Ludzie skarżą się, że sądy nie przyznają rodzicom czy bliskim wynagrodzenia za stałą opiekę nad członkiem rodziny, który tego wymaga. Według kodeksu rodzinnego wynagrodzenia nie przyznaje się m.in., jeżeli opieka „czyni zadość zasadom współżycia społecznego”. Niektóre sądy na tej podstawie uznają, że nawet bardzo zaangażowana, pełna poświęcenia opieka powinna być bezpłatna.
Podobna sytuacja miała miejsce w Sądzie Okręgowym w Poznaniu. Sąd ten przy rozpoznawaniu apelacji opiekuna powziął wątpliwość, czy matce pełnoletniego i ubezwłasnowolnionego całkowicie syna, wobec którego spoczywa na niej obowiązek alimentacyjny rodzica na rzecz nieusamodzielnionego dziecka, może być przyznane wynagrodzenie za sprawowanie opieki, pomimo wyłączenia, że wynagrodzenia nie przyznaje się, gdy sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego?
Problem powstał w wyniku złożenia przez matkę, Annę P., wniosku o przyznanie jej wynagrodzenia 700 zł miesięcznie za sprawowanie opieki nad synem już od 16 lat. Syn jest całkowicie ubezwłasnowolniony, nie ma żadnego majątku, utrzymanie go wiele kosztuje. Syn upośledzony umysłowo otrzymuje rentę socjalną – 1445 zł.
Czytaj też w LEX: Wynagrodzenie opiekuna >
MOPS jest przeciwny
Opieka wymaga znacznego zaangażowania, a matka boryka się z problemami finansowymi.
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, który w I instancji występował w roli uczestnika, był przeciwny uwzględnieniu wniosku matki. Pracownicy MOPS twierdzili, że sprawowanie opieki przez matkę czyni zadość zasadom współżycia społecznego. I w związku z tym wynagrodzenie się nie należy.
Podstawą wniosku był art. 162 par. 1 i 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wynika z niego, że sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny lub gdy sprawowanie opieki jest związane z pełnieniem funkcji rodziny zastępczej albo czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Wynagrodzenie pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której opieka została ustanowiona, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie jest pokrywane ze środków publicznych.
Sprawdź też w LEX: Czy sąd może opiekunowi prawnemu przyznać więcej niż 1/10 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw? >
Zobacz również: I GSK 635/18; Odmienne uregulowanie wynagrodzenia opiekuna i kuratora >
Nie ma wynagrodzenia, bo jest obowiązek
Sąd ustalił, że matka wykazuje się dużym oddaniem w osobistych staraniach o syna, ale nakład w zakresie reprezentacji prawnej jest niewielki.
Według sądu istotą sprawy jest ocena, czy opiekun z uwagi na stan bliskiego pokrewieństwa, który warunkuje obowiązek alimentacyjny, sprawując opiekę, wynika z zasad współżycia społecznego. Choć dochody nie pozwalają na pokrycie wydatków związanych z pielęgnacją i utrzymaniem prawie dorosłego syna.
Sąd Rejonowy oddalił wniosek matki. Złożyła ona apelację, twierdząc, że rozstrzygnięcie jest niesłuszne i krzywdzące. Syn w wieku 34 lat nie potrafi wykonywać najprostszych czynności życia codziennego. Całe swoje życie temu podporządkowała. Na syna otrzymuje alimenty od jego ojca a byłego męża 400 zł miesięcznie.
Gmina na apelację Anny P. odpowiedziała negatywnie: matka otrzymuje świadczenie pielęgnacyjne w wysokości 3200 zł i nie ma powodów, aby otrzymała kolejne wsparcie od państwa. Pobiera też rentę socjalną 500 zł.
Obecny mąż Anna P. jest emerytem, a jego emerytura wynosi 4 tys. zł.
Absurdalny przepis
Sąd Okręgowy zauważył, że zasadą jest odpłatność opieki, ale od zasady są wyjątki. Można orzec inaczej, jeśli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny albo sprawowanie opieki wynika z zasad współżycia. To znaczy – jest zgodne z powszechnie uznawanymi zasadami moralnymi i uczciwością.
Spełnienie jednej z tych przesłanek musi powodować odmowę przyznania wynagrodzenia opiekunowi.
Sędzia kierujący pytanie do SN Tomasz Żak zauważył, że jeśli nie czyni się zadość zasadom współżycia społecznego, to wynagrodzenie powinno być przyznane. Wykładnia językowa prowadzi zatem, jego zdaniem, do absurdalnych wniosków i niczego nie wyjaśnia.
- Odwołując się do wykładni celowościowej: wynagrodzenie nie należy się, gdy bezpłatna opieka jest zgodna z zasadami współżycia społecznego. I z taką sytuacją mamy tu do czynienia – wskazał SO. Obowiązek moralny wsparty tu jest obowiązkiem macierzyńskim. I bez względu na poświęcenie matki – należy się jej odmowa.
Ponadto, jak zauważył sędzia sprawozdawca, wynagrodzenia nie przyznaje się, gdy jego przyznanie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Np. gdy opieka jest sprawowana w sposób niewłaściwy albo gdy opiekun trwoni majątek. I w tej sprawie nie można postawić takiego zarzutu matce.
W podobnych przypadkach opiekunowie zwracali się do Rzecznika praw Obywatelskich, a ten zwrócił się do ministra sprawiedliwości o wystąpienie z inicjatywą legislacyjną. W odpowiedzi usłyszał, że to rzecznik powinien zwrócić się do Sadu Najwyższego z zagadnieniem prawnym.
Z tych powodów Sąd Okręgowy uznał, że zagadnienie wymaga rozstrzygnięcia poprzez wydanie uchwały Izby Cywilnej SN (sygn. akt III CZP 35/24).
Zobacz też linię orzeczniczą: Źródło finansowania przez gminy wynagrodzenia kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej przyznanego przez sąd >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
