NSA: Nie można odmówić świadczenia tylko dlatego, że są też inne dzieci

Gdy jedno z rodzeństwa, które w rzeczywistości sprawuje pełną opiekę nad rodzicem i z tego tytułu zrezygnowało z pracy bądź nie podejmuje zatrudnienia, ubiega się o świadczenie pielęgnacyjne, nie ma podstaw do pozbawiania go tego prawa z tego powodu, że żyją inne dzieci, które również taki obowiązek alimentacyjny mogą wypełniać, ale nie zwróciły się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego - uznał NSA.

Kobiecie opiekującej się schorowaną matką z niepełnosprawnościami odmówiono prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Według wójta, Samorządowego Kolegium Odwoławczego i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego zobowiązanych do alimentacji jest jeszcze troje pozostałych dzieci. Rzecznik Praw Obywatelskich złożył w tej sprawie skargę kasacyjną. Wskazał na błędny pogląd, by posiadanie przez skarżącą rodzeństwa niespełniającego warunków określonych w art. 17 ust. 1a u.ś.r. było negatywnym kryterium do przyznania świadczenia. 28 czerwca 2024 r. Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt I OSK 1594/23) uwzględnił skargę RPO. Uznał, że występuje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy niepodejmowaniem zatrudnienia przez skarżącą a jej opieką nad niepełnosprawną matką.

Historia sprawy

Skarżąca, jako jedyna z rodzeństwa, opiekowała się schorowaną matką, która jest osobą niepełnosprawną, niezdolną do samodzielnej egzystencji. W związku z tym od czerwca 2020 r. zrezygnowała z poszukiwania pracy i wystąpiła do wójta gminy o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad matką. Wójt odmówił, a SKO, do którego skarżąca się odwołała, utrzymał tę decyzję.

Zobacz też nagranie szkolenia online: Zmiany w zakresie ważności orzeczeń o niepełnosprawności, czyli nowe rozwiązania ustawowe w 2024 r. >

SKO wskazało, że matka skarżącej została uznana za niezdolną do samodzielnej egzystencji. Podkreśliło, że oprócz skarżącej, zobowiązanymi do alimentacji są jeszcze pozostałe dzieci, które nie są w stanie sprawować opieki ze względu na odległe miejsce zamieszkania, ani też wspomóc matki finansowo z uwagi na własną sytuację. 

W ocenie SKO przyznanie skarżącej świadczenia byłoby niezgodne nie tylko z przepisami prawa, ale także z zasadami współżycia społecznego, ponieważ de facto przerzucałoby na barki wszystkich podatników realizację obowiązku alimentacyjnego, który - z mocy prawa - w pierwszej kolejności ciąży na dzieciach.

W 2022 r. kobieta złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Do postępowania przyłączył się również Rzecznik Praw Obywatelskich. 

Stanowisko RPO

RPO zarzucił decyzji naruszenie prawa materialnego, mające wpływ na wynik sprawy poprzez błędną wykładnię art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. polegającą na:

• pominięciu prawnie uzasadnionych celów u.ś.r.;
• przyjęciu, że faktyczne sprawowanie przez skarżącą opieki nad niepełnosprawną w stopniu znacznym matką, nie jest wystarczające do uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na okoliczność, iż matka skarżącej posiada, oprócz skarżącej, jeszcze troje dzieci zobowiązanych w równym stopniu do alimentacji matki, co w konsekwencji doprowadziło organ do błędnej konstatacji, że fakt posiadania przez skarżącą rodzeństwa niespełniającego warunków określonych w art. 17 ust. 1a u.ś.r. stanowi kryterium negatywne do przyznania jej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego;
• uznaniu, iż sam fakt istnienia po stronie rodzeństwa skarżącej potencjalnego obowiązku alimentacyjnego wynikającego z pokrewieństwa w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki uprawnia organ do badania, w trybie art. 17 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 17 ust. 1a u.ś.r., sytuacji majątkowej i rodzinnej rodzeństwa skarżącej w kontekście możliwości sprawowania opieki nad matką, a przez to nieuprawnionym przyjęciu, że w sytuacji, gdy o świadczenie pielęgnacyjne ubiega się jedna z osób spokrewnionych w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki dopuszczalne jest ustalanie możliwości sprawowania opieki jako realizacji obowiązku alimentacyjnego przez pozostałe osoby spokrewnione w tym samym stopniu, a przez to wkraczanie w kompetencje zastrzeżone dla sądu powszechnego.

Czytaj też w LEX: Orzecznictwo o niepełnosprawności - poradnik na przykładach >

WSA oddala skargę

W grudniu 2022 r. WSA oddalił skargę kobiety. Stwierdził brak podstaw do przyjęcia, aby po stronie trojga innych osób zobowiązanych do alimentacji występowały obiektywne przeszkody wywiązywania się z obowiązku opieki. Za trafne uznał stanowisko SKO, że skoro skarżąca nie jest jedyną osobą zobowiązaną do alimentacji, a nie wykazano obiektywnych przesłanek zwalniających inne dzieci z troski o matkę, to nie zostało dowiedzione - wymagane art. 17 ust. 1 u.ś.r. - istnienie związku przyczynowego między potrzebą całkowitej rezygnacji z aktywności zawodowej przez skarżącą, a opieką.

RPO złożył skargę kasacyjną do NSA. Wniósł o uchylenie wyroku i obu decyzji.

Czytaj też: Świadczenie pielęgnacyjne na starych zasadach może zostać uznane za nienależnie pobrane >

NSA uchyla wyrok

Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2024 roku (sygn. akt I OSK 1594/23) NSA uwzględnił skargę RPO i uchylił wyrok WSA, decyzję SKO i poprzedzającą ją decyzję wójta gminy. Stwierdził, że skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy, a z organem i WSA nie sposób się zgodzić. NSA wskazał, że w orzecznictwie ukształtowało się stanowisko, że art. 17 ust. 1 u.ś.r. nie określa tego, która z osób winna sprawować opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. Rozstrzygnięcie należy pozostawić samej rodzinie. Gdy jedno z uprawnionych w pierwszej kolejności dzieci zwraca się o takie świadczenie, to nie ma podstaw pozbawienia go tego prawa, bo żyją inne dzieci osoby wymagającej opieki.

Czytaj też w LEX: Świadczenia opiekuńcze po wprowadzeniu świadczenia wspierającego >

NSA zgodził się w pełni z RPO, że kwestie sytuacji materialnej osoby wymagającej opieki, jak również osoby ubiegającej się o świadczenie, nie podlegają badaniu w tym postępowaniu. Rację ma Rzecznik, że brak jest podstaw, aby na wykładnię przepisów u.ś.r. miały oddziaływać przesłanki dotyczące uprawnień do świadczeń z pomocy społecznej określone w ustawie o pomocy społecznej. Jak słusznie zwrócił uwagę, świadczenia rodzinne stanowią, obok świadczeń z pomocy społecznej, element systemu zabezpieczenia społecznego, ale nie stanowią elementu systemu pomocy społecznej, czego zdaje się nie rozróżniać WSA.

- Ponownie rozpatrując sprawę, organ I instancji weźmie pod uwagę ocenę prawną NSA oraz okoliczność, że skarżąca spełnia wszystkie przesłanki do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, po czym wyda stosowne rozstrzygnięcie - wskazał NSA.

Zobacz też linię orzeczniczą: Wielość osób zobowiązanych do alimentacji niepełnosprawnego, a przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego >

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.