Nie ma legalnej definicji pojęcia „granice wsi”

Pojęcie granic administracyjnych wsi, jako osady o przeważających funkcjach rolniczych, nieposiadającej praw miejskich lub statusu miasta, należy przedstawić w szerszym zakresie granic sołectwa, jako jednostki pomocniczej gminy. W przepisach nie występuje bowiem legalna definicja pojęcia "granic wsi".

Granice administracyjne każdej jednostki osadniczej wpisują się w istniejący na obszarze kraju podział terytorialny. Ten nigdy nie jest podziałem o charakterze stałym. Ulega zmianom w zależności od czynników, które go kształtują. Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje  trójstopniowy zasadniczy podział terytorialny. Jednostkami tego podziału są gminy, powiaty i województwa.

Trzy rodzaje podziału terytorialnego: zasadniczy, pomocniczy i specjalny

Na wydzielenie jednostek podziału terytorialnego państwa ma wpływ wiele czynników o charakterze ustrojowym, urbanistycznym, demograficznym czy ekonomicznym. Podział zasadniczy, zawierający gminy, powiaty oraz województwa, obejmuje całe terytorium kraju. Tworzenia i znoszenia jednostek tego podziału dokonuje organ centralny na mocy ustawy lub rozporządzenia.

Na mocy art. 5 ustawy o samorządzie gminnym (dalej u.s.g), gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto. Celem tworzenia jednostek pomocniczych gminy jest ich włączenie w proces zarządzania gminą, wykonywania określonych zadań powierzonych w drodze statutu (w szczególności zadań o charakterze własnym), będących realizacją zasady pomocniczości w samorządzie gminnym.

Podział specjalny, wykonywany przez organy administracji niezespolonej, tworzony jest w celu zaspokajania określonych potrzeb poszczególnych dziedzin administracji rządowej np. administracja skarbowa, wodna, weterynaryjna, sanitarna.

Czytaj także: Gmina, jak chłop pańszczyźniany, przy podziale nie ma nic do powiedzenia>>
 

Potrzeby gminy decydują, czy powołać jednostkę do życia

Tworzenie jednostek pomocniczych ma charakter fakultatywny. Z treści art. 5 u.s.g. wynika, że ustawodawca dopuszcza dwa poziomy tworzenia jednostek pomocniczych. Te tworzone na części lub całości terytorium gminy oraz te, które zostają powołane w obrębie jednostek pomocniczych stopnia podstawowego (35 ust. 2 u.s.g.). Organem uprawnionym do utworzenia jednostki pomocniczej jest rada gminy bądź rada miasta.

Ustawodawca pozostawił im możliwość powoływania jednostek pomocniczych:

• nazwanych – np. sołectwa, dzielnice, osiedla i miasta
• nienazwanych np. wspólnoty, samorządy mieszkańców, okręgi, rejony.

Rada może objąć systemem jednostek pomocniczych obszar całej gminy lub jej części. Jednostkę tworzy się w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy. Uchwała o powołaniu jednostki ze względu na swój charakter ma walor aktu prawa miejscowego i powinna zostać ogłoszona w dzienniku urzędowym województwa. Jednostki pomocnicze obu poziomów są wyłącznie elementami składowymi gminy, i nie mają poza tymi ramami samodzielnego bytu prawnego. W stosunku do osób trzecich nie mogą podejmować jakichkolwiek działań.

Zobacz wzór dokumentu w LEX: Uchwała Rady Gminy w sprawie przeprowadzenia konsultacji społecznych z mieszkańcami gminy dotyczących podziału gminy na sołectwa >

Każda jednostka działa na podstawie statutu

Organizację i zakres działania jednostki pomocniczej rada gminy winna określić odrębnym statutem, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Statut obejmuje regulacje obligatoryjne oraz fakultatywne. Statut powinien zatem określać nazwę i obszar jednostki pomocniczej, zasady i tryb wyborów organów jednostki pomocniczej, organizację i zadania organów jednostki pomocniczej, zakres zadań przekazywanych jednostce przez gminę oraz sposób ich realizacji oraz zakres i formy kontroli oraz nadzoru organów gminy nad działalnością organów jednostki pomocniczej. Brak tych elementów stanowi o istotnym naruszeniu prawa materialnego. Obszar danej jednostki to wyznaczony granicami teren tej samej gminy, na którym działa dana wspólnota lokalna. Określenie granic może nastąpić przez wskazanie konkretnych miejscowości, wsi i innych obszarów wraz z ich granicami; za pomocą mapy (w formie załącznika do statutu); za pomocą opisu słownego; przez podanie wykazu nazw ulic i placów, w obrębie których lub na terenie których dana jednostka będzie funkcjonować; jak też za pomocą szczegółowego wykazu odwołującego się do oznaczeń geodezyjnych i kartograficznych. Jak się podkreśla, przy ustalaniu nazwy i obszaru danej jednostki pomocniczej (jako obligatoryjnego postanowienia statutu) należy mieć na uwadze jej charakter demograficzny, terytorialny i gospodarczy.

Z reguły sołectwo obejmuje jedną wieś i ich granice są tożsame. Zaznaczyć należy, iż istnieją wyjątki od tej zasady, występują wsie nie tworzące samodzielnie sołectw lub w ogóle do nich nie należące. W praktyce rozstrzygnięcia w przedmiocie zmiany granic wsi lub przyłączania wsi do innych jednostek przybierają postać uchwał podejmowanych przez rady gmin w oparciu o ogólną kompetencją do stanowienia w sprawach samorządowych nie zastrzeżonych materią innych ustaw (art. 18 ust. 1 i ust. 2 u.s.g.).

Granice administracyjne wsi to obręb ewidencyjny

Do pojęcia „granic wsi” nawiązują przepisy ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne i wydanego na jej podstawie rozporządzenia z 27 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków. Dla celów ewidencji jednostkami powierzchniowymi podziału kraju są:

• jednostka ewidencyjna,
• obręb ewidencyjny
• działka ewidencyjna.

Podstawową jednostką ewidencyjną jest obszar gminy. W przypadku gmin miejsko-wiejskich tworzy się dwie jednostki ewidencyjne - jedną dla obszaru miasta i drugą dla części wiejskiej gminy. Jednostka ewidencyjna dzieli się na obręby ewidencyjne. Na obszarach wiejskich obręb ewidencyjny może obejmować całą wieś wraz z przyległymi do niej obiektami fizjograficznymi lub jej wydzieloną część. Podziału na obręby ewidencyjne i określenia ich granic dokonuje starosta w uzgodnieniu z Głównym Geodetą Kraju, po zasięgnięciu opinii właściwej miejscowo jednostki statystyki publicznej. Zawarta w rozporządzeniu wytyczna, by granice obrębów wiejskich były zgodne z granicami wsi, nie tworzy jednak po stronie służby geodezyjnej kompetencji do konstytutywnego wyznaczania granic wsi. Wyznaczenie granicy wsi ma bowiem charakter pierwotny względem aktualizacji danych ewidencji gruntów zmierzającej do wyznaczenia lub weryfikacji granicy obrębu geodezyjnego. Określenie przestrzeni danej jednostki osadniczej (wsi, kolonii, przysiółka) należy zatem do samorządu lokalnego.