Przyjęte we wtorek przez Radę Ministrów propozycje zmian wzmocnią też szanse studentów i absolwentów na rynku pracy, dostosowując kształcenie do wymogów rynku.
Przewidziano m.in. obowiązkowe trzymiesięczne praktyki na studiach o profilu praktycznym i wzmocnienie roli zajęć warsztatowych.

Jak poinformowało Centrum Informacyjne Rządu, nowe przepisy służyć będą skuteczniejszej walce z plagiatami prac dyplomowych i naukowych oraz sprawniejszemu postępowaniu dyscyplinarnemu wobec wykładowców naruszających prawo, co wzmocni rzetelność i etos akademicki w uczelniach. Rozwiązania te dopełnią reformę szkolnictwa wyższego, która weszła w życie 1 października 2011 r.

Najważniejsze proponowane cele i rozwiązania:

- Umożliwienie podjęcia studiów osobom dojrzałym poprzez potwierdzanie efektów uczenia się zdobytych poza systemem szkolnictwa wyższego
Zaproponowano nowy przepis, zgodnie z którym uczelnie będą mogły potwierdzać efekty uczenia uzyskane poza systemem szkolnictwa wyższego, np. w pracy zawodowej, na kursach i szkoleniach, przez samodoskonalenie, wolontariat. Umożliwi to podjęcie studiów w skróconym trybie osobom aktywnym zawodowo, które nigdy nie studiowały lub też chcą zmienić czy uzupełnić swoje kwalifikacje.
Z tego rozwiązania mają skorzystać osoby z minimum 5-letnim doświadczeniem zawodowym i świadectwem dojrzałości – w przypadku ubiegania się o studia pierwszego stopnia, jednolite studia magisterskie albo tytuł zawodowy licencjata (inżyniera). Osoby z 3-letnim doświadczeniem po ukończeniu studiów pierwszego stopnia będą mogły ubiegać się o przyjęcie na studia drugiego stopnia.
Istotą potwierdzenia efektów uczenia się będzie weryfikacja w oparciu o efekty określone w programie kształcenia dla danego kierunku studiów. Oznacza to, że uczelnia sprawdzi faktyczne umiejętności i kompetencje tych osób, a nie przedłożone dokumenty – świadectwa, certyfikaty, zaświadczenia.

- Zapewnienie lepszej jakości kształcenia
Nowe rozwiązania służą zróżnicowaniu oferty szkolnictwa wyższego – stymulują uczelnie do poprawy jakości studiów, przemyślanego naboru na kierunki o profilu ogólnoakademickim i poszerzenia oferty na kierunkach o profilu praktycznym. System szkolnictwa wyższego ma się w przyszłości składać z dwóch podstawowych typów uczelni: zawodowych (kształcących praktycznie i przygotowujących absolwentów do rynku pracy) i akademickich.
Nowe przepisy wprowadzają zasadę, że tylko podstawowa jednostka organizacyjna uczelni, posiadająca prawo do nadawania stopni naukowych, będzie mogła prowadzić kształcenie na kierunkach o profilu ogólnoakademickim. Uczelnie nie posiadające takich uprawnień będą mogły prowadzić wyłącznie studia o profilu praktycznym.
Jednostki kształcące własną kadrę (uprawnione do doktoryzowania) będą mogły prowadzić zarówno studia ogólnoakademickie, jak i praktyczne. W projekcie ustawy określono szczegółowe warunki, które muszą spełniać uczelnie w kształceniu ogólnoakademickim i praktycznym.
Uregulowano ponadto zmiany dotyczące minimum kadrowego studiów drugiego stopnia o profilu praktycznym. Możliwe będzie zastąpienie samodzielnego nauczyciela akademickiego dwoma nauczycielami posiadającymi stopień naukowy doktora oraz znaczne doświadczenie zawodowe zdobyte poza uczelnią. Doktora będzie można zastąpić dwoma osobami z tytułem zawodowym magistra pod warunkiem legitymowania się dużym doświadczeniem zawodowym zdobytym w dziedzinie związanej z kierunkiem studiów. Zmiany te nie mogą przekroczyć 50 proc. liczby osób zaliczanych do minimum kadrowego.
Nowe przepisy nakładają też na uczelnie obowiązek organizowania co najmniej trzymiesięcznych praktyk zawodowych na kierunkach studiów o profilu praktycznym. Obecnie praktyki nie są obowiązkowe. Możliwe będzie naprzemienne kształcenie na uczelni i odbywanie praktyk. Obecnie większość uczelni prowadzi praktyki na profilu praktycznym, ale trwają one na ogół 3-4 tygodnie, na niektórych kierunkach dwa miesiące. Według pracodawców, praktyki w takim wymiarze są zbyt krótkie, a absolwenci nie uzyskują koniecznych, praktycznych umiejętności do podjęcia pracy.
Oczekuje się, że przewidywane rozwiązania przyczynią się do znacznego wzrostu liczby programów studiów o profilu praktycznym i zwiększania liczby osób studiujących na tych kierunkach.
Nowe przepisy przewidują możliwość kształcenia interdyscyplinarnego nie tylko przez podstawowe jednostki organizacyjne tej samej uczelni, ale przez różne uczelnie publiczne i niepubliczne. Umożliwi to łączenie odmiennych dyscyplin naukowych, np. informatyki, biotechnologii, mechatroniki i medycyny na jednym kierunku. Takie uprawnienia będą przysługiwać wyłącznie tym podstawowym jednostkom uczelni, które posiadają uprawnienia do nadawania stopni naukowych.
Nowe przepisy przewidują również możliwość przygotowywania interdyscyplinarnych rozpraw naukowych. W takich przypadkach możliwe będzie powołanie drugiego promotora (obecnie jest to kopromotor i tylko w przypadku współpracy międzynarodowej).

Projekt ustawy wprowadza zmiany umożliwiające lepszą ocenę efektów kształcenia. Nowa definicja pracy dyplomowej obejmuje nie tylko prace pisemne, ale także opublikowane artykuły, prace projektowe, konstrukcyjne, technologiczne i artystyczne.
Uczelnie zostaną zobowiązane do sprawdzania prac dyplomowych – przed ich obroną – z wykorzystaniem programu antyplagiatowego i ogólnopolskiego repozytorium pisemnych prac dyplomowych. Włączenie uczelnianych prac dyplomowych do ogólnopolskiego repozytorium poszerzy możliwość dokonywania porównań przez promotorów i recenzentów wewnątrz uczelni oraz przez Polską Komisję Akredytacyjną. Poprawie jakości kształcenia na studiach drugiego stopnia ma też służyć możliwość zwiększenia maksymalnej liczby semestrów z 4 do 5.

Wprowadzono także przepisy zakazujące przenoszenie uprawnień poza siedzibę uczelni na nowo utworzone jednostki zamiejscowe. Uruchomienie studiów w nowym miejscu będzie każdorazowo wymagało opinii Polskiej Komisji Akredytacyjnej.

Wprowadzone zostały przepisy usprawniające tryb postępowania w sprawach uruchamiania i zawieszania kierunków studiów uczelni publicznych i niepublicznych oraz likwidacji uczelni niepublicznych. Uczelnia, która nie spełnia warunków do prowadzenia studiów wyższych, w tym minimum kadrowego, nie będzie mogła ich prowadzić. Minister nauki będzie mógł zawiesić lub cofnąć takie uprawnienie, podstawą do takiej decyzji będzie np. negatywna ocena Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Decyzję w sprawie przywrócenia zawieszonego uprawnienia do prowadzenia studiów na określonym kierunku będzie podejmował minister nauki na wniosek uczelni.

Projektowane przepisy określają ponadto warunki, jakie musi spełnić założyciel uczelni niepublicznej, w tym m.in. sprawy związane z likwidacją uczelni i finansowaniem kosztów tej likwidacji. Chodzi zwłaszcza o te uczelnie, które nie prowadzą studiów i zwlekają z likwidacją placówki. Jeżeli uczelni nie posiada majątku, koszt związane z likwidacją będzie ponosić osoba fizyczna lub prawna, która zakładała uczelnie. Osoby skazane za umyślne przestępstwo skarbowe nie otrzymają pozwolenia na utworzenie uczelni niepublicznej.

- Dostosowanie funkcjonowania uczelni do skutków niżu demograficznego
Zaostrzone zostaną przepisy dotyczące nadzoru nad uczelniami, które nie realizują obowiązków ustawowych, naruszają lub omijają prawo. Na stronach internetowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego będą publikowane informacje na temat uczelni publicznych i niepublicznych, które m.in. uzyskały negatywną ocenę Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Zostanie wprowadzona tzw. lista ostrzeżeń, która będzie wpływać na ograniczenie rekrutacji na studia prowadzone nierzetelnie lub z naruszeniem prawa, w tym praw studentów.
Przeciwdziałaniu skutkom niżu demograficznego będzie służyło rozwiązanie przewidujące, że wzrost ogólnej liczby studentów na studia stacjonarne nie będzie mógł być wyższy niż o 2 proc. w stosunku do liczby osób przyjętych na studia w poprzednim roku akademickim.
Doprecyzowano zasady postępowania dyscyplinarnego prowadzonego wobec nauczycieli akademickich naruszających prawo lub obowiązki służbowe. Zostanie wprowadzony obowiązek wszczęcia postępowania w terminie 3 miesięcy od uzyskania wiadomości o popełnieniu czynu podlegającego odpowiedzialności dyscyplinarnej. Jeśli rzecznik dyscyplinarny nie podejmie działania wyjaśniającego, będzie musiał powiadomić o tym rektora i ministra nadzorującego uczelnię.

Zgodnie z projektem nowelizacji ustawy, zostanie ustanowiony nowy organ kolegialny – Konwent Rzeczników Dyscyplinarnych, powołanych przy ministrze nauki. Będzie złożony z prawników i ekspertów reprezentujących wszystkie obszary wiedzy. Jego działalność powinna poprawić jakość postępowań dyscyplinarnych prowadzonych przez uczelnianie komisje dyscyplinarne. Nowy zespół przejmie zadania istniejącego obecnie Zespołu ds. Dobrych Praktyk Akademickich, który zostanie rozwiązany.

Aby chronić studentów przed dodatkowymi kosztami, nie będzie można wprowadzać nowych opłat w trakcie studiów. Określono termin podpisywania z kandydatami na studia (lub studentami) umów w sprawie warunków odpłatności związanych ze studiami. Zasady pobierania opłat i wzorzec umowy będą publikowane na stronie internetowej uczelni.

Zmodyfikowano kryteria przyznawania stypendiów ministra za wybitne osiągnięcia naukowe. Warunkiem otrzymania takiego stypendium będzie jednoczesne posiadanie osiągnięć naukowych, sportowych lub artystycznych.

Uregulowano uprawnienia laureatów konkursu „Diamentowy Grant” dotyczące zagwarantowania im dostępu do kształcenia na studiach doktoranckich. Zgodnie z nowymi przepisami, nadanie stopnia doktora beneficjentowi „Diamentowego Grantu” będzie możliwe również w przypadku studenta, który ukończył trzeci rok jednolitych studiów magisterskich, posiadaczowi tytułu zawodowego licencjata, inżyniera lub innego równorzędnego tytułu. Beneficjent „Diamentowego Grantu” po nadaniu stopnia doktora nabędzie również uprawnienia równoważne z tymi, które wynikają z odbycia studiów wyższych kończących się uzyskaniem kwalifikacji drugiego stopnia.

Minister nauki i szkolnictwa wyższego będzie prowadził monitoring losów absolwentów uczelni.

Do projektu nowelizacji ustawy wprowadzono zmiany dotyczące dofinansowywania zadań projakościowych przyznawanych jednostkom posiadającym status KNOW lub ocenę wyróżniającą wydaną przez Polską Komisję Akredytacyjną. Zmiany dotyczące prawa do ubiegania się o status KNOW posłużą szybszej identyfikacji najlepszych jednostek w Polsce.

Wprowadzone regulacje będą zapobiegać rozdrobnieniu środków z dotacji projakościowej, przyczyniając się do osiągnięcia lepszych efektów przez podmioty mające status KNOW. Prawo do ubiegania się o status KNOW będą miały centra naukowe funkcjonujące nie krócej niż 2 lata.

Nowe przepisy przewidują rozszerzenie zakresu danych Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym prowadzonego w systemie POL-on. Zostaną do niego włączone informacje dotyczące doktorantów i świadczeń przez nich otrzymywanych, informacje o osobach, którym nadano stopień doktora lub doktora habilitowanego oraz tytuł naukowy profesora. Do Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym będzie włączone także ogólnopolskie repozytorium prac dyplomowych.

- Wzmocnienie innowacyjności
Zmienią się przepisy dotyczące tworzenia przez uczelnie spółek i ich funkcjonowania. Uczelnia będzie miała większą swobodę w kształtowaniu uczelnianego systemu komercjalizacji. W projekcie ustawy zdefiniowano pojęcia: komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych, komercjalizacji bezpośredniej i pośredniej.
Komercjalizacja bezpośrednia to sprzedaż praw własności intelektualnej do wyników badań naukowych lub prac rozwojowych oraz oddawanie do używania tych praw na podstawie umowy licencyjnej, najmu oraz dzierżawy.
Komercjalizacja pośrednia jest obejmowaniem lub nabywaniem udziałów lub akcji w spółkach w celu wdrożenia (przygotowania do wdrożenia) wyników badań naukowych lub prac rozwojowych. Ten typ komercjalizacji może być realizowany tylko przez spółkę celową. Decyzje o sposobie prowadzenia komercjalizacji będzie podejmował rektor.
W przypadku komercjalizacji wyników badań naukowych lub prac rozwojowych przez pracownika, doktoranta lub studenta uczelni – uczelni ma przysługiwać 25 proc. dochodów z tej komercjalizacji (30 proc. gdy osoby te uzyskały wsparcie).

W celu komercjalizacji pośredniej uczelnia będzie mogła utworzyć wyłącznie jednoosobową spółkę kapitałową. Na pokrycie kapitału zakładowego uczelnia będzie mogła wnieść – w całości lub w części – wkład niepieniężny w postaci praw własności intelektualnej. Spółkę będzie mogło utworzyć kilka uczelni.

Te regulacje, dotyczące uwłaszczenia naukowców, odnoszą się do wyników badań naukowych lub prac rozwojowych będących: wynalazkiem, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego, wyhodowaną lub odkrytą i wprowadzoną odmiana rośliny, utworem lub informacją. Rozwiązania te umożliwią transfer technologii z uczelni do praktyki gospodarczej.