1. Wstęp

Niniejszy komentarz ma na celu przedstawienie zadań, jakie stawiane są przed jednostkami ratownictwa medycznego w związku z zaistnieniem zdarzenia, w którym zostało zagrożone ludzkie życie lub zdrowie. Na podstawie art. 15 ust. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.) – dalej u.ś.o.z. – świadczeniobiorca ma prawo do uzyskania bezpłatnego świadczenia zdrowotnego z zakresu ratownictwa medycznego. Świadczenie to ma na celu zachowanie zdrowia, zapobieganie chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie, pielęgnację oraz zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie. Podstawą działania jednostek ratownictwa medycznego jest ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410 z późn. zm.) – dalej u.p.r.m. – oraz wydane z jej mocy rozporządzenia:
– rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych medycznych czynności ratunkowych, które mogą być podejmowane przez ratownika medycznego (Dz. U. z 2007 r. Nr 4, poz. 33 z późn. zm.),
– rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 listopada 2011 r. w sprawie szpitalnego oddziału ratunkowego (Dz. U. Nr 237, poz. 1420) – dalej r.s.o.r.,
– rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 maja 2007 r. w sprawie ramowych procedur przyjmowania wezwań przez dyspozytora medycznego i dysponowania zespołami ratownictwa medycznego (Dz. U. Nr 90, poz. 605) – dalej r.p.p.w.,
– rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków lekarza koordynatora ratownictwa medycznego (Dz. U. Nr 39, poz. 322).
Oprócz przepisów, które stricte odnoszą się do pracy jednostek ratownictwa medycznego, dla pracy tych jednostek ważne są również przepisy m.in. ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159) – dalej u.p.p., ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 z późn. zm.) – dalej u.z.l.l.d., ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 z późn. zm.).


2. Przykłady problemów związanych z udzielaniem pomocy medycznej przez jednostki ratownictwa medycznego

Poniżej zostanie przedstawionych kilka zdarzeń faktycznych dotyczących udzielania pomocy medycznej przez jednostki ratownictwa medycznego.
Przykład I
Czy każda osoba jest uprawniona do uzyskania świadczenia zdrowotnego od jednostki ratownictwa medycznego?
Osobą uprawnioną do uzyskania pomocy medycznej od jednostki ratownictwa medycznego jest każda osoba w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Przez pojęcie „każdy" należy rozumieć najszerzej pojęty i nieograniczony krąg podmiotów. Do uzyskania pomocy jest uprawniony każdy obywatel, niezależnie od tego, czy posiada tytuł do świadczeń zdrowotnych z ubezpieczenia zdrowotnego, czy też nie. Pomoc taka powinna być udzielona każdej osobie przebywającej na terytorium państwa polskiego, nawet nielegalnie1. Pomocy udziela się pacjentowi bez skierowania. W razie nieuzasadnionej odmowy udzielenia pomocy medycznej pacjentowi, w wyniku której poniósł on szkodę, placówka medyczna naraża się na odpowiedzialność cywilną, zaś osoby, które udzielają tam świadczeń, na odpowiedzialność karną.
Przykład II
Do kogo należy ocena, czy mamy do czynienia z nagłym zagrożeniem zdrowia? Czy istnieje definicja nagłego zagrożenia zdrowia?
Ocena stanu zagrożenia zdrowia należy do dyspozytora, zgodnie z art. 1 pkt 5 r.p.p.w. On jako pierwszy podejmuje decyzję, czy istnieje konieczność wysłania jednostki ratownictwa medycznego, czy wystarczy skierowanie pacjenta do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, a jeżeli ma zostać wysłana jednostka ratownictwa, czy w jej składzie powinien być lekarz. Kolejną taką ocenę przeprowadza na miejscu wezwania ratownik medyczny bądź lekarz (art. 11 pkt 3 u.p.r.m.). Istnieje ustawowa definicja stanu nagłego zagrożenia zdrowia. Jest ona jednak bardzo szeroka i odmienna od podobnych definicji w innych ustawach (art. 7 u.p.p., art. 30 u.z.l.l.d.). Definicja zawarta w ustawie o ratownictwie medycznym będzie wymagała doprecyzowania m.in. poprzez orzeczenia sądów powszechnych, wykładnie doktryny.
Przykład III
Czy lekarz (ratownik medyczny) może odpowiadać prawnie i na jakich zasadach w sytuacji, gdy zdecydował o odstąpieniu od leczenia pacjenta, w następstwie którego pacjent poniósł uszczerbek na zdrowiu?
W sytuacji gdy lekarz (ratownik medyczny) pogotowia ratunkowego odstąpi od leczenia pacjenta, uznając, iż wystarczająca będzie pomoc lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, a w następstwie tej decyzji pacjent poniesie szkodę, może podlegać odpowiedzialności karnej. W takiej sytuacji rozważa się zaistnienie przesłanek odpowiedzialności karnej na podstawie art. 160 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) – dalej k.k., polegającej na narażeniu człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Organy procesowe muszą zbadać, czy pomiędzy decyzją lekarza (ratownika medycznego) a pogorszeniem zdrowia pacjenta istnieje związek przyczynowy; czy gdyby podjęto inną decyzję, u pacjenta nie nastąpiłoby pogorszenie stanu zdrowia.
Przykład IV
Czy lekarz jednostki ratownictwa medycznego może wystawić zaświadczenie o niezdolności osoby do udziału w danym dniu w postępowaniu sądowym w sytuacji, jeżeli udziela mu w dniu wezwania do sądu pomocy medycznej?
Lekarz jednostki ratownictwa medycznego nie jest uprawniony do wydawania zaświadczeń o niezdolności osoby do udziału w postępowaniu sądowym. Uprawnienie takie ma jedynie lekarz sądowy. „Niespełnienie wymogu, o którym mowa w art. 117 § 2a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.), ma znaczenie jedynie dla uznania nieobecności uczestnika procesu za nieusprawiedliwioną i otwarcia sądowi możliwości stosowania wobec niego środków przymusu procesowego lub prowadzenia rozprawy pod jego nieobecność. Jeżeli zaś zaświadczenie, wystawione przez lekarza innego niż lekarz sądowy nie budzi wątpliwości co do wskazywanej w niej okoliczności, sąd powinien (...) zażądać od uczestnika przedstawienia zaświadczenia wystawionego przez podmiot wskazany w powyższym przepisie"2. Co prawda sąd nie wyklucza przedstawienia takiego zaświadczenia, jednakże może żądać, aby pacjent przyniósł zaświadczenie od lekarza sądowego. Czynności ratunkowe bowiem nie obejmują orzekania o stanie zdrowia pacjenta.
Przykład V
Jakie czynności powinien podjąć lekarz (ratownik medyczny) wobec osoby znajdującej się pod wpływem alkoholu?
Bardzo dużym problemem dla prowadzących czynności ratunkowe są pacjenci znajdujący się pod wpływem alkoholu. Wiele postępowań przygotowawczych (sądowych) dotyczy sytuacji oceny prawidłowości udzielania pomocy medycznej pacjentom znajdującym się pod wpływem alkoholu. Analizując te postępowania, wielokrotnie biegli z zakresu toksykologii podkreślają, aby szczególną uwagę zwrócić, czy pacjent nie spożywał alkoholu niewiadomego pochodzenia. Jednym z najczęstszych błędów ratowników medycznych jest nieustalenie, z jakiego źródła pacjent spożywał alkohol, a następnie nieprzewiezienie takiej osoby na oddział toksykologii3.
Przykład VI
Czy lekarz szpitalnego oddziału ratunkowego jest odpowiedzialny za nieprzeprowadzenie w odpowiednim czasie konsultacji medycznej przez innego lekarza?
Pacjent w okresie przebywania na szpitalnym oddziale ratunkowym jest pod opieką lekarza sprawującego tam swoje obowiązki służbowe. Ma on obowiązek zapewnić pacjentowi odpowiednie (dostępne w placówce) badania i konsultacje medyczne. Jeżeli brak tych badań naraziłby pacjenta na pogorszenie stanu zdrowia, może on odpowiadać karnie, np. z art. 160 § 2 k.k. Przytoczmy tu fragment jednego z wyroków: „Skoro obaj oskarżeni lekarze SOR mieli świadomość tego, że pacjent powinien być niezwłocznie operowany, a wielokrotne monity o konsultację chirurgiczną pozostawały bez reakcji, to powinni oni podjąć inne zdecydowane kroki zmierzające do poddania pacjenta zabiegowi operacyjnemu. Brak natychmiastowej konsultacji chirurgicznej pomimo wielokrotnych monitów lekarzy SOR powinien skutkować niezwłocznym powiadomieniem wyższych przełożonych"4.
 

3. Zakres pomocy medycznej udzielanej przez zespoły ratownictwa medycznego

Państwowe Ratownictwo Medyczne działa w ramach całego systemu ochrony zdrowia, stanowi jeden z jego elementów. W skład jednostek ratownictwa medycznego wchodzą zgodnie z art. 32 u.p.r.m. szpitalne odziały ratunkowe i zespoły ratownictwa medycznego. Zakres zadań postawionych przed zespołami ratownictwa medycznego został wskazany w ustawie o ratownictwie medycznym. Ogólne zadanie ratownictwa medycznego zostało wskazane w art. 1 u.p.r.m., który mówi, że każdy ma prawo uzyskać pomoc medyczną w sytuacji nagłego zagrożenia zdrowia. Jest to realizacja konstytucyjnej zasady zawartej w art. 68 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.), która mówi, że „każdy ma prawo do ochrony do zdrowia". Uszczegółowieniem tej zasady są dalsze przepisy ustawy o ratownictwie medycznym. I tak, art. 11 u.p.r.m. wskazuje zadania ratownika medycznego na miejscu zdarzenia. Są to:
– zabezpieczenie osób znajdujących się w miejscu zdarzenia oraz podejmowanie działań zapobiegających zwiększeniu liczby ofiar i degradacji środowiska;
– dokonywanie oceny stanu zdrowia osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego i podejmowanie medycznych czynności ratunkowych;
– transportowanie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego;
– komunikowanie się z osobą w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego i udzielanie jej wsparcia psychicznego w sytuacji powodującej stan nagłego zagrożenia zdrowotnego;
– organizowanie i prowadzenie zajęć z zakresu pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz medycznych czynności ratunkowych.

(...)

Fragment komentarza zamieszczonego w całości w publikacji Serwis Prawo i Zdrowie