Zarówno w Polsce, Unii Europejskiej, jak i USA toczy się dyskusja, czy posiadanie broni palnej do ochrony osobistej przez obywateli, a nie tylko służby zapewniające ochronę i bezpieczeństwo, jest powszechnie akceptowane. Problem ten wzbudza zawsze dużo emocji.
Przeciwnicy dostępu do broni podają przykłady, kiedy legalna broń w niepowołanych rękach była przyczyną ludzkiej tragedii. Zwolennicy zaś dowodzą, że broń w odpowiedniej chwili użyta mogłaby tragedii zapobiec. Z przeprowadzonych badań wynika natomiast, że liczba wydawanych pozwoleń na broń nie ma bezpośredniego wpływu na liczbę przestępstw z użyciem broni palnej. Nie można natomiast wykluczyć relacji odwrotnej.
Prawo do ochrony życia, a prawo do broni
Polska Konstytucja nie zawiera bezpośrednich norm odnoszących się do broni palnej oraz dostępu obywateli do niej. Można podjąć próbę, by takie prawo wywieść z innych przepisów np. prawa do życia, bezpieczeństwa, a także wolności, ochrony nietykalności osobistej i wolności osobistej człowieka. Ustawodawca jest jednak zdania, że prawo posiadania broni nie stanowi prawa podmiotowego, musi podlegać́ ograniczeniom i reglamentacji administracyjnoprawnej.
Takie stanowisko jest również powszechne w orzecznictwie sądów administracyjnych. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 28.10. 2011 r., sygn. akt II OSK 1562/10 wyjaśnił, że "udzielenie osobie fizycznej prawa do dysponowania bronią palną stanowi odstępstwo od generalnej reguły, że broń znajdować się powinna wyłącznie w rękach uprawnionych służb. Dostęp do broni jest bowiem ograniczony z woli samego ustawodawcy, pozwoleń na broń nie powinno być więcej, niż to wynika z oczywistej potrzeby, określonej celem, do którego broń ma być używana".
Sądy nie widzą również potrzeby skierowania pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów regulujących prawo dostępu do broni palnej (tak wyrok NSA z dn. 04.03.2020 r. II OSK 1082/18).
Coraz bliżej Europy w dostępie do broni
Prawna reglamentacja dostępu do broni w Polsce nie jest zjawiskiem nowym. Legalne posiadanie broni palnej przez osoby cywilne w okresie II RP uzależnione było od uzyskania pozwolenia, które, na podstawie przepisów dekretu z 25 stycznia 1919 r. o nabywaniu i posiadaniu broni i amunicji, wydawał Minister Spraw Wewnętrznych. I choć duża część społeczeństwa polskiego uznało nowe prawo za kontynuację represyjnych ograniczeń narzuconych przez zaborców po powstaniu styczniowym, to był to trend ogólnoeuropejski.
W aktualnym stanie prawnym prawo dostępu do broni palnej reguluje ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji. Warto wskazać, że na tle prawodawstwa europejskiego była to regulacja bardzo restrykcyjna, gdyż w dużym stopniu uzależniała decyzję o udzieleniu pozwolenia na broń od uznania właściwego komendanta wojewódzkiego policji.
Liberalizacja przepisów w tym zakresie nastąpiła dopiero w 2011 r., kiedy znacząco ułatwiono wydawanie pozwoleń na broń w celach sportowych.
Broń palną można posiadać na podstawie pozwolenia na broń, wydanego na czas nieokreślony przez właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego Policji. Wnioskodawca musi spełniać określone warunki: mieć ukończone 21 lat, wykluczone badaniem lekarskim choroby psychiczne, uzależnienie od alkoholu i narkotyków, czyste konto w kartotece karnej oraz wykazać, że potrafi posługiwać się bronią. Musi również przedstawić ważną przyczynę posiadania broni.
Ta przesłanka jest szczególnie istotna, gdyż na jej podstawie organ Policji wydając pozwolenie, określa cel posiadania broni, co przekłada się na rodzaj wydawanego zezwolenia.
Czytaj także: MSWiA: Myśliwi mogą używać broni z tłumikiem na strzelnicy>>
Osiem rodzajów pozwoleń
Można wskazać aż osiem rodzajów pozwoleń. W ich skład wchodzą następujące kategorie uzbrojenia:
- do ochrony osobistej,
- ochrony osobistej
- ochrony osób i mienia,
- do celów łowieckich,
- sportowych,
- kolekcjonerskich
- pamiątkowych,
- rekonstrukcji historycznych,
- szkoleniowych.
Trzeba podkreślić, że o ile każdy rodzaj pozwolenia na broń wymaga wykazania przez wnioskodawcę, że nie stanowi on zagrożenia dla samego siebie, porządku lub bezpieczeństwa publicznego, to szczegółowe warunki, które należy spełnić, w odniesieniu do każdego ze w/w rodzajów pozwoleń są odmienne. Tytułem przykładu można wskazać, że pozwolenie na broń dla celów sportowych wymaga udokumentowania członkostwa w stowarzyszeniu o charakterze strzeleckim, posiadania kwalifikacji sportowych oraz licencji właściwego polskiego związku sportowego (art. 10 ust. 3 pkt 3 ustawy o broni). Z kolei, dla nabycia pozwolenia na broń do celów pamiątkowych udokumentowania nabycia broni w drodze spadku, darowizny lub wyróżnienia (art. 10 ust. 3 pkt 6 ustawy). Ustawa posługuje się również terminem tzw. broni szczególnie niebezpiecznej (art. 10 ust, 5 ustawy o broni), za którą uznaje m.in. broń palną, której nie można wykryć przy pomocy urządzeń przeznaczonych do kontroli osób i bagażu, broń palną wyposażoną w tłumik huku lub przystosowanej do strzelania z użyciem tłumika huku, jak też broń palną wytworzoną lub przerobioną w sposób pozwalający na zatajenie jej przeznaczenia, a także broń imitującą inne przedmioty. Tej broni obywatele nie mogą posiadać, gdyż zdaniem ustawodawcy, zagrożone byłoby wówczas bezpieczeństwo nieuzbrojonych obywateli, a także samych posiadaczy tego typu uzbrojenia.
Od ewentualnej odmownej decyzji wojewódzkiego komendanta Policji przysługuje odwołanie do Komendanta Głównego Policji, a jeśli to nie odniesie pozytywnego skutku, można złożyć skargę do sądu administracyjnego.
Pobierz wzór dokumentu w LEX: Odwołanie od decyzji w przedmiocie wydania pozwolenia na broń palną do ochrony osobistej >
Cena promocyjna: 159 zł
|Cena regularna: 159 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 119.25 zł
Nieostre sformułowania pozwalają policji na dowolność decyzji
Warunkiem koniecznym uzyskania pozwolenia na broń jest przedstawienie ważnej przyczyny posiadania broni. Za którą Policja uznaje stałe, realne i ponadprzeciętne zagrożenie życia, zdrowia lub mienia. Dzięki tak sformułowanym, bardzo nieostrym wymogom organy policji mają znaczący wpływ na ilość oraz strukturę wydawanych pozwoleń. Regulacja ta, choć pożądana społecznie, otwiera szerokie pole do nadużyć. Organy Policji najczęściej odmawiają takim wnioskom, mimo braku przeciwwskazań natury psychofizycznej oraz prawnej wnioskującego. Podkreślają najczęściej, iż przekonanie o potencjalnym zagrożeniu, które może wystąpić w bliżej nieokreślonym czasie i miejscu ma charakter wyłącznie subiektywny.
Zobacz pytanie i odpowiedź eksperta w LEX: Czy pracodawca ma prawo przechowywać w aktach osobowych pracowników ochrony osób i mienia kserokopie legitymacji osoby dopuszczonej do posiadania broni oraz kserokopie prawa jazdy? >
Przychylne wnioskodawcom nie jest także orzecznictwo sądów administracyjnych. Nawet potencjalne zagrożenie napaścią związane z rodzajem prowadzonej działalności (skup i sprzedaż kamieni szlachetnych o znacznej wartości, przewożenie gotówki, osiąganie znacznych dochodów i posiadania znacznego majątku) nie świadczą jeszcze o ponad przeciętnym zagrożeniu życia lub zdrowia, które uzasadniałoby przyznanie prawa do broni palnej (wyrok NSA z dn. 27.01.2012 r., II OSK 2151/10). Sąd radzi w takiej sytuacji skorzystać z usług ochroniarskich, świadczonych przez wyspecjalizowane w tego rodzaju usługach profesjonalne podmioty (wyrok NSA z dn. 26.10.2017 r. II OSK 307/16), względnie nabycie środków ochrony osobistej niepodlegających reglamentacji np. ręcznego miotacza gazu czy paralizatora elektrycznego.
Pobierz wzór dokumentu w LEX: Postanowienie o przedstawieniu zarzutów w sprawie o przestępstwo z art. 50 ustawy z 1999 r. o broni i amunicji >
Właścicielowi kantoru na dworcu PKP, sąd doradził zmianę tej lokalizacji na bardziej bezpieczną, dodając, że chęć prewencyjnej ochrony swojego życia lub zdrowia oraz środków pieniężnych, nie obliguje organów Policji do wyposażenia go w broń bojową (wyrok WSA w Warszawie z dn. 24.09.2019 r. II SA/Wa 812/19). Również fakt, że na wnioskodawcy dokonano rozboju, a tylko jeden ze sprawców napadu został ujęty, nie uzasadnia przyznania mu prawa do broni osobistej (wyrok WSA w Warszawie z dn. 26.04.2017 r. II SA/Wa 46/17). Zdaniem sądu, także zagrożenie związane z prowadzeniem strzelnicy nie nosi cech ani stałego, ani realnego, ani ponadprzeciętnego i dlatego odmowa wydania pozwolenia na broń osobistą właścicielowi strzelnicy jest słuszna. Takie aprioryczne nastawienie organów Policji do wydania pozwolenia na broń w celu obrony osobistej może czasami prowadzić do nieprzemyślanych decyzji. Oto bowiem, zgody na broń nie dostał również były funkcjonariusz Policji walczący w przeszłości z zorganizowaną przestępczością, w tym w ramach Centralnego Biura Śledczego. W tym przypadku Sąd nakazał służbom ponowną analizę wniosku byłego funkcjonariusza (wyrok WSA w Warszawie z dn. 29.08.2013 r. II SA/Wa 739/13).
Najbardziej bezbronny kraj w Europie
Ze statystyk Policji wynika, że liczba wydanych w Polsce pozwoleń na broń w celu obrony osobistej począwszy od 2015 r. systematycznie spada.
- W 2014 r. było ponad 60 tys. pozwoleń,
- w 2015 r. – 50 tys. pozwoleń
- w 2016 r. - 45 tys. pozwoleń
- w 2020 r. – 25 tys. pozwoleń
Rośnie natomiast liczba pozwoleń na broń w celach sportowych i łowieckich. Odpowiednio od stanu z 2014 r. - 14 tys. i 116 tys. - do 39 tys. i 130 tys. w 2020 r. Nie zmienia to faktu, że łączna liczba wydanych pozwoleń na broń w przeliczeniu na 1000 mieszkańców Polski wynosi obecnie poniżej 3. Dla porównania: we Francji wynosi ona - 27, w Czechach - 30, w Hiszpanii - 32, w Niemczech - 40, w Słowacji - 40. Daleko przed Polską są inne kraje europejskie - Finlandia, gdzie liczba ta wynosi 308 i Szwajcaria - z liczbą 200 pozwoleń na broń w przeliczeniu na 1000 mieszkańców.
Między deklaracjami, a praktyką
W 2017 r. do Sejmu trafił projekt całkowicie nowej ustawy o dostępie do broni palnej. Projekt był zgodny z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2017/853 z 17 maja 2017 r., ale nie nadano mu biegu. Projekt zawierał szereg rozwiązań, które co jakiś czas, w nieznacznie zmienionej formie, prezentowane są przez różne podmioty oraz partie polityczne, opowiadające się za liberalizacją dostępu do broni. Główne założenia to odejście od celów, do których wydaje się pozwolenia oraz oddanie organom cywilnym (starostom lub wojewodom) kompetencji do decydowania o wydaniu pozwolenia na broń. Obecnie, jak wskazuje raport Fundacji Ad Arma, praktyka wydawania pozwoleń opiera się na arbitralnej uznaniowości organu decydującego. W efekcie każdy z wojewódzkich komendantów Policji kieruje się własnymi interpretacjami i identyczne w treści podania tej samej osoby będzie w różnych częściach kraju rozpatrzone odmiennie. Pozwolenia na broń wydawane "w celu" zostałyby zastąpione pozwoleniami podzielonymi na trzy poziomy dostępu, związane z poziomami kompetencji posiadacza broni – im byłaby ona większa, tym więcej rodzajów broni mógłby on posiadać.
Rządowe prace nad wdrożeniem do polskiego prawa przepisów Dyrektywy Rady 91/477/EWG z dnia 18 czerwca 1991 r. w sprawie kontroli nabywania i posiadania broni oraz Dyrektywy 2017/853 wydają się jednak iść w odwrotnym kierunku. Na stronie kancelarii Premiera znajduje się opis projektu zmian w ustawie o dostępie do broni, zaostrzający dotychczasową regulację. Zakłada się np. rozszerzenie obowiązku przedstawienia orzeczeń lekarskich i psychologicznych na wszystkich posiadaczy pozwolenia na broń, czy rozciągnięcie w czasie nabycia prawa do broni w celach sportowych, czyli de facto odejście od liberalnych zmian ustawy z 2011 r. Propozycje te, mimo iż nie przybrały jeszcze formy dokumentu spotkały się z krytyką środowisk strzeleckich, które podkreślają złą wolę rządzących. Prawo unijne pozostawia bowiem państwom członkowskim swobodę w zakresie możliwości zastosowania bardziej rygorystycznych rozwiązań prawnych.
Dostęp do broni kontrolowany, ale potrzebny
Bez wątpienia posiadanie broni wymaga poddania go dokładnej i skutecznej kontroli państwa. W interesie społecznym jest, aby bronią nie posługiwały się osoby niepowołane, w szczególności karane za przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu oraz z zastosowaniem przeW interesie państwa i obywateli nie jest jednak dalsze ograniczania dostępu do broni, również przez tworzenie "furtek" dla grup zainteresowanych dostępem do broni. Właściwym kierunkiem, również ze względu na zmiany jakie zachodzą w świecie, jest umożliwienie dostępu do broni każdemu dorosłemu obywatelowi, po stwierdzeniu braku przesłanek wykluczających wydanie pozwolenia oraz ukończeniu kursu zakończonego egzaminem. Aby tak się stało politycy musieliby okazać zaufanie społeczeństwu. Jak widać, na to się jednak nie zanosi.
.
