Niedokonanie w ramach dotychczasowych przeobrażeń administracji terytorialnej od 1990 r. instytucjonalizacji obszarów metropolitalnych jest odczuwane jako coraz widoczniejsza wada polskiego modelu administracji publicznej. Autor podejmuje próbę identyfikacji zadań metropolitalnych (przede wszystkim w zakresie ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, zarządzania kryzysowego, planowania i zagospodarowania przestrzennego, zarządu dróg powiatowych, wojewódzkich i krajowych oraz koordynowania transportu zbiorowego). Stwierdzając, że forma związku jednostek samorządu terytorialnego może służyć rozwiązywaniu określonych problemów aglomeracji, lecz nie problemów metropolii, Autor wysnuwa wniosek o potrzebie stworzenia metropolitalnej jednostki samorządu terytorialnego szczebla NUTS 3 dla realizacji zadań metropolitalnych.

Do podstawowych kanonów nauki o zarządzaniu publicznym i nauki administracji należy rozważanie rozwiązań instytucjonalnych po przeprowadzeniu analizy i dokonaniu ustaleń najpierw w materii problemów, które wymagają rozwiązania i w związku z którymi podejmuje się rozważania, tj. w materii zadań (z istoty swojej zadań publicznych), które są do zrealizowania, a następnie w materii zasobów, którymi dysponuje się lub będzie można dysponować w celu realizacji zadań (zasoby materialne, w tym finansowe, kadrowe, organizacyjne itd.).

W związku z tym rozważania dotyczące instytucjonalizacji obszarów metropolitalnych również powinny być podejmowane po zanalizowaniu zadań publicznych, które muszą być wykonywane na tym szczeblu, a nie mogą czy nie powinny być przydzielane strukturom organizacyjnym innych szczebli. Dysponujemy przy tym, mającymi bezpośrednie umocowanie konstytucyjne, kryteriami kwalifikowania zadań publicznych pod kątem przypisywania ich odpowiednim szczeblom władz publicznych.

1. Zadania publiczne w świetle zasady pomocniczości

Podstawowe kryteria kwalifikowania wynikają z zasady pomocniczości, explicite wskazanej w preambule Konstytucji RP . Zasada pomocniczości ma trzy aspekty, dostarczając klucza do odpowiedzi na kolejne pytania: co jest lub powinno być zadaniem publicznym? (co stanowi nowe sformułowanie problemu, równoległe z tradycyjnym utożsamianiem interwencji władzy publicznej z wystąpieniem interesu publicznego i bynajmniej z nim niesprzeczne, jeżeli interes publiczny będzie się rozumiało w sposób zobiektywizowany, a nie jako przedmiot dowolnej oceny władzy), następnie – jeżeli stwierdza się potrzebę realizowania danego zadania publicznego, jakiemu szczeblowi władz publicznych powinna przypaść realizacja tego zadania?, i wreszcie – w jaki sposób na właściwym szczeblu władz publicznych powinno się realizować dane zadanie publiczne? (idzie w szczególności o wykorzystanie w tym zakresie potencjału społeczeństwa obywatelskiego).

Z punktu widzenia ewentualnych rozwiązań instytucjonalnych zasadnicze znaczenie ma odpowiedź na drugie z powyższych pytań. Ten aspekt zasady pomocniczości jest przy tym najłatwiejszy z punktu widzenia możliwości przełożenia go na operacyjny język prawa. Znajduje on bezpośrednie odzwierciedlenie w przepisach Konstytucji RP wprowadzających zasadę domniemania zadań i kompetencji samorządu terytorialnego w systemie władz publicznych (art. 163) i zasadę domniemania zadań i kompetencji gminy w obrębie samorządu terytorialnego (art. 164 ust. 3), w postanowieniach Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego[1] zapewniających samorządowi lokalnemu odpowiednio poważny zakres zadań publicznych oraz w przepisach naszych samorządowych ustaw ustrojowych, poczynając od art. 6 ustawy z 8.03.1990 r. o samorządzie gminnym[2] (pod warunkiem dokonywania jego wykładni systemowej, a nie literalnej).

Powyższych prawnych konsekwencji zasady pomocniczości nie można jednak odrywać od fundamentu tej zasady, tj. tego, że zadanie powinno przypaść temu szczeblowi w systemie władz publicznych, który jest w systemie usytuowany najniżej, ale który jest już zarazem zdolny do efektywnego wykonywania danego zadania. W preambule Konstytucji RP jest mowa o potrzebie zapewnienia rzetelności i sprawności działania instytucji publicznych, a art. 15 ust. 2 Konstytucji RP można odczytywać jako sformułowanie, wiążącej ustawodawcę, zasady kierowania się zdolnością wykonywania zadań publicznych przez jednostki samorządu terytorialnego danego szczebla – i w konsekwencji dopiero uwzględniania tej zdolności przy przeprowadzaniu zasadniczego podziału terytorialnego państwa, wraz z jednoczesnym uwzględnianiem więzi społecznych, gospodarczych i kulturowych.

2. Brak metropolizacji a zasada pomocniczości

Drugi etap reformy ustroju terytorialnego, wprowadzony 1.01.1999 r., polegający na wprowadzeniu samorządu powiatowego[3] i samorządu województwa[4], nawiązywał, w ślad za reformą gminną 1990 r., do idei i zasad z okresu II Rzeczypospolitej. Oznacza to jednak, że nie uwzględnił on wszystkich podstawowych nowych zjawisk, narastających w ciągu ostatnich dziesięcioleci w Europie w sferze samorządu terytorialnego. Zjawiska te da się sprowadzić do dwóch procesów: z jednej strony regionalizacji (która w państwach unitarnych, takich jak RP, nie może doprowadzić do autonomizacji regionów, tj. – przy wybranym rozwiązaniu – województw), z drugiej strony – metropolizacji, tj. stworzenia szczególnych rozwiązań dla obszarów metropolitalnych w postaci wielkich aglomeracji miejskich, będących węzłami różnych sieci (transportowych – w Europie w ramach sieci TENT-T, naukowych, gospodarczych itd.).


Należy przy tym odróżnić od siebie dwa pojęcia: metropolii (ściślej – obszaru metropolitalnego), będącej organicznym zgrupowaniem jednostek lokalnych łącznie stanowiących węzeł sieci (i bez wątpliwości spełniającej wymóg istnienia stosownych więzi wskazanych w art. 15 ust. 2 Konstytucji RP ), oraz aglomeracji, która jest grupowaniem mechanicznym nastawionym na rozwiązanie określonego problemu (transport zbiorowy, zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, gospodarka odpadami). Nie oznacza to, że regionalizacja jest co do istoty sprzeczna z metropolizacją; posługując się europejską klasyfikacją NUTS, sprzeczność nastąpi wówczas, gdy nie wyodrębnia się na potrzeby metropolizacji regionów szczebla NUTS 3 (subregionów), z reguły właściwych dla obszarów metropolitalnych (można najwyżej rozważać, na ile Warszawa jako obszar metropolitalny „mieści się” w ramach NUTS 3), a tworzy się regiony szczebla NUTS 1 lub NUTS 2 (właściwe regiony), przekazując im zarazem zadania możliwe do zrealizowania na szczeb-
lu NUTS 3.

W ramach reformy uwzględniono w pewnym stopniu – zwiększonym przy tym po 1999 r. poprzez dalsze przekazywanie samorządom województw niektórych zadań administracji rządowej – pierwszy proces (ale w ramach NUTS 2), nie uwzględniono jednak w żadnym stopniu drugiego procesu, przy czym stwierdzenie „w żadnym stopniu” odnosi się także do Warszawy, mimo że stanowi ona od 1990 r. przedmiot odrębnego unormowania prawnego w postaci trzech kolejnych „ustaw warszawskich”[5], ponieważ ustawy te dotyczą tylko środkowej części metropolii warszawskiej pod nazwą m.st. Warszawy.

Jest to istotna wada dotychczasowego procesu reform, która staje się coraz bardziej widoczna, także na tle postępującej, wprawdzie bardzo nieregularnie, decentralizacji zadań publicznych na rzecz samorządu wojewódzkiego – a przede wszystkim na tle rozwiązań przyjmowanych w innych większych państwach europejskich oraz propozycji zmian w tej dziedzinie w perspektywie tych państw (szczególna wola zmian wydaje się występować we Francji) i w perspektywie europejskiej; zmiany te coraz częściej łączy się z polaryzacyjno-dyfuzyjnym modelem rozwoju, wychodzącym właśnie od obszarów metropolitalnych.

Co więcej, regionalizacja może stać się przeszkodą dla metropolizacji, w sytuacji gdy region NUTS 2 uzyskuje zadania, które powinny należeć do regionu NUTS 3. Metropolizacja, która powinna była – co w Polsce nie nastąpiło – być dokonana łącznie z regionalizacją, staje się tym samym trudniejsza, może bowiem spotkać się z oporem samorządu województwa broniącego się przed utratą rzeczywistych – a może tylko potencjalnych – zadań i kompetencji.

Brak metropolizacji trzeba zatem uznać za niezrealizowanie w odniesieniu do obszarów metropolitalnych zasady pomocniczości – nakazującej w pierwszej kolejności identyfikację zadań, które mają charakter właściwy obszarom metropolitalnym w wymiarze NUTS 3,
tj. zadań z istoty swej metropolitalnych.

3. Zadania metropolitalne

Podejmując kwestię identyfikacji zadań metropolitalnych, celowe jest powołanie na wstępie tez dwóch istotnych dokumentów o perspektywie strategicznej.

Po pierwsze, w raporcie „Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”, przygotowanym przez Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów, metropolie zostały uznane za główny atut rozwojowy Polski, a za odpowiedni model na nadchodzące 20 lat rozwoju uznano model polaryzacyjno-dyfuzyjny z metropoliami jako głównymi biegunami rozwoju. W związku z tym wskazuje się na konieczność inwestowania w infrastrukturę i jakość przestrzeni miejskiej, podnoszenia jakości kapitału ludzkiego i stwarzania warunków do rozwoju miejskiej klasy kreatywnej.

Po wtóre, projekt „Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010–2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie” w ramach celu 1 (wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów) formułuje podcel: „Wzmacnianie funkcji metropolitalnych największych ośrodków miejskich kraju”, który ma być realizowany poprzez rozwijanie powiązań infrastrukturalnych i instytucjonalnych między miastami – węzłami sieci w układzie międzynarodowym i krajowym, wzmacnianie funkcji metropolitalnych w sferze gospodarki, nauki i kultury oraz wzmacnianie roli ośrodków edukacji na poziomie wyższym tworzących warunki dla gospodarki opartej na wiedzy oraz wspieranie rozwiązań integrujących przestrzeń obszarów metropolitalnych w zakresie zagospodarowania przestrzennego, zbiorowego transportu multimodalnego, usług komunalnych.

Jest oczywiste, w świetle zasady pomocniczości, że nie wszystkie wskazane w powyższych dokumentach cele i wynikające z nich sfery zadań mogą być przypisane obszarom metropolitalnym jako potencjalnym jednostkom samorządu szczebla NUTS 3. Część z nich sytuuje się na poziomie krajowym czy nawet europejskim, a niektóre (usługi lokalne) pozostają na szczeblu lokalnym. Obszar metropolitalny może jednak stanowić – i powinien – terytorialny punkt odniesienia realizacji zadań różnych szczebli władz publicznych zarówno rządowych, jak i samorządowych. Z tego punktu widzenia można mówić o zadaniach metropolitalnych w znaczeniu szerszym (zadania wykonywane na terenie obszaru metropolitalnego charakteryzujące się specyfiką ze względu właśnie na ten teren), znaczenie węższe pozostawiając dla określenia zadań własnych ewentualnych metropolitalnych jednostek samorządu terytorialnego.

Należy podkreślić, że określone zadania metropolitalne w znaczeniu szerszym, jeżeli należą do zakresu administracji rządowej, i tak są wykonywane przez samorząd terytorialny lub w ścisłym powiązaniu („powiatowe służby, inspekcje i straże”) z nim, wobec czego także i te zadania nie pozostają poza ewentualnym zakresem działania samorządu metropolitalnego.

Wśród zadań metropolitalnych w znaczeniu szerszym wyróżniają się zadania w zakresie ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego wraz z materiami ściśle z nimi związanymi, przede wszystkim ochroną życia, zdrowia, mienia lub środowiska i walką z miejscowymi zagrożeniami. W tym zakresie istotne dla obszarów metropolitalnych, które są również obszarami koncentracji wszelkich tego rodzaju zagrożeń, są już pierwsze zapowiedzi rozwiązań, które mogłyby być rozszerzone na całą metropolitalną Polskę.

W ustawie z 6.04.1990 r. o Policji[6] na mocy ustawy z 27.07.2001 r. dokonano istotnego odstępstwa od ogólnej zasady, że na szczeb­lu regionalnym i szczeblu lokalnym ponadgminnym organy administracji rządowej właściwe w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego działają w ramach zasadniczego podziału administracyjnego państwa, tj. na szczeblu województwa i powiatu. Mianowicie, z terytorialnego zasięgu działania komendanta wojewódzkiego Policji właściwego dla województwa mazowieckiego wyłączono obszar m.st. Warszawy oraz powiatów: grodziskiego, legionowskiego, mińskiego, nowodworskiego, otwockiego, piaseczyńskiego, pruszkowskiego, warszawskiego zachodniego i wołomińskiego (a więc obszar zasadniczo odpowiadający obszarowi metropolitalnemu Warszawy), a zadania i kompetencje odpowiadające zadaniom i kompetencjom komendanta wojewódzkiego Policji na tym obszarze przekazano Komendantowi Stołecznemu Policji; ustawą z 13.11.2002 r. tę szczególność obszaru Warszawy umocniono, wprowadzając na obszarze samego m.st. Warszawy stanowisko komendantów rejonowych Policji wraz z komendami rejonowymi. Małym krokiem do rozszerzenia modelu szczególnej organizacji Policji na obszarach większych miast jest uzupełnienie art. 6 ustawy o Policji dokonane ustawą z 2.12.2009 r. o zmianach niektórych ustaw związanych z realizacją zadań przez Policję.

Podobnych przepisów nie wprowadzono jednak do ustawy z 24.08.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej[7], wobec czego – mimo zasadniczo zbliżonego charakteru prawnego organów i jednostek organizacyjnych Policji i Państwowej Straży Pożarnej szczebla regionalnego i lokalnego ponadgminnego oraz mimo konieczności ich ścisłej współpracy w bardzo istotnych dziedzinach (w szczególności w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu – art. 17 ustawy z 18.04.2002 r. o stanie klęski żywiołowej[8]) – te dwie podstawowe formacje „mundurowe” zaangażowane w ściśle ze sobą powiązane materie: jedna ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska i walkę z miejscowymi zagrożeniami, druga ochronę bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymanie bezpieczeństwa i porządku publicznego, podlegają różnym regułom organizacyjnym na obszarze m.st. Warszawy, a mogą podlegać różnym regułom także na obszarze niektórych regionów miejskich.

Reguły te powinny być jednakowe dla wszystkich obszarów metropolitalnych, z którymi to obszarami powinny też być skorelowane tereny działania (i odpowiednio zadania) centrów powiadamiania ratunkowego, tworzonych w ramach systemu powiadamiania ratunkowego, integrującego krajowy system ratowniczo-gaśniczy i system Państwowego Ratownictwa Medycznego, na mocy przepisów ustawy z 24.08.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej[9], jak również obszary działania (i zadania) centrów zarządzania kryzysowego działających na podstawie ustawy z 26.04.2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.

Gdy mowa o ewentualnych własnych zadaniach obszarów metropolitalnych (zadaniach metropolitalnych w znaczeniu węższym), których nie może wykonywać administracja rządowa, a które nie mogą przypaść jednostkom samorządu lokalnego, bo mają wymiar regionalny (subregionalny), a nie lokalny, za podstawowe – definiujące miejsce obszaru metropolitalnego w systemie administracji publicznej – zadanie, w ramach działania na rzecz rozwoju przestrzeni miejskiej i wzmacniania kreatywnej klasy miejskiej, należy uznać przygotowywanie i uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego, który to plan zawierałby ustalenia wiążące dla gmin położonych na tym obszarze. Plan ten stanowiłby szczególną część planu zagospodarowania przestrzennego województwa, w którego skład wchodzi obszar metropolitalny uchwalany przez właściwe organy obszaru i tylko zatwierdzany przez sejmik województwa.

Poza zadaniami – i kompetencjami – z zakresu planowania przestrzennego za niewątpliwie mające charakter metropolitalnych w znaczeniu węższym należy uznać zadania sprawowania zarządu dróg powiatowych, wojewódzkich i krajowych oraz koordynowania transportu zbiorowego na obszarze metropolitalnym, a w zakresie należącym do samorządu terytorialnego także zadania w sferze zarządzania kryzysowego obszaru metropolitalnego.

Wiele argumentów można znaleźć także za uznaniem za metropolitalne w tym samym węższym znaczeniu zadań o wymiarze ponadlokalnym, lecz nie wojewódzkim, w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego i szkolnictwa wyższego, kultury i ochrony zdrowia – przy szczegółowym rozważaniu każdej kategorii zadań pod kątem realizowania zasady pomocniczości.

Jeżeli w powołanym projekcie „Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego” wskazuje się na znaczenie wzmacniania funkcji metropolitalnych w sferze gospodarki, nauki i kultury oraz wzmacniania roli ośrodków edukacji na poziomie wyższym, tak określonemu celowi muszą odpowiadać – przy zastosowaniu zasady pomocniczości – mające wymiar metropolitalno-subregionalny zadania metropolitalne.

4. Rozwiązania instytucjonalne umożliwiające realizację zadań metropolitalnych

Jak była o tym mowa w uwagach wprowadzających, instytucjonalne kwestie dotyczące obszaru metropolitalnego są wtórne w stosunku do kwestii zadań – i powinny być rozstrzygane po ścisłym ustaleniu koniecznych zadań i kompetencji.

Ponieważ zadania metropolitalne – w znaczeniu szerszym i w znaczeniu węższym – mają, co było podkreślane i wymaga jeszcze raz podkreślenia, wymiar i charakter subregionalny (NUTS 3), za pozbawione podstaw trzeba uznać rozwiązanie, które by polegało na przypisaniu tych zadań stworzonemu w tym celu związkowi jednostek samorządu terytorialnego położonych na obszarze metropolitalnym.

Po pierwsze, nie mógłby to być – co wynika z art. 172 ust. 3 Konstytucji RP i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego – związek obligatoryjny, tworzony z mocy prawa, a brak obligatoryjności może oznaczać nieobjęcie związkiem całego obszaru metropolitalnego.

Po wtóre, co jeszcze ważniejsze, związek ma służyć wspólnemu wykonywaniu zadań publicznych należących do jego członków,
tj. także w tym przypadku jednostek samorządu lokalnego; tylko przy okazji można mu przekazać – jako zadania zlecone administracji rządowej albo zadania powierzone przez administrację rządową albo samorząd województwa – określone zadania regionalne (w aktualnym układzie – zadania szczebla NUTS 2).

Związek może rozwiązać określone problemy aglomeracyjne (przy wskazanej w uwagach wprowadzających różnicy między aglomeracją a metropolią), nie mogąc przy tym rozwiązać wszystkich problemów aglomeracyjnych, bo nawet gdyby – co jest praktycznie niemożliwe – wszystkie problemy aglomeracyjne występowały dokładnie w tych samych ramach terytorialnych, związek powołuje się w konkretnym celu (stąd ustalona w praktyce nazwa: związek celowy), a nie „do wszystkiego”. Związki na obszarze metropolitalnym są potrzebne, a nierzadko niezbędne, mają jednak inny cel niż umożliwianie realizacji zadań metropolitalnych.

Podobne uwagi można przedstawić w stosunku do innych ewentualnych formuł zrzeszeń jednostek samorządu terytorialnego położonych na obszarze metropolitalnym, które ustawodawca określałby formalnie jako niebędące związkami jednostek samorządu, lecz stworzyłby odpowiednie podstawy ustrojowe do ich działania. Konieczne jest zaznaczenie, że art. 172 Konstytucji RP odnosi się do wszelkich formuł zrzeszania się jednostek samorządu terytorialnego, a nie tylko do związków.

W konsekwencji, w ramach obecnych standardów konstytucyjnych i międzynarodowych nie pozostaje inna możliwość niż przyjęcie rozwiązania polegającego na stworzeniu z obszarów metropolitalnych szczególnych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego – jednostek samorządu terytorialnego – w postaci powiatów metropolitalnych będących szczególną kategorią powiatu.

Nie może ulegać wątpliwości to, że – zgodnie z zasadą pomocniczości – obszar metropolitalny powinien wykonywać tylko zadania niezbędne na tym szczeblu. Nie tylko w założeniu, ale i w praktyce powinien być strukturą „lekką”, ograniczoną do wykonywania tych zadań i wykluczającą wszelkie niepokoje o wkraczanie w zakres zadań i kompetencji jednostek samorządu położonych na jego terenie.

Ponieważ istotna część zadań metropolitalnych w znaczeniu węższym w ogóle nie jest obecnie wykonywana – w ogóle czy też przez jednostki samorządu terytorialnego – wprowadzenie powiatów metropolitalnych nie prowadziłoby w zasadzie do odebrania zadań własnych i kompetencji jednostkom samorządu terytorialnego, a ograniczenie roli samorządu województwa dotyczyłoby jednej tylko sfery, mianowicie ustalania treści planu obszaru metropolitalnego (bo nie ustalania samego planu).

Jest oczywiste, że samo istnienie szczególnej kategorii powiatów metropolitalnych już oznaczałoby kategoryzację powiatów, a pociągałoby za sobą konieczność przeprowadzenia dalszych zmian w ramach obszaru metropolitalnego (wystąpiłby problem celowości utrzymania powiatów ziemskich) i ewentualne przesunięcia kompetencyjne (i to, w razie zniesienia powiatów ziemskich, zasadniczo w kierunku gmin). Przedstawione propozycje ustalenia zadań metropolitalnych w sferze ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego wraz z materiami ściśle z nią związanymi również pociągałyby ze sobą określone przesunięcia zadań i kompetencji – tym razem w kierunku powiatu metropolitalnego.

Mając cechy struktury „lekkiej”, powiat metropolitalny miałby zasadniczo organy takie, jakie ma powiat według ogólnych przepisów ustawy o samorządzie powiatowym. Niezależnie od tego, że rozważano już przy tej okazji utworzenie jednoosobowego organu wykonawczego, wybieranego w wyborach bezpośrednich, trzeba wskazać na potrzebę rozbudowania organów takiego powiatu o ciało reprezentujące jednostki samorządu terytorialnego (bez współpracy z którymi wykonywanie wielu zadań metropolitalnych było bardzo trudne) oraz reprezentujące podstawowych partnerów społeczno-gospodarczych (zwłaszcza przedsiębiorców i organizacje pozarządowe) oraz partnerów ze sfery nauki (uczelnie, jednostki naukowe).

Hubert Izdebski

Zobacz całą zawartość miesięcznika Samorząd Terytorialny nr 6/2010.


Już teraz zamów prenumeratę roczną miesięcznika Samorząd Terytorialny

Przydatne materiały:
 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.(Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.)
--------------------------------------------------------------------------------

_____________________________________________
Przypisy:
[1] Dz. U. z 1994 r. Nr 124, poz. 607 ze zm.

[2] Tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.

[3] Ustawa z 5.06.1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.).

[4] Ustawa z 5.06.1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.).

[5] Ustawa z 18.05.1990 r. o ustroju samorządu miasta stołecznego Warszawy (Dz. U. Nr 34, poz. 200); ustawa z 25.03.1994 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz. U. Nr 48, poz. 195 ze zm.); ustawa z 15.03.2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz. U. Nr 41, poz. 361 ze zm.).

[6] Tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 ze zm.

[7] Tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 ze zm.

[8] Dz. U. Nr 62, poz. 558 ze zm.

[9] Tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380.