniarka będąca obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, jeżeli dopełni względem okręgowej izby pielęgniarek i położonych wymaganych, zgodnie z ustawą, formalności.
Prawo do wykonywania zawodu pielęgniarki, przyznawane jest – przez okręgową radę pielęgniarek i położnych – osobie:
- posiadającej świadectwo lub dyplom ukończenia polskiej szkoły pielęgniarskiej bądź uzyskane w innym państwie (niż państwo członkowskie Unii Europejskiej) świadectwo lub dyplom, pod warunkiem że dyplom lub świadectwo zostały uznane w Rzeczypospolitej Polskiej za równorzędne ze świadectwem ukończenia szkoły pielęgniarskiej lub dyplomem oraz że spełniają minimalne wymogi kształcenia określone w przepisach prawa Unii Europejskiej,
- posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych,
- której stan zdrowia pozwala na wykonywanie zawodu pielęgniarki oraz
- która wykazuje nienaganną postawę etyczną.
Prawo do wykonywania zawodu pielęgniarki, na swój wniosek, mogą również uzyskać osoby, które ukończyły liceum medyczne lub szkołę policealną albo szkołę pomaturalną kształcącą w zawodzie pielęgniarki i spełniają wymagania, o których mowa w pkt 2-4 powyżej.
W celu uzyskania stwierdzenia przez okręgową radę pielęgniarek i położnych prawa do wykonywania zawodu pielęgniarki – osoba zainteresowana, musi wystąpić do rady (właściwej ze względu na miejsce przyszłego wykonywania zawodu) ze stosownym wnioskiem. Okręgowa rada pielęgniarek i położnych, prawo do wykonywania zawodu pielęgniarki, stwierdza w drodze uchwały, nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia wszystkich wymaganych, zgodnie z ustawą, dokumentów.
Czym zajmuje się pielęgniarka?
Wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, którymi – w rozumieniu ustawy z dnia 15.04.2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U z 2023 r., poz. 991) – są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia. Wśród świadczeń zdrowotnych udzielanych przez pielęgniarkę, w szczególności, należy wymienić:
- rozpoznawanie warunków i potrzeb zdrowotnych pacjenta,
- rozpoznawanie problemów pielęgnacyjnych pacjenta,
- planowanie i sprawowanie opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem,
- samodzielne udzielanie – w określonym zakresie – świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych,
- realizację zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji,
- orzekanie o rodzaju i zakresie świadczeń opiekuńczo-pielęgnacyjnych oraz
- edukację zdrowotną i promocję zdrowia.
Za wykonywanie zawodu pielęgniarki, uważa się jednak nie tylko pracę związaną bezpośrednio z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, ale również m.in. nauczanie zawodu pielęgniarki, prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie pielęgniarstwa oraz kierowanie i zarządzanie zespołami pielęgniarek.
Jaki jest zakres samodzielności zawodowej pielęgniarki?
Co do zasady – zawód pielęgniarki, jest samodzielnym zawodem medycznym. Nie oznacza to jednak, że wszelkich świadczeń zdrowotnych, mieszczących się w zakresie przedmiotowym wykonywania zawodu pielęgniarki, może ona udzielać samodzielnie. Rodzaj i zakres świadczeń zdrowotnych, a konkretniej – świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, których pielęgniarka może udzielać samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego, zgodnie z posiadaną wiedzą i umiejętnościami nabytymi po ukończeniu szkoły pielęgniarskiej – wynika wprost z Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28.02.2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz.U. z 2017 r., poz. 497) (dalej: rozporządzenie). Zaliczają się do nich:
- w zakresie świadczeń zapobiegawczych – prowadzenie edukacji osób chorych na cukrzycę oraz osób z zaburzeniami psychicznymi i uzależnieniami i ich rodzin,
- w zakresie świadczeń diagnostycznych – m.in. wykonywanie badań fizykalnych oraz ocena i monitorowanie poziomu znieczulenia pacjenta,
- w zakresie świadczeń leczniczych – m.in. dobór sposobów leczenia ran oraz wykonywanie intubacji dotchawiczej w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego,
- w zakresie świadczeń rehabilitacyjnych – rehabilitacja pacjentów z zaburzeniami psychicznymi,
z zastrzeżeniem, że wszystkich wyżej wymienionych świadczeń, pielęgniarka może udzielać samodzielnie tylko pod warunkiem, że ukończyła kursy lub posiada kwalifikacje do ich wykonywania, ściśle określone w Rozporządzeniu.
Pielęgniarki zatrudnione jako tzw. „pielęgniarki systemu”, w rozumieniu ustawy z dnia 8.09.2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1541), czyli – specjalizujące się w dziedzinie pielęgniarstwa ratunkowego, anestezjologii i intensywnej opieki, chirurgii, kardiologii lub pediatrii – posiadają ponadto szczególne uprawnienia do samodzielnego wykonywania medycznych czynności ratunkowych (w określonym w Rozporządzeniu zakresie).
Cena promocyjna: 167.4 zł
|Cena regularna: 279 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 279 zł
W przypadku samodzielnego (bez zlecenia lekarskiego) udzielenia pacjentowi, przez pielęgniarkę, świadczenia zdrowotnego – zobowiązana jest ona do niezwłocznego poinformowania o tym fakcie lekarza, pod opieką którego znajduje się dany pacjent.
Poza prawem do udzielania określonych świadczeń zdrowotnych, pielęgniarka uprawniona jest ponadto do samodzielnego (bez zlecenia lekarskiego):
- stosowania produktów leczniczych, określonych w załączniku nr 3 do Rozporządzenia,
- stosowania środków pomocniczych, określonych w załączniku nr 4 do Rozporządzenia,
- pobierania każdego rodzaju materiału do badania w celach diagnostycznych oraz
- przeprowadzania badań diagnostycznych, określonych w załączniku nr 6 do Rozporządzenia.
Pozostałych świadczeń zdrowotnych, niewymienionych w Rozporządzeniu lub u.z.p.p. (jako wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie), które mieszczą się w zakresie przedmiotowym wykonywania zawodu pielęgniarki – pielęgniarka może udzielać tylko na wyraźne zlecenie lekarza. Wyjątek od powyższej zasady stanowi oczywiście sytuacja, w której konieczne byłoby udzielenie komuś pomocy, a zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego.
Czytaj także na Prawo.pl: Pielęgniarka coraz częściej zastąpi lekarza - czy system jest gotowy?
Zlecenie lekarskie, które ma wykonać pielęgniarka – z wyjątkiem zleceń wykonywanych w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego – powinno każdorazowo zostać zapisane przez lekarza w dokumentacji medycznej. W przypadku uzasadnionych wątpliwości co do zlecenia – pielęgniarka ma prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił potrzebę jego wykonania.
W wyjątkowych przypadkach – pielęgniarka ma prawo odmówić wykonania zlecenia lekarskiego oraz wykonania innego świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jej sumieniem lub z zakresem posiadanych kwalifikacji, niezwłocznie podając przyczynę odmowy, na piśmie, swojemu przełożonemu lub lekarzowi zlecającemu. Jak wyżej – prawo do odmowy wykonania zlecenia lekarskiego nie przysługuje, jeżeli zachodzi potrzeba udzielania pacjentowi pomocy, a zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować zagrożenie dla jego zdrowia.
W przypadku odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego – pielęgniarka ma obowiązek niezwłocznego uprzedzenia pacjenta (lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego) o takiej odmowie i wskazania realnych możliwości uzyskania tego świadczenia u innej pielęgniarki lub w innym podmiocie leczniczym. Zobowiązana jest również odpowiednio uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.
Jakie są obowiązki pielęgniarki?
Każda pielęgniarka, zobowiązana jest do:
- wykonywania swojego zawodu z należytą starannością, zgodnie z zasadami etyki zawodowej, poszanowaniem praw pacjenta oraz dbałością o jego bezpieczeństwo, wykorzystując wskazania aktualnej wiedzy medycznej (powyższy obowiązek wynika nie tylko z u.z.p.p., ale również z Kodeksu etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej, określonego przez samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych),
- udzielenia pomocy w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego,
- wykonywania zleceń lekarskich zapisanych w dokumentacji medycznej (z zastrzeżeniem prawa do odmowy wykonania zlecenia – zgodnie z opisanymi powyżej zasadami),
- informowania pacjenta o jego prawach,
- udzielania pacjentowi (lub jego przedstawicielowi ustawowemu albo osobie wskazanej przez pacjenta) informacji o jego stanie zdrowia,
- zachowania w tajemnicy – z uwzględnieniem wyjątków przewidzianych w u.z.p.p. – uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu, informacji związanych z pacjentem,
- prowadzenia i udostępniania dokumentacji medycznej (na zasadach określonych w ustawie z dnia 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1545),
- zgłaszania Prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych lub podmiotowi odpowiedzialnemu za wprowadzenie produktu leczniczego do obrotu, działań niepożądanych produktów leczniczych.
Jakie są zasady odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek?
Zgodnie z ustawą z dnia 1.07.2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (t.j. Dz.U. z 2021, poz. 628), pielęgniarki podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie:
- zasad etyki zawodowej, wynikających z Kodeksu etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej, określonego przez samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych, który nie stanowi co prawda źródła prawa, ale – jak wynika z doktryny prawniczej – jego przepisy „mogą stanowić miernik oceny zachowania osoby wykonującej zawód medyczny i jej postępowania oraz wskazówkę interpretacyjną przy dokonywaniu kwalifikacji prawnej działania bądź zaniechania tej osoby, i tym samym wpływać na odpowiedzialność dyscyplinarną, cywilną oraz karną” oraz
- przepisów dotyczących wykonywania zawodu.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarki o ten sam czyn, może toczyć się niezależnie od postępowania karnego w sprawie o przestępstwo, wykroczenie lub postępowania dyscyplinarnego wszczętego w jednostce organizacyjnej, w której przepisy szczególne przewidują takie postępowanie.
W następstwie przeprowadzonego postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarki – sąd pielęgniarek i położnych, może orzec m.in. następujące kary dyscyplinarne: od najłagodniejszej w postaci upomnienia, poprzez karę pieniężną na cel społeczny związany z ochroną zdrowia (w wysokości od 1.000 zł do 10.000 zł), aż po – pozbawienie prawa do wykonywania zawodu.
W jaki sposób pielęgniarki są chronione prawnie podczas wykonywania zawodu?
Z uwagi na specyfikę zawodu pielęgniarki, wymagającego nieustannego, bezpośredniego kontaktu, z nierzadko zdenerwowanym pacjentem lub członkami jego rodziny – podczas udzielania świadczeń zdrowotnych wymienionych w art. 11 ust. 2 u.z.p.p. (w tym m.in. świadczeń zdrowotnych udzielanych przez pielęgniarkę samodzielnie, na wyżej omówionych zasadach) – pielęgniarka korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego, która polega przede na zaostrzeniu sankcji karnej za naruszenie nietykalności cielesnej (zwiększając karę pozbawienia wolności z 1 roku do maksymalnie 3 lat).
Bibliografia:
- A. Bartnik, E. Szeląg, Z. Kopański, I. Brukwicka, M. Wojciechowska, F. Furmanik, M. Machota, „Pielęgniarstwo – zawód czy misja?”, Journal of Public Health, Nursing and Medical Rescue, No. 2/2012 (4-8)
- Lis Wojciech, Sadowska Monika, komentarz do art. 11 (w:) Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej. Komentarz, WKP 2019
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 15.07.2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2702)
- Ustawa z dnia 15.04.2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U z 2023 r., poz. 991)
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28.02.2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz.U. z 2017 r., poz. 497)
- Ustawa z dnia 8.09.2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1541)Ustawa z dnia 1.07.2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 628)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.