Wyrok sądu okręgowego dotyczył wypełnionego weksla własnego in blanco „nie na zlecenie”. Jego wystawienie stanowiło zabezpieczenie spłaty pożyczki gotówkowej udzielonej pozwanej przez powódkę, przy czym do pozwu nie została dołączona ani deklaracja wekslowa, ani też umowa, której spłaty zabezpieczenie stanowił weksel.

Wysokie koszty pożyczki

Sąd II instancji orzekł ponadto, że zawarta umowa pożyczki miała charakter umowy o kredyt konsumencki. A także - całkowita kwota pożyczki to 4 tys. 500 zł, podczas gdy kwota udzielonej pożyczki to 12 tys. 516 zł, a całkowita kwota do zapłaty to 13 tys. 440 zł. Całkowity koszt pożyczki został określony na kwotę 8 tys. 940 zł, na co składał się:

  • koszt ubezpieczenia 7 tys. 148 zł,
  • opłata przygotowawcza 868 zł oraz
  • wynagrodzenie umowne 924 zł.

Pożyczkobiorca zobowiązany był ponieść koszt opłaty przygotowawczej i koszt ubezpieczenia, które to opłaty były potrącane z kwoty udzielonej pożyczki (12 tys. 516 zł).

Czytaj: Sąd powinien badać podstawy do wydania nakazu zapłaty z weksla w sprawach konsumentów>>
 

Zaskarżonym wyrokiem sąd okręgowy na skutek apelacji powoda zmienił wyrok sądu rejonowego oddalający powództwo o zapłatę kwoty wynikającej z zobowiązania wekslowego i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę świadczenia wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwrot kosztów procesu w obu instancjach.

Klauzule nie były wiążące

Roszczenie było dochodzone w oparciu o weksel tymczasem sąd pierwszej instancji oddalił wniosek o wydanie nakazu zapłaty powziął bowiem wątpliwości m.in. co tego, czy umowa pożyczki zawartej pomiędzy powódką i pozwaną jako konsumentem nie zawierała niewiążących klauzul niedozwolonych.

Prokurator Generalny, w skardze nadzwyczajnej zarzucił wyrokowi Sądu Okręgowego naruszenie zasad konstytucyjnych:

  1. ochrony godności człowieka (art. 30) oraz
  2. ochrony konsumentów (art. 76) jak również
  3. rażące naruszenie prawa procesowego, tj. art. 378 § 1 k.p.c. i art. 232 k.p.c., przez ich niewłaściwe zastosowanie, wskazując jednocześnie, że uchylenie wyroku jest konieczne dla zapewnienia poszanowania zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2).

Naruszenia praw konsumenta

Sąd Najwyższy rozpoznając skargę nadzwyczajną nie dopatrzył się rażącego naruszenia przez sąd okręgowy przepisów prawa procesowego ani nie doszukał się naruszenia godności człowieka chronionej przez art. 30 Konstytucji.

Uznał natomiast, że sąd okręgowy wydając 15 stycznia 2018 r. wyrok zmieniający wyrok sądu pierwszej instancji naruszył konstytucyjną zasadę ochrony konsumentów (art. 76 Konstytucji) nie zapewniając pozwanej ochrony przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi, która wynika z Dyrektywy 93/13/EWG.

Uwzględniając wykładnię art. 76 Konstytucji dokonywaną przez Trybunał Konstytucyjny oraz wykładnię Dyrektywy 93/13, której dokonał TSUE w orzeczeniach w sprawie C – 176/17 oraz w sprawie C-495/19, Sąd Najwyższy uznał, że sąd okręgowy rozpoznający apelację wniesioną przez stronę powodową nie może pominąć unormowań prawa konsumenckiego, procedując jedynie na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Jak wskazał sędzia sprawozdawca Aleksander Stępkowski, podstawą dla działań sądu w takich okolicznościach są zasadniczo przepisy Dyrektywy 93/13, które w świetle wyroku TSUE w sprawie C-495/19, stanowią właściwą przesłankę podjęcia inicjatywy dowodowej przez sąd w sprawie. Zwłaszcza, że przedsiębiorca dochodzi od konsumenta roszczenia z weksla in blanco stanowiącego zabezpieczenie umowy o kredyt konsumencki, gdy umowa i deklaracja wekslowa, nie zostały załączone do pozwu.

Sąd Najwyższy ustalił naruszenie art. 76 Konstytucji stanowiące podstawę szczegółową skargi.

Demokratyczne państwo prawa

Zdaniem SN uchylenie orzeczenia sądu powszechnego jest w danym przypadku „konieczna dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej”. Jak zaznaczył Sąd Najwyższy, wyrażona w art. 2 Konstytucji zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wymaga by organy państwa przeciwdziałały powiększaniu dysproporcji pomiędzy partnerami społecznymi. Tymczasem sąd okręgowy, orzekający w imieniu RP, której obowiązkiem jest m.in. ochrona konsumentów, de facto wsparł swoim wyrokiem działania przedsiębiorcy nakierowane na wykorzystanie słabszej pozycji konsumenta.

Sąd Najwyższy uznał, że uchylenie tego wyroku jest proporcjonalnym środkiem pozwalającym zapewnić zgodność decyzji jurysdykcyjnych z art. 2 Konstytucji RP również dlatego, że akceptacja praktyki orzeczniczej, polegającej na wydawaniu wyroku na niekorzyść konsumenta na podstawie samej tylko treści weksla przedstawionego przez przedsiębiorcę, bez kontroli treści umowy jest niedopuszczalna.

Mimo, że sąd pierwszej instancji wskazał na wątpliwości co do tego, czy umowa pożyczki zawarta z konsumentem, której spłaty zabezpieczenie stanowił weksel, nie zawiera niewiążących klauzul niedozwolonych. Zatem utrzymanie w mocy wyroku mogłoby doprowadzić do powstania mechanizmu obejścia Dyrektywy 93/13 i zagroziłoby zbiorowym interesom konsumentów chronionym również przez Konstytucję.

Sygnatura akt ​I NSNc 57/20, wyrok z 25 listopada 2020 r.