Trybunał Konstytucyjny we wtorek przyznał rację sędziom Sądu Okręgowego we Wrocławiu, który spytał czy konstytucja pozwala na pominięcie dłużnika w zwolnieniach z opłaty sądowej. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że Prawo upadłościowe i naprawcze w zakresie, w jakim dotyczy dłużników będących spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością, jest niezgodny z prawem do sądu (art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji).

Sąd zmuszany do zwrotu pozwu
Trybunał stwierdził, że w art. 32 ust. 1 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze  ustawodawca ograniczył w sposób arbitralny prawo do sądu w pewnych sytuacjach, znosząc możliwość uzyskania zwolnienia dłużnika - wnioskodawcy od opłaty sądowej od wniosku o ogłoszenie upadłości. Zakwestionowany przepis ustawy "zmusza sąd upadłościowy do zwrotu nieopłaconego wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości bez merytorycznego rozpatrzenia (art. 28 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego), nawet gdyby sąd ten dostrzegał oczywistą zasadność takiego wniosku. Oznacza to, że chociaż droga sądowa w omawianym postępowaniu jest formalnie otwarta dla każdego, a podjęcie postępowania nawet nakazane (art. 21 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze), to podmioty znajdujące się w warunkach wskazanych w art. 103 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie mogą zrealizować swego prawa (i obowiązku jednocześnie)".

Trzeba ustalić warunki zwolnienia
Sędzia Adam Jamróz podkreślił, że przyczyny z powodu których dłużnik - wnioskodawca ubiega się o zwolnienie z kosztów sądowych mogą być bardzo różne. Począwszy od takich, które można by ocenić jako zawinione po stronie dłużnika - wnioskodawcy, aż do takich, które mogą być w zasadniczym stopniu niezależne od dłużnika. Rolą ustawodawcy jest określić rodzaje przesłanek, którymi należy się kierować przy zwolnieniu dłużnika - wnioskodawcy od opłat sądowych. Jednakże, każda sytuacja dłużników jest dalece zróżnicowana; ustawodawca nie powinien wszystkich tych sytuacji oceniać tak samo, przypisując niejako "winę" wszystkim dłużnikom. Trybunał podzielił pogląd sądu pytającego, że to sąd powinien rozstrzygać "na podstawie jasnych i obiektywnych kryteriów, czy dany podmiot zasługuje na zwolnienie z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych". Trybunał podkreślił, że o zwolnieniu od opłat sądowych dłużnika - wnioskodawcy, powinien rozstrzygać w konkretnej sprawie sąd z uwzględnieniem przesłanek określonych przez ustawę, z uwzględnieniem fundamentalnej roli prawa do sądu w społeczeństwie demokratycznym (co akcentuje również sąd pytający), ale także z uwzględnieniem ryzyka, które w oczywisty sposób obciąża każdego, który realizuje przedsięwzięcie gospodarcze.

Skutki wyroku
 Wyrok ten jednak nie zmienia brzmienia przepisu art. 32 ust. 1 ustawy. Wskazane wyżej skutki wyroku wymagają niezwłocznej interwencji ustawodawcy, który, jeśli zdecyduje się na odrębne od zasad ogólnych, wynikających z ustawy o kosztach, uregulowanie zwolnienia od kosztów sądowych dłużnika w postępowaniu upadłościowym, winien to uczynić z uwzględnieniem wymogów konstytucyjnych.
Sygnatura akt P 11/10