Wypadek drogowy, w którym została poszkodowana kobieta, miał miejsce ponad 20 lat temu. Alicja K. w skierowanym przeciwko U. spółce akcyjnej pozwie wniosła o ukształtowanie stosunku prawnego wynikającego z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej łączącej posiadacza samochodu osobowego i pozwanego. Chodziło o ustalenie granicy odpowiedzialności pozwanego z tytułu należnego poszkodowanej odszkodowania do sumy gwarancyjnej wynoszącej 18 163 625 zł.
Obciążenie obu stron
Wyrokiem z 30 maja 2019 r. Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił granicę odpowiedzialności U. z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza tego pojazdu w stosunku do powódki, poszkodowanej w wyniku wypadku komunikacyjnego mającego miejsce 25 stycznia 2002 r., spowodowanego przez innego kierowcę do kwoty 15 047 900 zł .
Sąd Apelacyjny w Łodzi w grudniu 2020 r. , po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej, oddalił apelację. Sąd wskazał, że po stronie powódki powstało roszczenie o ustalenie odpowiedzialność pozwanego do sumy gwarancyjnej wynikającej z art. 23 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w zmodyfikowanej wysokości, oparte na art. 189 k.p.c.
Sąd II instancji wskazał, że aktualna suma wypłat z umowy ubezpieczenia, której dotyczy polisa, odpowiada kwocie 1 801 515,32 zł (z dwóch szkód), przy sumie gwarancyjnej w wysokości 2 400 000 zł.
Według SA przystąpienie Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej spowodowało konieczność przyjęcia zobowiązań do wprowadzenia norm prawnych w wyższym stopniu chroniących ubezpieczonych.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi zasadne było obciążenie obu stron skutkami nadzwyczajnej zmiany stosunków. W konsekwencji sąd ten podzielił stanowisko sądu okręgowego w zakresie przyjęcia jako górnej granicy odpowiedzialności 70 procent tej sumy gwarancyjnej (wynikającej z obecnie obowiązujących przepisów). Od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi skargę kasacyjną wywiódł pozwany, zaskarżając go w całości. Sąd Najwyższy w składzie trójkowym przestawił zagadnienie prawne siedmiorgu sędziom. Chodziło o odpowiedź na pytanie, czy w przypadku waloryzacji sumy gwarancyjnej określonej w umowie obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, przewidujących niższą jej wysokość niż przepisy obowiązujące w chwili orzekania, kryterium waloryzacji stanowi aktualna wysokość sumy gwarancyjnej dla umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych określona w przepisach obowiązujących w chwili orzekania?
Prawo nie działa wstecz
Sędzia SN Piotr Telusiewicz, jako sprawozdawca, uznał, że przyjęcie rozwiązania, w którym w przypadku wystąpienia przez poszkodowanego z roszczeniem o zmianę wysokości sumy gwarancyjnej, sądy automatycznie podwyższają ją w oparciu o aktualną wysokość sumy gwarancyjnej, wyznaczonej obowiązującymi w chwili orzekania przepisami prawa, stanowi naruszenie jednej z naczelnych zasad prawa cywilnego. To jest zasady niedziałania prawa wstecz.
W art. 3 k.c. ustawodawca wyraźnie przewidział brak mocy wstecznej przepisów cywilnoprawnych. Pamiętając, iż zasada ta nie ma charakteru absolutnego, należy jednak pamiętać, że moc wsteczna musi wynikać z brzmienia ustawy lub jej celu. W kontekście ustawy z dnia 22 maja 2003 r. nie można wskazać na przepisy, które dopuszczałyby taką możliwość. Ponadto trudno doszukać się również argumentów przemawiających za interpretacją dopuszczającą stosowanie aktualnych przepisów prawnych (w zakresie określenie wysokości sumy gwarancyjnej) do umów zawieranych w czasie nieobowiązujących już przepisów przewidujących niższą wysokość sumy gwarancyjnej.
Zastosowanie omawianego kryterium wątpliwe jest również z tego względu, że modyfikacja sumy gwarancyjnej nie może odbywać się w sposób automatyczny i schematyczny, w każdym przypadku powinna odnosić się do sytuacji obu stron postępowania i mieć charakter zindywidualizowany.
W ocenie trzech sędziów Sądu Najwyższego warto rozważyć, czy jednym z kryteriów modyfikacji sumy gwarancyjnej w umowie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może być wysokość szkody poniesionej przez poszkodowanego. Takie kryterium umożliwia pełniejsze rozważenie interesów stron, w szczególności uwzględnienie wartości potrzeb poszkodowanego, na które składają się najczęściej koszty opieki, zabiegów medycznych, rehabilitacji czy leków.
Uchwała w sprawie kryterium waloryzacji
Izba Cywilna SN w tej sytuacji podjęła 15 stycznia 2025 r. uchwałę:
Wysokość sumy gwarancyjnej dla umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych określona w przepisach obowiązujących w chwili orzekania nie może stanowić jedynego kryterium waloryzacji na podstawie art. 357(1) k.c.
Oznacza to, że jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.
Rozwiązując umowę, sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.
W składzie orzekającyc zasiadali: Przewodniczący – SSN Tomasz Szanciło, Sędziowie: SSN Adam Doliwa, SSN Agnieszka Góra-Błaszczykowska, SSN Krzysztof Grzesiowski, SSN Dariusz Pawłyszcze, SSN Piotr Telusiewicz, a także - SSN Mariusz Załucki.
Uchwała Izby Cywilnej SN z 15 stycznia 2025 r,. sygnatura akt III 17/24
Cena promocyjna: 54 zł
|Cena regularna: 135 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 135 zł