Składanie wniosku o azyl przez migranta w Polsce

Prawo do azylu nie zostało jeszcze zawieszone, a problem nieprzyjmowania przez Straż Graniczną (SG) wniosków o ochronę międzynarodową na przejściu granicznym w Terespolu już się pojawił. A nawet odnowił, bo od kilku lat cudzoziemcy są cofani na Białoruś. Straż Graniczna tłumaczy często, że nie deklarowali oni chęci ubiegania się o ochronę międzynarodową na terytorium Polski, nawet gdy trzymali przed sobą kartkę z napisem po angielsku, że o taką ochronę proszą. Zatem aktualna pozostaje kwestia, co muszą zrobić migranci, żeby skutecznie złożyć wniosek o status uchodźcy oraz czy Straż Graniczna może w pewnych okolicznościach odmówić przyjęcia wniosku, jeśli podejrzewa, że celem cudzoziemców jest inny kraj niż Polska.

Przeczytaj także: Deportacje imigrantów z UE: Prawo i praktyka

Jaki kanał zgłoszeń naruszeń wybrać? Czy postawić na kanał ustny, czy pisemny? Który z nich będzie najlepszy?
Czytaj więcej >

O statusie uchodźcy decyduje Urząd do Spraw Cudzoziemców

Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wnioskodawca składa wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej osobiście, za pośrednictwem Straży Granicznej, która przekazuje go do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Wjeżdżając do Polski, wniosek składa się na przejściu granicznym lub przy odprawie na lotnisku. Jeśli cudzoziemiec znajduje się już w Polsce, może złożyć wniosek w placówce lub oddziale Straży Granicznej – właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Gdy przebywa w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, w areszcie dla cudzoziemców, w areszcie śledczym lub zakładzie karnym, wniosek składa we właściwej terytorialnie placówce lub oddziale Straży Granicznej.

Daria Górniak-Dzioba, radca prawna prowadząca własną kancelarię radcy prawnego, wyjaśnia, że wniosek o ochronę międzynarodową można też złożyć podczas nielegalnego pobytu na terenie Polski, ale wówczas trzeba liczyć się z możliwością zatrzymania przez Straż Graniczną i umieszczenia przez sąd w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców. Straż Graniczna jest zobowiązana przyjąć wniosek i przekazać go następnie Szefowi Urzędu do Spraw Cudzoziemców.

- W każdym z tych przypadków należy poinformować funkcjonariusza Straży Granicznej o chęci wystąpienia z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej. Przy składaniu wniosku Straż Graniczna zapewnia udział tłumacza. Następnie Straż Graniczna w ciągu 48 godzin od złożenia wniosku przekazuje go Szefowi Urzędu do Spraw Cudzoziemców – podaje Anna Kabulska z biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Jak wyjaśnia mjr Krzysztof Grzech z zespołu prasowego Komendanta Głównego Straży Granicznej, w przypadku wyrażenia przez cudzoziemca woli złożenia wniosku o ochronę międzynarodową organ Straży Granicznej przyjmuje od cudzoziemca taki wniosek. O jego przyjęciu decyduje wyłącznie wola złożenia wniosku przez cudzoziemca, nie zaś inne czynniki. Ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RR nie daje Straży Granicznej mandatu do rozpatrywania zasadności lub niezasadności złożonego wniosku.

- Organem go rozpatrującym jest jego adresat, czyli Szef Urzędu do spraw Cudzoziemców. Sama deklaracja złożenia wniosku jest wiążąca dla Straży Granicznej, która powinna uruchomić procedurę składania wniosku – podkreśla Anna Kabulska.

Zobacz w LEX: Deportacja może negatywnie wpłynąć na rozwój dzieci? Trzeba to ustalić > >

SG nie może odmówić przyjęcia wniosku

Z przepisów wynika, że w przypadku gdy Straż Graniczna nie może przyjąć wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej na formularzu w dniu, w którym cudzoziemiec stawił się osobiście w siedzibie tego organu i zadeklarował zamiar złożenia takiego wniosku, to SG ma obowiązek poinformowania cudzoziemca w języku dla niego zrozumiałym o terminie i miejscu przyjęcia wniosku oraz sporządzić protokół z tej czynności.

Marcin Sośniak, prawnik z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, podkreśla, że Straż Graniczna nie ma prawa odmówić przyjęcia wniosku o ochronę międzynarodową od osoby, która w sposób jasny lub dorozumiany w obecności funkcjonariusza SG deklaruje zamiar złożenia takiego wniosku. Nie ma znaczenia, czy zamiar taki zgłasza osoba znajdująca się na przejściu granicznym, czy zatrzymana przez SG podczas lub po niezgodnym z prawem przekroczeniu granicy państwa. W każdym takim przypadku SG ma obowiązek przyjęcia deklaracji i zapewnienia cudzoziemcowi możliwości jak najszybszego złożenia formalnego wniosku o ochronę. Sam cudzoziemiec od samego początku powinien zaś być traktowany jak „wnioskodawca” w postępowaniu uchodźczym.

Co jednak oznacza złożenie deklaracji? Kwestia ta wielokrotnie analizowana była przez sądy administracyjne.

- Zgodnie z jednolitą już linią orzeczniczą sądów, każda, nawet ustna deklaracja cudzoziemca co do chęci ubiegania się o ochronę międzynarodową, powinna zostać przyjęta przez funkcjonariusza SG, który jako pierwszy wchodzi w kontakt z cudzoziemcem, a sam cudzoziemiec zgłaszający funkcjonariuszowi taką deklarację powinien mieć zapewnioną możliwość jak najszybszego złożenia formalnego wniosku o ochronę oraz od początku powinien być traktowany jako wnioskodawca w postępowaniu uchodźczym i z tego tytułu powinien korzystać z prawa do pozostania na terytorium Polski do czasu rozpatrzenia jego wniosku – mówi Marcin Sośniak.

Według sądów, ignorowanie składanych przez cudzoziemców deklaracji stanowi brak poszanowania dla prawa do ubiegania się o ochronę międzynarodową, gwarantowanego w art. 56 ust. 2 Konstytucji RP czy art. 18 Karty Praw Podstawowych UE (prawomocne wyroki WSA w Białymstoku w sprawach o sygn. akt II SA/Bk 492/22 , II SA/Bk 493/22 i II SA/Bk 494/22, II SA/Bk 145/23 i II SA/Bk 244/23, II SA/Bk 664/23, II SA/Bk 71/24, II SA/Bk 72/24).

Forma żądania udzielenia ochrony nie ma znaczenia

Cudzoziemcy poszukujący ochrony często nie znają polskich przepisów, języka, do tego dochodzi stres.

- Samo zgłoszenie żądania udzielenia ochrony międzynarodowej może zostać wyrażone w jakiejkolwiek formie. Już z tą chwilą należy cudzoziemca traktować jako wnioskodawcę o udzielenie ochrony międzynarodowej w rozumieniu dyrektyw unijnych. Z art. 6 ust 2 dyrektywy 2013/32/UE wynika, że osobie, która wystąpiła z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej, powinno się zapewnić rzeczywistą możliwość jak najszybszego złożenia wniosku – tłumaczy Daria Górniak-Dzioba.

Wnioskodawcy nie muszą znać angielskiego ani tym bardziej polskiego. Mogą wolę wyrażać tak, jak potrafią, a pogranicznicy powinni wykorzystywać różne sposoby, żeby zrozumieć to, o co chodzi cudzoziemcom.

- Funkcjonariusze Straży Granicznej, przyjmując od cudzoziemca oświadczenie woli o zamiarze złożenia wniosku o ochronę międzynarodową, mogą posługiwać się środkami technicznymi umożliwiającymi zrozumienie rzeczywistej woli cudzoziemca, w tym również wstępnymi tłumaczeniami, które mogą być dokonywane telefonicznie przez osoby znające język, którym posługuje się ten cudzoziemiec – mówi mjr Krzysztof Grzech.

Nie każdy cudzoziemiec nieuprawniony do wjazdu na terytorium Polski deklaruje ubieganie się o ochronę międzynarodową. Jeżeli podczas kontroli granicznej SG nie ustaliła zamiaru cudzoziemca ubiegania się w Polsce o udzielenie ochrony międzynarodowej, to wobec cudzoziemca zostanie wydana decyzja administracyjna o odmowie wjazdu ze względu na niespełnienie warunków do wjazdu. Podlega ona natychmiastowemu wykonaniu i odnotowaniu w dokumencie podróży cudzoziemca.

- Od takiej decyzji komendanta placówki Straży Granicznej przysługuje odwołanie do Komendanta Głównego Straży Granicznej, w dalszej kolejności złożenie skargi do sądu administracyjnego – mówi Daria Górniak-Dzioba.

Czyli w teorii, jeśli SG uznała, że ktoś nie chce ubiegać się o status uchodźcy i nie wpuściła tej osoby do Polski, to może się ona odwołać? W praktyce trudno to zrobić z terytorium Białorusi.

- Przyjąć należy, że już sam zamiar złożenia wniosku wyłącza możliwość wydania decyzji o odmowie wjazdu na terytorium Polski. Skutki zaniechania ustalenia przez funkcjonariusza Straży Granicznej powodów przekraczania granicy są daleko idące i bezpośrednio wpływają na dostęp do procedury uchodźczej, chociaż ustawa nie powierzyła organom Straży Granicznej żadnych kompetencji decyzyjnych w postępowaniu w sprawie o udzielenie ochrony międzynarodowej - wskazuje Daria Górniak-Dzioba.

Do NSA trafiały skargi na decyzje o odmowie wjazdu wydane wobec osób, które w postępowaniu odwoławczym twierdziły, że zamierzały ubiegać się w Polsce o udzielenie ochrony międzynarodowej. Zdaniem skarżących funkcjonariusze Straży Granicznej uniemożliwili im złożenie wniosku (np. wyrok NSA z 20.9.2018 r., II OSK 445/18, wyrok NSA z 20.9.2018 r., II OSK 345/18). Jak wskazuje Daria Górniak-Dzioba, w notatkach urzędowych sporządzanych przed wydaniem decyzji o odmowie wjazdu przez funkcjonariusza SG stwierdzano, że cudzoziemcy deklarowali cel wjazdu do Polski niezwiązany z przesłankami materialnoprawnymi do udzielenia ochrony. NSA zwracał uwagę na wadliwość postępowania w związku z brakiem przesłuchania cudzoziemca i ograniczenia, na podstawie art. 34 ust 2 ustawy o cudzoziemcach, postępowania wyjaśniającego do kontroli posiadanych przez cudzoziemca dokumentów i sporządzania notatek służbowych przez funkcjonariuszy Straży Granicznej.

Czytaj w LEX: Prawo cudzoziemca do ubiegania się na granicy o udzielenie ochrony międzynarodowej > >

Nowość