Druga Ogólnopolska Konferencja Komisji ds. Wydawnictw Naukowych przy KRASP odbyła się w środę, 9 listopada. Podobnie jak w zeszłym roku miała formę hybrydową, stacjonarna część odbyła się w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. W tym roku tematem konferencji był stan cyfryzacji wydawnictw naukowych w Polsce z uwzględnieniem uwarunkowań otwartej nauki, zarówno w aspekcie organizacji procesów wydawniczych, jak i upowszechniania monografii i podręczników akademickich w repozytoriach i na platformach cyfrowych.
Coraz więcej materiałów w otwartym dostępie
Pandemia przyspieszyła cyfryzację treści naukowych – spada liczba materiałów drukowanych, a coraz więcej publikacji dostępnych jest w cyfrowych bazach danych, często w ramach otwartego dostępu. Wymusza to zmianę sposobu działania wydawnictw, czemu poświęcono panel „Innowacyjne modele biznesowe – jak sprzedawać treści naukowe w XXI wieku?”.
W panelu wzięli udział:
- Marta Błaszczyńska z OPERAS-PL, Centrum Humanistyki Cyfrowej Instytutu Badań Literackich PAN
- dr Magdalena Karciarz z Wydawnictwa Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu
- Anna Lubczyńska-Lafuente z Wydawnictwa Naukowego PWN
- Tomasz Psonka, z wydawnictwa Elsevier
Panel moderował Włodzimierz Albin, prezes Wolters Kluwer Polska, który spytał prelegentów o to, jaki model sprzedażowy sprawdza się w nowych realiach oraz jak powinno się wynagradzać autorów, skoro tendencją jest udostępnianie treści w otwartym dostępie.
Modele subskrypcyjne
Tomasz Psonka wskazywał, że w Elesvier książki łączy się z czasopismami tak, by łatwiej było docierać do treści w różnych źródłach. Podkreślał również, że istotną kwestią z punktu widzenia monetyzacji treści naukowych jest tworzenie spójnych strategii wydawniczych, co – jego zdaniem – nie jest tak oczywistą kwestią w poszczególnych wydawnictwach.
Anna Lubczyńska-Lafuente z Wydawnictwa Naukowego PWN podkreślała, że oferta cyfrowa mocno powiększyła się w czasie pandemii. Wskazywała, że baza Ibuk Libra zapewnia pozwala studentom i pracownikom uczelni na dostęp do wiedzy przez całą dobę Jest w niej już ok. 50 tys. książek, a wydawnictwo stale ją poszerza, również o publikacje innych wydawców. O tworzeniu baz i rozszerzaniu modelu open access mówiła też dr Magdalena Karciarz z Wydawnictwa Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu.
Czytaj w LEX: Gocan Irmina, Kompetencje w gospodarce cyfrowej - pragmatyczne wskazówki jak je budować >>>
Nie ma darmowych obiadów
Paneliści przedstawili też różne modele wynagradzania autorów. Dr Karciarz wskazywała, że jej wydawnictwo publikuje jedynie książki, na które pozyskano grant. Natomiast – jeżeli już publikacja finansowana jest z publicznych pieniędzy – to zapewnia się do niej dostęp jak najszerszemu gronu osób. – Nasi studenci i pracownicy nie płacą za dostęp do tych treści – wskazywała. Anna Lubczyńska-Lafuente podkreślała, że są wydawnictwem komercyjnym i wypłacają wynagrodzenia autorom. Jeżeli chodzi o monetyzację publikacji, to firma sprzedaje dostęp bibliotekom.
- Bardzo istotne jest to, by znaleźć model, w którym jesteśmy w stanie płacić autorom, a jednocześnie na tym zarabiać – mówiła. Tomasz Psonka z Elsevier wskazywał, że trzeba pamiętać, że za treści w otwartym dostępie ktoś płaci, bo z czegoś trzeba sfinansować cały proces wydawniczy.
Potrzebne większe finansowanie polskich baz
Paneliści dyskutowali też o tym, czego oczekują od baz państwowych i bibliotek. Według Tomasza Psonki, należałoby podjąć rozmowy z KRASP, by zapewnić efektywne zmiany w modelu udostępniania treści naukowych. Anna Lubczyńska-Lafuente wskazywała natomiast, że należy zastanowić się, jak państwo finansuje dostępy do baz zagranicznych. - Konieczne jest też wsparcie trwałych infrastruktur oraz transparentność w przepisach – wskazywała.
Na koniec uczestnicy konferencji dyskutowali, w jakim zakresie potrzebna jest ministerialna strategia/plan cyfrowej transformacji uczelni i nauki w aspekcie publikacyjno-dostępowym oraz udział KRASP w przygotowaniu takiej strategii?
W sesji wzięli udział:
- Włodzimierz Albin, Wolters Kluwer
- Andrzej Chrzanowski, Komisja ds. Wydawnictw Naukowych przy KRASP, Polska Izba Książki
- Aurelia Grejner, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Stowarzyszenie Wydawców Szkół Wyższych
- prof. dr hab. Ewa Okoń-Horodyńska, Komitet Naukoznawstwa PAN, Uniwersytet Jagielloński.
Moderatorem był Mariusz Luterek z Uniwersytetu Warszawskiego.
Prof. Okoń-Horodyńska wskazała, że w najbliższej przyszłości konieczne jest stworzenie jednolitych kryteriów oceny wydawnictw i publikacji naukowych, powiązanie polityki naukowej państwa ze strategią wydawniczą, ograniczenie nakładów na działania promocyjne na rzecz finansowania wydawania i udostępniania materiałów naukowych.
- Koniczne jest też rozwiązanie problemu drenowania zasobów uczelni przez komercyjne wydawnictwa -wskazywała. Chodzi tu o finansowanie publikacji po to, by zwiększyć swój wynik w procesie ewaluacji. O ewaluacji mówiła też Aurelia Grejner, choć w kontekście konieczności stworzenia nowej definicji monografii naukowej, która znalazłaby odzwierciedlenie w ocenie punktowej publikacji. Podkreślała też, że potrzebne jest zadbanie o bardziej globalny dostęp do treści.
Włodzimierz Albin zwracał uwagę na to, że państwo powinno inwestować w rozwój polskich baz publikacji, bo obecnie milionowe nakłady idą na te zagraniczne. Publikacje w zagranicznych wydawnictwach są też lepiej oceniane, co należałoby dogłębnie przemyśleć. Paneliści dyskutowali też o kryzysie związanym z tworzeniem i finansowaniem podręczników akademickich - wskazywali, że konieczne jest stworzenie zachęt merytorycznych dla ich autorów, bo - ponownie - z punktu widzenia punktów przyznanych w procesie ewaluacji, są to publikacje niezbyt opłacalne.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.