Andrzej F. zwrócił się do gminy z prośbą o zwolnienie go z odpłatności za pobyt ojca w placówce opiekuńczej. Wyjaśnił, że ojciec przez całe życie nadużywał alkoholu, stosował wobec rodziny przemoc fizyczną, nie dbał o dobro swoich dzieci, a nawet działał na ich szkodę, co doprowadziło do całkowitego zerwania więzi rodzinnych między nimi. Burmistrz odmówił, a organ II instancji utrzymał jego decyzję w mocy.
Wyższość interesu społecznego nad słuszny interes obywatela
Samorządowe Kolegium Odwoławcze wyjaśniło, że osoba zobowiązana może żądać zwolnienia, gdy nie pozwala jej na to stan jej zdrowia albo finanse, względnie - gdy dysponuje prawomocnym wyrokiem skazującym za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę zobowiązanego, jego małoletniego rodzeństwa, orzeczeniem sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej albo wyrokiem oddalającym powództwo o alimenty, których żądała od zobowiązanego osoba kierowana do DPS.
Okoliczności osobiste dotyczące zaszłości między członkami rodziny mogą więc być podstawą do zwolnienia z obowiązku ponoszenia kosztów, gdy będą one potwierdzone orzeczeniem sądu. W tej sprawie, skoro wnioskodawca na taki dokument się nie powołał, nawet obiektywnie nieprawidłowe relacje z ojcem, nie mogą stanowić podstawy zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłaty. Przechodziłyby one bowiem na społeczeństwo, mimo iż wnioskodawcę stać na ich poniesienie. Andrzej F. w skardze do sądu akcentował, że wszczęcie postępowania przed sądem i uzyskanie żądanego przez organ rozstrzygnięcia, ze względu na stosowaną przez ojca przemoc, nie było możliwe.
Czytaj też: Depozyt po zmarłym odbiera spadkobierca >
Sąd wykluczył automatyzm oceny i uwzględnił skargę
Wyjaśnił, że otwarty katalog przesłanek uprawniających do zwolnienia od opłat wraz z dodanym w 2015 r. przepisem art. 64a (uzupełnionym w 2019 roku), winien skłonić do takiej interpretacji art. 64 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej, która pozwala na uwzględnienie przy badaniu zasadności zwolnienia z opłat za pobyt osoby spokrewnionej w domu pomocy, również okoliczności niezwiązanych z sytuacją materialną, stanem zdrowia czy zdarzeniami losowymi, jak przyczyny braku relacji rodzinnych między osobami związanymi pokrewieństwem. Interpretacja art. 64 u.p.s., podzielona przez organy, nie daje się bowiem pogodzić z konstytucyjną zasadą równości, wyrażoną w art. 32 Konstytucji. Wymaganie od wnioskodawcy w każdym wypadku orzeczenia sądu, w tym także od osób dojrzałych, w sposób nieuzasadniony różnicowałoby bowiem sytuację dwóch grup podmiotów - tych, którzy uzyskali stosowny wyrok sądu powszechnego i tych, którzy nie ze swojej winy takiego wyroku nie posiadają i obecnie już nie mogą go uzyskać.
Sprawdź w LEX: Jak właściwie ustalić uprawnionych do ponoszenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej? >
Często brak wyroku może wynikać z przyczyn niezależnych od danej osoby, zwłaszcza jeżeli do czynów karalnych dochodziło w okresie gdy była ona małoletnia. Z powództwem o pozbawienie władzy rodzicielskiej występuje wówczas drugi rodzic, a nie małoletni samodzielnie. Trudno też wymagać od osoby małoletniej, by składała zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przeciwko rodzicowi. Może to być wykluczone lub utrudnione nie tylko z racji wieku, polegania na decyzji drugiego z rodziców, ale także z rozmaitych okoliczności zaistniałych w danym przypadku, w tym choćby lęku czy zastraszenia. Wobec powyższego, zdaniem sądu nie ma podstaw do przyjęcia, że przepis art. 64 u.p.s. wyklucza uznanie za "szczególną" okoliczność tę dotyczącą relacji i więzi między członkami rodziny. W przypadkach wyjątkowych, w sytuacji braku prawomocnego orzeczenia, o którym mowa w art. 64a u.p.s., powinna istnieć możliwość oceny więzi rodzinnych i okoliczności sprawy w oparciu o art. 64 u.s.p., co oznacza, że stosunki rodzinne pomiędzy mieszkańcem domu pomocy społecznej a zobowiązanym do ponoszenia opłaty mogą mieć znaczenie dla procesu obejmującego zwolnienie.
Wyrok WSA w Kielcach z dnia 13.05.2021 r. II SA/Ke 166/21