Sąd Apelacyjny we Wrocławiu uchylił wyrok I instancji o oddaleniu powództwa o uzgodnienie płci, w którym uznano, że płeć człowieka definiowana jest jedynie na podstawie cech fizycznych. Wcześniej Sąd Okręgowy we Wrocławiu oddalił żądanie powoda o ustalenie, że jest on mężczyzną.
O orzeczeniu poinformował Rzecznik Praw Obywatelskich, który przystąpił do postępowania o ustalenie płci mężczyzny, którego płeć w akcie urodzenia oznaczona była jako żeńska. W opinii biegłego z zakresu psychologii i seksuologii stwierdzono u powoda trwałą identyfikację z płcią męską oraz występowanie transseksualizmu.
Definiowanie płci człowieka
RPO wskazuje, że mimo możliwości sądowego ustalenia płci, odpowiednie ustawowe uregulowanie procedury uzgodnienia płci jest niezbędne dla ochrony praw i wolności człowieka.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu (sygn. akt I ACa 1233/20) zgodził się z apelacją powoda oraz stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich. W wyroku z 12 lutego 2021 r. odwołał się do utrwalonej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego oraz przypomniał o standardach wynikających z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na gruncie art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (prawo do prywatności i poszanowania życia rodzinnego).
SA u w ustnych motywach wyroku podkreślił, że tryb powództwa sądowego o ustalenie płci wynika z podjętej przez orzecznictwo próby znalezienia podstawy prawnej, która odpowiadałaby istniejącemu uprawnieniu jednostki do metrykalnej zmiany płci. Skoro bowiem ustawodawca zaniechał jakichkolwiek działań w tym zakresie, orzecznictwo musiało znaleźć odpowiedni środek do realizacji tego uprawnienia. Sąd potwierdził jednocześnie istniejący obowiązek państwa zapewnienia możliwości uzgodnienia płci metrykalnej osoby transseksualnej z jej płcią psychiczną - co podkreślał także w swoim stanowisku RPO.
Życie prywatne człowieka obejmuje także identyfikację płciową
Według SA prawo do uzgodnienia płci jest prawem człowieka podlegającym ochronie na gruncie art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Stosując wyrok ETPCz z 11 października 2018 r. w sprawie S.V. przeciwko Włochom (skarga nr 55216/08), sąd podkreślił, że prawo do prywatności należy obecnie wiązać z prawem do wolności, autonomii i prawem do samostanowienia. Z praw tych wynika, że życie prywatne człowieka obejmuje także tożsamość psychiczną i społeczną człowieka, w tym jego identyfikację płciową, którą państwo ma obowiązek uszanować.
RPO w stanowisku złożonym na etapie postępowania apelacyjnego, zaznaczył, że pogląd zaprezentowany przez sąd I instancji stoi w sprzeczności z ugruntowaną linią orzeczniczą Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który od lat uznaje, że państwo ma obowiązek zapewnić osobom transpłciowym możliwość prawnego uzgodnienia płci.
Pogląd sądu okręgowego pozostawał także sprzeczny z orzecznictwem sądów polskich, w tym SN, które – w braku uregulowania procedury ustalenia płci na poziomie ustawowym – wypracowały procedurę sądowego ustalenia płci w oparciu o art. 189 k.p.c. (por. zwłaszcza postanowienie SN z 22 marca 1991 r., III CRN/91, uchwała SN z 22 września 1995 r., III CZP 118/95). Jak wynika z dokonanej przez RPO analizy danych statystycznych przedstawionych przez sądy, w latach 2014-2019 pozwy o ustalenie płci wytoczyło w tym okresie 647 osób, z czego jedynie 4 sprawy zakończyły się prawomocnym oddaleniem powództwa.
Sąd: Tożsamość płciowa to zakazana przesłanka dyskryminacji >>
SO: Płeć nie stanowi dobra osobistego
Sąd okręgowy uznał, że płeć jest rozumiana w polskim porządku prawnym wyłącznie jako płeć fizyczna (biologiczna) i nie stanowi dobra osobistego, ani prawa lub stosunku prawnego, którego istnienie lub nieistnienie można ustalić w procesie sądowym. W uzasadnieniu wyroku wskazał także, że pozorność sporu – o której świadczy uznanie powództwa przez pozwanych – wyklucza możliwość istnienia realnego interesu prawnego po stronie powoda.
Doszedł też do wniosku, że nawet gdyby przyjąć koncepcję o dopuszczalności orzekania o ustaleniu płci na podstawie art. 189 k.p.c., w niniejszej sprawie należałoby ustalić, że powód jest kobietą, ponieważ wykazuje fizyczne cechy żeńskie, a występujące męskie cechy fizjonomii zostały wywołane sztucznie, poprzez leczenie hormonalne.
Taki pogląd jest jednak sprzeczny ze standardem ochrony praw człowieka, co podkreślał w postępowaniu RPO. Rzecznik od lat stoi też na stanowisku, że pomimo możliwości sądowego ustalenia płci, ustawowe uregulowanie procedury uzgodnienia płci jest niezbędne dla ochrony praw i wolności człowieka. Obowiązkiem państwa jest ustanowienie takiej procedury, która w sposób szybki, przejrzysty i dostępny będzie umożliwiać osobom zainteresowanym uzgodnienie płci metrykalnej z odczuwaną.
Ustalenie płci w procesie jest dopuszczalne
W podobnej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy, który oddalił wniesioną skargę kasacyjną i zgodził się z sądem apelacyjnym. W uchwale z dnia 22 września 1995 r. w sprawie III CZP 118/95 wskazał, że dopuszczalne jest dochodzenie w procesie ustalenia płci transseksualisty (art. 189 k.p.c.); pozwanymi w sprawie powinni być rodzice powoda.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 19 stycznia uznał, iż odmowa prawnego uznania korekty płci bez przeprowadzenia odpowiedniego zabiegu chirurgicznego korekty genitaliów stanowiła naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego osób transseksualnych. Skargę do Trybunału wniosły dwie osoby transseksualne z Rumunii. Orzeczenie Trybunału ma duże znaczenie dla sytuacji prawnej osób transseksualnych w Polsce, gdzie brak jest jakichkolwiek "dedykowanych" uregulowań dotyczących prawnego uznania korekty płci biologicznej i zmiany płci w aktach stanu cywilnego.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
