Ustawa z dnia 16 czerwca 2023 r. o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych, która weszła w życie 12 września br., ma rozwiązać problem odpadów niebezpiecznych, zgromadzonych w przeszłości, bez zabezpieczenia, w szczególności przez podmioty należące w przeszłości lub do chwili obecnej do Skarbu Państwa. Skutkiem pozostawania tych odpadów mogą być emisje substancji do wód powierzchniowych i podziemnych, emisje substancji do powietrza, a także zanieczyszczenie powierzchni ziemi, a finalnie również zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego. Przeczytaj także: NIK: Usuwanie odpadów niebezpiecznych przekracza możliwości budżetów gmin>>

Problem z byłymi zakładami chemicznymi

Ministerstwo Klimatu i Środowiska przyznaje, że zdarzają się przypadki, gdy wyegzekwowanie wykonania obowiązku wyeliminowania lub ograniczenia wpływu na środowisko zgromadzonych odpadów jest bardzo trudne, bo ich zdeponowanie nastąpiło dawno temu, a na przestrzeni wielu lat tereny, na których znajdują się odpady, znalazły się we władaniu wielu podmiotów, w tym również podmiotów prywatnych, gdyż następował podział gruntów i ich własności. Na wielkoobszarowych terenach zdegradowanych, oprócz składowisk odpadów, znajdują się również miejsca, na których znajdują się odpady o nieuregulowanym statusie prawnym. Miejsc tych nie można klasyfikować jako obiekty budowlane przeznaczone do składowania odpadów w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach.

Sprawdź w LEX: Ile czasu można magazynować odpady niebezpieczne? >

Problem dotyczy głównie odpadów gromadzonych w przeszłości na wielkoobszarowych terenach państwowych zakładów przemysłowych, w czasach przed obowiązywaniem szczegółowych przepisów regulujących gospodarowanie odpadami w sposób zapewniający właściwy poziom ochrony środowiska. Przykładami terenów, gdzie stwierdzono występowanie omawianych problemów są m.in. tereny:

  • dawnych Zakładów Chemicznych „Zachem” w Bydgoszczy,
  • byłych Zakładów Chemicznych „Organika-Azot” w Jaworznie,
  • byłych Zakładów Chemicznych „Tarnowskie Góry” w Tarnowskich Górach
  • Zakładów Przemysłu Barwników ,,Boruta” w Zgierzu.

Zgodnie z ustawą lista zdegradowanych terenów będzie mogła być rozszerzona poprzez nowelizację przepisów, co będzie wymagało osobnej oceny takich terenów.

Czytaj w LEX: Oleje odpadowe - komentarz praktyczny >>

Obecne przepisy mało efektywne

Ministerstwo podkreśla, że zagadnienie wielkoobszarowych terenów zdegradowanych jest dodatkowo skomplikowane z uwagi na kwestie pozostające przynajmniej częściowo poza zakresem przepisów dotyczących ochrony środowiska, takie jak obecność zdegradowanej infrastruktury i budynków, upadłość przedsiębiorstw i kwestia określenia ich następców prawnych, problemy z określeniem własności gruntów, handel zanieczyszczonymi nieruchomościami, kwestie dopuszczalności pomocy publicznej. Wobec tego przepisy o gospodarce odpadami lub z zakresu ochrony powierzchni ziemi okazują się nieefektywne w zakresie rozwiązania problemu poszczególnych terenów tego rodzaju.

Czytaj w LEX: Produkty uboczne - procedura, problemy praktyczne, zwolnienia >>

 

Działania bez spółki celowej

Regulacja ma charakter specustawy dedykowanej konkretnym, już zidentyfikowanym terenom poprzemysłowym. Nowe przepisy powinny w razie potrzeby przewidywać stosowne reguły kolizyjne z przepisami dotyczącymi składowania odpadów oraz usuwania odpadów z miejsc na ten cel nieprzeznaczanych, ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi.

Zobacz w LEX: Działania burmistrza podejmowane w przypadku konieczności niezwłocznego usunięcia odpadów II SA/Gl 1573/19 >>

Nie zdecydowano się na powołanie spółki celowej Skarbu Państwa, której zadaniem byłoby wykonywanie zadań dotyczących poprawy stanu środowiska na terenach zdegradowanych. Rozwiązanie takie odrzucono z uwagi na czasochłonny i kosztochłonny proces powoływania tego rodzaju podmiotu. Wzięto również pod uwagę położenie poszczególnych terenów zdegradowanych w różnych regionach kraju oraz ich odmienne problemy z zakresu ochrony środowiska i spraw formalno-prawnych, które wymagają indywidualnego podejścia. MKiŚ wyjaśnia, że różnicowanie poszczególnych terenów utrudniłoby sprawne i efektywne zarządzanie planowanymi działaniami przez podmiot centralny.

Najważniejsze rozwiązania ustawy:

  • Zdefiniowany zostanie wielkoobszarowy teren zdegradowany oraz składowiska historycznych odpadów przemysłowych i miejsca gromadzenia historycznych odpadów przemysłowych.
  • Główny Inspektor Ochrony Środowiska będzie miał obowiązek prowadzenia ewidencji, zarówno rozpoznanych, jaki i dotychczas nierozpoznanych, wielkoobszarowych terenów zdegradowanych.
  • Wskazane zostaną organy administracji, które będą odpowiedzialne za poprawę stanu środowiska na wielkoobszarowych terenach zdegradowanych. Chodzi o wójta, burmistrza, prezydenta miasta lub – dla terenów zamkniętych – regionalnego dyrektora ochrony środowiska.
  • Organy administracji będą musiały podejmować działania dotyczące poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym – w miarę dostępności środków na ten cel – w tym wykonania kompleksowej oceny stanu środowiska oraz opracowania i wykonania planu jego poprawy.
  • Wydanie przez starostę, na wniosek wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, decyzji w sprawie poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym oraz zgodnych z nią decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości lub zezwolenia na czasowe zajęcie nieruchomości;
  • Przepis wskazujący, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta staje się posiadaczem odpadów zgromadzonych na wywłaszczanej lub czasowo zajętej nieruchomości;
  • Uprawnienie dla wójta, burmistrza lub prezydenta miasta wykonującego projekt poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym dające pierwszeństwo w pozyskaniu będącej przedmiotem postępowania egzekucyjnego i komorniczego nieruchomości, na której projekt ma być wykonywany;
  • Zobowiązanie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta do zapewnienia funkcjonowania instalacji i urządzeń ochrony środowiska, które powstały w związku z wykonywaniem projektu poprawy stanu środowiska;
  • Wprowadzenie zakazu sprzedaży przejętych nieruchomości, do czasu zakończenie wykonywania projektu poprawy stanu środowiska oraz w przypadku funkcjonowania na danej nieruchomości instalacji ochrony środowiska, do czasu, gdy jej funkcjonowanie jest konieczne dla zachowania właściwego stanu środowiska;
  • Zagwarantowanie zwrotu poniesionych kosztów poprawy stanu środowiska w przypadku zwrotu nieruchomości;
  • Zobowiązanie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta do wydania decyzji dotyczącej zabezpieczenia wielkoobszarowego terenu zdegradowanego poprzez ogrodzenie, prowadzenie wizyjnego systemu kontroli lub ograniczenie jego sposobu użytkowania, jeżeli jest to konieczne z uwagi na ochronę zdrowia
  • Przewidziane zostanie wskazanie zasad i źródeł finansowania przedsięwzięć na wielkoobszarowych terenach zdegradowanych. Działania realizowane na tych terenach objętych ustawą mają być sfinansowane z Krajowego Planu Odbudowy oraz innych funduszy europejskich w ramach polityki spójności w latach 2021–2027.

Czytaj w LEX: Definicja pojęcia „miejsca nieprzeznaczonego do składowania lub magazynowania odpadów”. Adresat obowiązku usunięcia odpadów II SA/Go 84/22 >>

Źródła finansowania rozbrajania bomb ekologicznych

W ocenie skutków regulacji projektu wskazano też źródła, z których będzie można uzyskać środki na likwidację niebezpiecznych odpadów. Jednym z nich jest KPO, w którym na finansowanie prac badawczo-koncepcyjnych zarezerwowano kwotę 55 mln euro. Dodano jednak, że prace terenowe związane z poprawą stanu środowiska będą musiały być sfinansowane z innych źródeł - krajowych i europejskich.

Kolejnym źródłem ma być m.in. z program FEnIKS - na ten cel zarezerwowano 40 mln euro; Regionalne Programy Operacyjne i funduszu InvestEU - na zasadach gwarancji kredytowej ze strony UE. W projekcie dodano, że finansowanie w formie zwrotnej i bezzwrotnej mogą udzielać NFOŚiGW oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska.

Zdaniem jednak samorządów, których dotyczy ustawa wskazane źródła są niewystarczające.

Czytaj w LEX: Usuwanie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich magazynowania/składowania - problemy praktyczne >>

Sejm odrzucił poprawki Senatu

Sejm nie zgodził się jednak na rozszerzenie katalogu źródeł, z jakich mogą być pozyskiwane środki finansowe na wykonanie działań w celu poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym, o budżet państwa. Nie uwzględnił też poprawki Senatu, aby zadania w zakresie prowadzenia działań związanych z poprawą stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym były zadaniami zleconymi gminie co, zdaniem przedstawicieli samorządów biorących udział w pracach nad ustawą, powinno zapewnić środki finansowe w wysokości koniecznej do wykonania tych zadań. Akceptacji posłów nie uzyskała też poprawka dotycząca kwestii przekazania prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa na rzecz jednostki samorządu terytorialnego, której organ wykonawczy jest zobowiązany do realizacji planu poprawy środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym.

Sprawdź w LEX: Czy może zostać wydana decyzja określająca podmiot odpowiedzialny za rekultywację oraz kierunek rekultywacji, jeżeli tereny o przeznaczeniu rolnym zostały zdegradowane lub zdewastowane po działalności wyburzeniowej budynków? >

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.