Obecnie, zgodnie z art. 4 ust. 1a ustawy o IPN, bieg terminu przedawnienia zbrodni komunistycznych, niebędących zbrodniami wojennymi lub zbrodniami przeciwko ludzkości (które się nie przedawniają), rozpoczyna się od dnia 1 sierpnia 1990 r. Karalność tych zbrodni ustaje po 40 latach, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, oraz po 30 latach, gdy czyn stanowi inną zbrodnię komunistyczną.

Projekt wniesiony przez PiS do Sejmu zakłada uchylenie tego przepisu. Zmiany miałyby wejść w życie z dniem 31 lipca 2020 roku.

Dnia 1 sierpnia 2020 r. nastąpi przedawnienie karalności zbrodni komunistycznych, które nie stanowią zbrodni zabójstwa lub zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości. Aby uniknąć przedawnienia karalności takich czynów konieczna jest zmiana przepisu art. 4 ust. 1a ustawy zmienianej w niniejszym projekcie ustawy - napisano w uzasadnieniu. Ma to dotyczyć postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji.

Osądzenie zbrodni komunistycznych ma nie tylko wymiar prawny

W uzasadnieniu projektu zmian podkreślono, że na ustawodawcy spoczywa prawny obowiązek zapewnienia organom państwa możliwości ścigania  zbrodni komunistycznych oraz sądom sprawiedliwego ich osądzenia. Europejski Trybunał Praw Człowieka również konsekwentnie stoi na stanowisku, że do obowiązków demokratycznego państwa prawnego należy osądzenie zbrodni, które zostały popełnione  w  ustrojach  totalitarnych (autorytarnych) i nie były ścigane z przyczyn politycznych. Do takich należą okresy II wojny światowej, Rzeczypospolitej Polskiej lat 1944 -1952 oraz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.

Osądzenie zbrodni komunistycznych ma nie tylko wymiar prawny, lecz stanowi ono również wyraz potępienia moralnego takich czynów, ugruntowania w świadomości społecznej ich karygodności, a także zapewnienia pokrzywdzonym, ich rodzinom i całemu społeczeństwu poczucia sprawiedliwości. Dopuszczenie do przedawnienia zbrodni komunistycznych stanowi natomiast  zaprzeczenie wartościom konstytucyjnym oraz powszechnie uznawanym przez społeczność międzynarodową, a także wyraźnie racjonalnej polityki kryminalnej państwa.

Czytaj też: TK: Przepis ws. utraty członkostwa w spółdzielniach mieszkaniowych niezgodny z konstytucją >

Budowanie  demokratycznego  państwa  prawa  wymaga rozliczenia przeszłości i umocnienia tych wartości oraz zasad, dzięki którym Polska przetrwała czas zniewolenia. Sprawiedliwość, naprawianie krzywd, ukaranie winnych to podstawowe obowiązki i jednocześnie warunki funkcjonowania demokratycznego państwa prawa - czytamy w uzasadnieniu projektu zmian.

Przedawnienie zbrodni komunistycznych miałoby również wpływ na brak możliwości zastosowania przepisu art. 10 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży  Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin,  (Dz.U.  2020  poz.  723),  który przewiduje utratę (nieprzysługiwanie) prawa do zaopatrzenia  emerytalnego na podstawie tej ustawy w przypadku spełnienia przesłanek określonych w tym przepisie. Skazanie  prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umożliwia również orzeczenie wobec sprawcy środka karnego obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązki na rzecz pokrzywdzonego.  Taki wyrok w praktyce ułatwia również dochodzenie odszkodowania (zadośćuczynienia) w postępowaniu cywilnym.