Redakcja : Z czego wynika potrzeba przeprowadzania pomiaru i oceny dokonań szpitali?
MARIA HASS-SYMOTIUK: Sterowanie działalnością szpitali oraz kontrola i ocena realizacji wyznaczonych im zadań zarówno na szczeblu mikro (konkretnej jednostki), mezo (regionu), jak i makro (krajowym) nie jest możliwa bez dostępu do informacji o ich dokonaniach. Najogólniej mianem dokonań określa się rezultaty, efekty lub wyniki prowadzonej działalności. Zatem dokonania to cele postawione jednostce opieki zdrowotnej określone w formie wymiernych efektów. Pełnią one następujące funkcje:
- są miernikiem sukcesu,
- umożliwiają dokonywanie kontroli i oceny (bowiem tylko to co mierzalne może podlegać ocenie),
- tworzą warunki do porównań w czasie i w przestrzeni (to co mierzalne może być porównywalne),
- wskazują dokąd zmierza jednostka,
- są konkretami prezentowanymi różnym odbiorcom.
Dokonania szpitala powinny być sprzężone z potrzebami i wymaganiami społeczeństwa oraz zintegrowane z całym systemem opieki zdrowotnej. Monitoring stopnia realizacji wyznaczonych celów jest jednym z warunków racjonalnego działania. Jest on podstawą całego systemu pomiaru i oceny dokonań szpitali. Podkreślić należy, że pomiar i ocena dokonań w sektorze opieki zdrowotnej jest zagadnieniem szczególnie złożonym i wieloaspektowym, który nastręcza wielu problemów. Wynika to ze specyfiki prowadzonej przez te jednostki działalności.
Szpitale są na ogół jednostkami non profit (działające nie dla zysku), które realizują wielorakie cele (medyczne, społeczne, ekonomiczne). Każdy z celów wymaga doboru stosownej miary stopnia jego osiągnięcia. Za istotne cele szpitali uznaje się zapewnienie wysokiej jakości świadczeń zdrowotnych, ich dostępności, ciągłości, kompleksowości oraz skuteczności i efektywności ich udzielania. Na potrzeby pomiaru i oceny cele te powinny być skwantyfikowane, opisane, a następnie zmierzone. Można do tego wykorzystać różne mierniki i wskaźniki (finansowe i niefinansowe).
Równie istotny jest dobór tzw. kluczowych obszarów oceny dokonań. W szpitalach pomiarem powinny być objęte zarówno: obszar medyczny (ukierunkowany na realizację świadczeń zdrowotnych, w którym centralną pozycje zajmuje pacjent i kadra medyczna), finansowy (wskazujący na gospodarkę środkami finansowymi zakładu i racjonalizację wydatków) i niemedyczny (dotyczący innowacji, administracji i zarządzania, w którym przedmiotem pomiaru są efektywność realizowanych w jednostce działań i procesów). Obecnie zasadniczym źródłem informacji na potrzeby oceny działalności szpitali jest rachunkowość i sprawozdawczość finansowa z wynikiem finansowym jako najbardziej zagregowanym miernikiem efektywności działalności. Wykorzystanie rachunkowości finansowej do całościowej oceny dokonań szpitali ma ograniczoną wartość poznawczą. Informacje te obrazują bowiem sytuację majątkową, finansową i dochodową szpitala a pomijają wiele istotnych aspektów oceny, a w szczególności realizację celów medycznych i społecznych. Te ostatnie wymagają wykorzystania informacji niefinansowych (ilościowych i jakościowych ). Warto dodać, że problemy pomiaru i oceny szpitali nie zostały dotychczas w Polsce rozwiązane. Próby w tym zakresie są podejmowane także w wielu innych krajach.
Redakcja: Czy są różnice we wdrażaniu systemu pomiaru i oceny dokonań szpitali w placówkach publicznych i niepublicznych?
M.H.: Wdrożenie opracowanej przez zespół badawczy Katedry Rachunku Kosztów WNEiZ Uniwersytetu Szczecińskiego w ramach projektu finansowanego ze środków MNiSW koncepcji systemu wieloaspektowej oceny działalności szpitali i dostosowanego do jego wymogów standardu sprawozdawczego [Została ona przedstawiona (wraz z wynikami badań) w monografii pt.„Koncepcja sprawozdawczości szpitali na potrzeby zintegrowanego systemu oceny dokonań”, red. M.Hass-Symotiuk, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2010.] uwzględniającego potrzeby informacyjne interesariuszy wszystkich szczebli zarządzania ochroną zdrowia (kierownictwa szpitala, organów założycielskich, NFZ oraz Ministerstwa Zdrowia) powinno przebiegać według tych samych zasad i procedur zarówno w szpitalach publicznych, jak i niepublicznych o ile ich działalność jest finansowana ze środków NFZ. Zasady te zostały szerzej omówione w drugim rozdziale książki "System pomiaru i oceny dokonań szpitala". Szpitale nie pozyskujące środków publicznych, ukierunkowane na zysk, mogą wypracować własne systemy oceny oraz stosowne procedury ich wdrożenia. Warto dodać, że zaproponowany system pomiaru i oceny działalności szpitali tzw. karta dokonań uwzględnia obok wyników finansowych (koszty przychody, wynik finansowy, płynność finansową, wielkość zadłużenia), także inne obszary: pacjenta (ilość i jakość realizowanych świadczeń, dostępność, satysfakcję pacjentów), procesy wewnętrzne (wykorzystanie zasobów ludzkich, rzeczowych i finansowych będących w dyspozycji szpitala) oraz rozwój (kompetencje, wiedzę i doświadczenie kadr medycznych, nowe technologie, procedury medyczne). Dla każdego z obszarów zaprojektowano odpowiedni zestaw mierników i wskaźników umożliwiających zintegrowaną ocenę działalności szpitali oraz dokonywanie porównań w czasie i w przestrzeni (benchmarków).
Redakcja: W odpowiedzi na jakie zapotrzebowanie powstała książka "System pomiaru i oceny dokonań szpitala"?
M.H.: Książka jest swoistą odpowiedzią na zapotrzebowanie nie tylko kierownictwa szpitali (publicznych i niepublicznych) odpowiedzialnych za efektywne wykorzystanie zasobów będących w ich dyspozycji i głównych księgowych oraz pracowników służb finansowo-księgowych i statystyki medycznej przygotowujących informacje finansowo-statystyczne w tym zakresie ale także na potrzeby organizatorów systemu opieki zdrowotnej (w tym organów założycielskich, agend wojewody i Ministerstwa Zdrowia) oraz płatników (w tym NFZ) sprawujących nadzór oraz dokonujących kontroli i oceny prowadzonej przez nie działalności. Zawarte w niej propozycje sugestie i przemyślenia autorów mogą także być pomocne przy projektowaniu i wdrażaniu rachunkowości zarządczej, jak też stosowaniu nowoczesnych metod zarządzania w szpitalach publicznych i niepublicznych.
Redakcja: Dziękujemy za rozmowę.
System pomiaru i oceny dokonań szpitala
MARIA HASS-SYMOTIUK - dr hab., prof. Uniwersytetu Szczecińskiego, kierownik Zakładu Rachunku Kosztów w Instytucie Rachunkowości na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Szczecińskiego. Jest wybitnym specjalistą w zakresie rachunkowości zakładów opieki zdrowotnej, autorką ponad 200 artykułów i książek z zakresu rachunkowości i rachunku kosztów. Nakładem Wydawnictwa Wolters Kluwer Polska ukazały się m.in. "Rachunkowość. System informacji finansowych Zakładów Opieki Zdrowotnej" (2010) oraz "System pomiaru i oceny dokonań szpitala" (2011).