Karta zgonu

Karta zgonu jest dokumentem niezbędnym do sporządzenia aktu zgonu. Wystawienie karty zgonu jest czynnością administracyjną, uregulowaną w następujących przepisach: w art. 92-95 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego - dalej u.a.s.c., dotyczących sporządzania aktu zgonu; w art. 11 ustawy z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych - dalej u.c.c.z. regulujących czynności wykonywane przy stwierdzeniu zgonu i wystawianiu karty zgonu. Kwestie związane ze zgonem w szpitalu zostały uregulowane w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej - dalej u.dz.l. Krąg osób uprawnionych do wystawienia karty zgonu został uregulowany w art. 43 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty - dalej u.z.l.l.d. oraz w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 3 marca 1961 r. w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny dalej r.s.z. Niestety przepisy rozporządzenia dotyczące osób uprawnionych do stwierdzenia zgonu są w znacznej części archaiczne i nie mają obecnie zastosowania. Kolejnym aktem prawnym dotyczącym wystawienia karty zgonu jest rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 kwietnia 2012 r. w sprawie sposobu postępowania podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze zwłokami pacjenta w przypadku śmierci pacjenta – r.s.s.p, dotyczy on m.in. wystawienia karty zgonu osobom zmarłym w szpitalu oraz postępowaniem ze zwłokami w placówce udzielającej świadczenia zdrowotne. Określenie wzoru karty zgonu i informacji, jakie mają być w niej zawarte zostało uregulowane w przepisach rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 11 lutego 2015 r. w sprawie wzoru karty zgonu (Dz. U. poz. 231) - dalej r.k.z., które obowiązuje od 1 marca 2015 r.

 

Osoby uprawnione do wystawienia karty zgonu

Osobą uprawnioną do stwierdzenia zgonu, a następnie do wystawienia karty zgonu jest w świetle art. 43 u.z.l.l.d., lekarz. Lekarz stwierdza zgon i wystawia kartę zgonu na podstawie przeprowadzonych osobiście badań. Uprawnionym do stwierdzenia zgonu jest każdy lekarz, który posiada prawo wykonywania zawodu. Bez znaczenia dla korzystania z tego uprawnienia jest fakt prowadzenia przez niego indywidualnej albo indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej lub pozostawania w stosunku pracy z publicznym, niepublicznym czy prywatnym zakładem opieki zdrowotnej 1 . Podobnie stanowi o tym art. 11 u.c.c.z. Na podstawie tego artykułu ustawy zostało wydane rozporządzenie w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny. Przepisy te rozszerzyły w stosunku do ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty krąg osób uprawnionych do wystawienia karty zgonu. Na tej podstawie uprawnienie do stwierdzenia zgonu oprócz lekarza, ma:

  • starszy felczer albo felczer zatrudniony w przychodni bądź ośrodku zdrowia lub jego placówce terenowej (wiejski, felczerski punkt zdrowia) i sprawujący opiekę zdrowotną nad rejonem, w którym znajdują się zwłoki;
  • położna wiejska, jeżeli nastąpił na terenie gromady zgon pozostającego pod jej opieką noworodka przed upływem 7 dni życia, a najbliższa przychodnia lub ośrodek zdrowia jest oddalony o więcej niż 4 km;
  • w szczególnych przypadkach (trudności komunikacyjne lub inne uzasadnione powody) pielęgniarka, która przeszła odpowiednie przeszkolenie w tym zakresie i uzyskała uprawnienie od powiatowej rady narodowej.

Brzmienie tych przepisów jest w obecnym stanie prawnym i faktycznym archaiczne. Zasadnym jest przyjęcie, że do stwierdzenia zgonu i wystawienia karty zgonu jest uprawniony lekarz, który leczył chorego w jego ostatniej chorobie. Jest to lekarz, który jako ostatni w okresie 30 dni poprzedzających zgon udzielił choremu pomocy (zgodnie z brzmieniem art. 11 u.c.c.z. oraz § 2 r.s.z.). Faktycznie najczęściej lekarzem tym jest lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. W przypadku, gdy lekarza takiego nie ma lub nie może dokonać w ciągu 12 godzin oględzin zwłok lub lekarz mieszka w odległości powyżej 4 km od miejsca położenia zwłok, wtedy zgon stwierdza inny lekarz.

Lekarz, którego wezwano do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania, w następstwie których nastąpił zgon, jest uprawniony do stwierdzenia zgonu. Jest on ostatnią osobą, która udzieliła świadczenia przed śmiercią chorego. Uregulowanie to ma na celu wskazanie, aby kartę zgonu wystawił ten lekarz, który znał chorego, bądź znał środowisko, w którym chory żył. Ta wiedza pozwoli również lekarzowi wypełnić w miarę najlepiej kartę zgonu.

W przypadku, jeżeli zgon nastąpił w trakcie udzielania świadczeń przez jednostkę ratownictwa medycznego, w zespole którego nie ma lekarza (zob. art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 757), to ratownik medyczny albo pielęgniarka powinni wezwać do stwierdzenia zgonu lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Gdy nastąpił zgon, a w zespole ratownictwa medycznego jest lekarz, wtedy on jest zobowiązany do przeprowadzenia badania pośmiertnego i wystawienia karty zgonu, nawet w sytuacji gdy zgon nastąpił przed przyjazdem zespołu. Zaś w sytuacji gdy zespół pogotowia z lekarzem odjechał przed zgonem pacjenta, wtedy obowiązek przeprowadzenia badania pośmiertnego i sporządzenia karty zgonu ciąży na lekarzu podstawowej opieki medycznej.

3.Czynności związane z wystawieniem karty zgonu

Lekarz, który stwierdza zgon, przed wystawieniem karty zgonu, zgodnie z § 6 r.s.z. w sprawie stwierdzenia zgonu, zobowiązany jest:

  • • ustalić tożsamość zwłok i dokonać osobiście oględzin;
  • • przeprowadzić wywiad wśród osób z otoczenia osoby zmarłej w celu ustalenia okoliczności, w których nastąpił zgon;
  • • zapoznać się z dokumentami dotyczącymi stanu zdrowia pacjenta w okresie poprzedzającym zgon.

Jeżeli nie ma podejrzeń, że zgon nastąpił w wyniku czynu przestępczego, lekarz, który stwierdza zgon, może poprzestać na oględzinach zewnętrznych. Każdy lekarz stwierdzający zgon ma szczególny obowiązek wzięcia pod uwagę, czy śmierć nie jest wynikiem czynu przestępczego lub samobójstwa. Jeżeli istnieją wątpliwości, wówczas przed stwierdzeniem zgonu lekarz jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić policję lub prokuratora, a w razie potrzeby zabezpieczyć ślady. W przypadku skierowania przez prokuratora zmarłego na sekcję zwłok, lekarz wystawia kartę informacyjną wskazującą prawdopodobną przyczynę zgonu i stwierdzenie zgonu. W tej sytuacji lekarz powinien wstrzymać się z wystawieniem karty zgonu. Ponadto zarówno lekarz, jak i inne osoby powołane do dokonywania oględzin zwłok, jeżeli przy wykonywaniu tej czynności powezmą pewność lub uzasadnione podejrzenie, że przyczyną zgonu była choroba zakaźna, podlegająca obowiązkowemu zgłoszeniu, powinni zawiadomić o tym natychmiast właściwego inspektora sanitarnego. (art. 11 ust. 8 u.c.c.z.).

Oględziny zwłok powinny być tak przeprowadzone, aby ich wynik pozwolił prawidłowo wypełnić kartę zgonu zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie karty zgonu.

Jeżeli śmierć pacjenta nastąpiła w szpitalu, wtedy obowiązek stwierdzenia zgonu i dokonania oględzin ciąży na lekarzu leczącym pacjenta, bądź na lekarzu dyżurnym (§ 1 i § 2 r.s.s.p.). Lekarz, który stwierdził zgon wystawia kartę zgonu. W przypadku przeprowadzenia sekcji zwłok dopiero po jej wykonaniu wystawia się kartę zgonu.

Informacje zawarte w karcie zgonu

Karta zgonu wystawiana jest dla osoby zmarłej, a od 1 stycznia 2007 r. także dla dzieci martwo urodzonych bez względu na czas ciąży. Kartę zgonu dla dzieci martwo urodzonych wystawia się na wniosek osób uprawnionych do pochówku (osoby uprawnione do pochówku zostały określone w art. 10 ust. 1 u.c.c.z.). Na skutek nowelizacji art. 11 u.o.c.ch.z. wprowadzonym przez ustawę prawo o aktach stanu cywilnego, lekarz stwierdzając zgon i jego przyczynę wypełnia wydawaną w tym celu kartę zgonu. Karta ta będzie wydawana podmiotom o którym mowa w art. 10 ust. 1 i 3 u.o.c.ch.z. w jednym egzemplarzu. W karcie zgonu – zgodnie z rozporządzeniem - znajdują się następujące dane:

I. dotyczące tożsamości osoby zmarłej:

  • nazwisko,
  • nazwisko rodowe,
  • imiona,
  • data zgonu,
  • data urodzenia,
  • płeć,
  • PESEL,
  • miejsce urodzenia osoby zmarłej.
  • W przypadku kobiet w karcie zgonu znajdują się również rubryki dotyczące zgonu w okresie ciąży lub jednego roku po jej zakończeniu;

II. dane dotyczące przyczyny zgonu:

  1. przyczyna zgonu bezpośrednia – choroba, która stała się ostateczną przyczyną zgonu – w następstwie urazu, zatrucia, wypadku lub użycia przemocy, będących wyjściową i wtórną przyczyną zgonu,
  2. przyczyna zgonu wtórna – choroba, która rozwinęła się na skutek urazu, zatrucia, wypadku lub użycia przemocy, będących wyjściową przyczyną zgonu,
  3. przyczyna zgonu wyjściowa albo przyczyna zewnętrzna urazu lub zatrucia – choroba lub uraz, które zapoczątkowały łańcuch zdarzeń chorobowych, prowadzących bezpośrednio do zgonu lub okoliczności wypadku lub użycia przemocy, które spowodowały uraz śmiertelny,
  4. inne istotne okoliczności dotyczące śmierci,
  5. informacje dotyczące zgonu na skutek choroby zakaźnej,
  6. informacje dotyczące przeprowadzenia sekcji zwłok i jej wyników oraz czy wyniki sekcji zwłok są zgodne z wcześniej ustaloną przyczyną zgonu;

III. miejsce zgonu bądź miejsce znalezienia zwłok;

 

IV. określenie osoby stwierdzającej zgon.

W przypadku dziecka do pierwszego roku życia w karcie zgonu wpisuje się informacje dotyczące porodu (pojedynczy, bliźniaczy itd.), które to dziecko z kolejno urodzonych przez matkę, ciężar ciała, długość ciała, tydzień ciąży, w którym dziecko się urodziło oraz punkty w skali Apgar.

Część karty zgonu wypełnia Urząd Stanu Cywilnego. Zawarte są tam następujące informacje:

  1. wykształcenie;
  2. miejsce zamieszkania;
  3. okres przebywania na terytorium RP.

Ponadto karta zgonu zawiera informacje przeznaczone dla administracji cmentarza – są w nim informacje niezbędne do dokonania pochówku:

  1. imię i nazwisko zmarłego;
  2. datę i miejsce urodzenia;
  3. datę zgonu;
  4. miejsce zgonu;
  5. imiona i nazwiska rodziców zmarłego;
  6. stan cywilny zmarłego;
  7. informacje o chorobie zakaźnej jako przyczynie zgonu (zgodnie z art. 9 ust. 3 u.c.c.z., w przypadku choroby zakaźnej obowiązują inne procedury przy chowaniu zwłok);
  8. adnotacja o zarejestrowaniu zgonu,
  9. podpis Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego.

Nowe rozporządzenie w sprawie wzoru karty zgonu obowiązuje od 1 marca 2015 roku do 1 stycznia 2018 roku, potem nastąpi wydanie kolejnego aktu prawnego i nowy wzór karty zgonu. Istotnym novum obecnej regulacji jest możliwość wystawienia dokumentu w formie pisemnej oraz elektronicznej. W przypadku formy pisemnej konieczny jest własnoręczny podpis osoby wystawiającej dokument, a w przypadku elektronicznego dokumentu – bezpieczny podpis elektroniczny.

Lekarz stwierdzający zgon, który pomimo podejmowania różnych środków, nie może ustalić przyczyny zgonu oraz gdy brak jest podstaw do podejrzewania zabójstwa lub samobójstwa, wpisuje w karcie zgonu w odpowiednich miejscach przeznaczonych na określenie przyczyny zgonu adnotację o nieustaleniu przyczyny zgonu.

Karta zgonu i dowód osobisty osoby zmarłej są podstawą do sporządzenia aktu zgonu przez Urząd Stanu Cywilnego. Jedną z części egzemplarza karty zgonu, zawierającej adnotację urzędu stanu cywilnego o zarejestrowaniu zgonu, przedstawia się administracji cmentarza w celu pochowania zwłok, Kierownik urzędu stanu cywilnego przetwarza dane zawarte w karcie zgonu i przesyła je do służb statystyki publicznej.

Na podstawie karty zgonu wystawia się akt zgonu który zawiera informacje dotyczące:

  1. nazwiska, nazwiska rodowego, imienia (imion), daty i miejsce urodzenia osoby zmarłej; 
  2. stanu cywilnego; 
  3. nazwiska, nazwiska rodowego, imienia (imion) małżonka osoby zmarłej, jeżeli w chwili śmierci pozostawała ona w związku małżeńskim; 
  4. daty, godziny oraz miejsca zgonu albo jeżeli nie są znane - daty, godziny oraz miejsca znalezienia zwłok;
  5. nazwiska, nazwiska rodowe, imiona rodziców osoby zmarłej;
  6. nazwisko i imię lub nazwę zgłaszającego zgon;
  7. nazwisko i imię biegłego lub tłumacza, jeżeli brał udział w czynności.

Akt zgonu osoby o nieustalonej tożsamości sporządza się w sposób opisowy, zamieszczając w nim:

  1. datę i godzinę oraz miejsce zgonu; 
  2. datę, godzinę, miejsce i okoliczności znalezienia zwłok;
  3. płeć oraz przypuszczalny wiek osoby zmarłej;
  4. opis zewnętrznego wyglądu zwłok;
  5. opis odzieży oraz innych przedmiotów znalezionych przy osobie zmarłej;
  6. oznaczenie jednostki Policji lub wskazanie prokuratora w przypadku dokonania zawiadomienia o znalezieniu zwłok w stanie lub w okolicznościach uniemożliwiających ich identyfikację lub oznaczenie podmiotu leczniczego lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej.

Karta zgonu jest więc podstawowym dokumentem, na podstawie którego sporządza się akt zgonu. Prawidłowe sporządzenie jej będzie rzutowało na prawidłowość wydania aktu zgonu.

Za czynności związane z oględzinami zwłok i wystawieniem karty zgonu, lekarzowi należy się wynagrodzenie ryczałtowe, które powinien wypłacać powiat. Lekarz ma prawo do zwrotu rzeczywistych kosztów przejazdu, jeżeli zwłoki znajdują się w większej odległości niż kilometr od miejsca zatrudnienia bądź zamieszkania lekarza. Szczegółowe uregulowania znajdują się w § 9 r.s.z. Wynagrodzenie nie przysługuje lekarzowi za czynności wykonane w czasie godzin zatrudnienia w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej ani też lekarzowi, któremu sąd lub prokurator zlecił dokonanie oględzin lub sekcji zwłok. W tym ostatnim wypadku jego wynagrodzenie jest wypłacane – jak wynagrodzenie biegłego. Koszty związane z badaniem pośmiertnym i wystawieniem karty zgonu nie obciążają rodziny zmarłego.

1 E. Zielińska (red.), Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, ABC, 2008, Komentarz do art. 43 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.