Pierwsza sprawa rozpoznawana była 19 kwietnia, druga 20 kwietnia. Są to dwie kolejne skargi konstytucyjne dotyczące rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej - tym razem przez radcę prawnego z urzędu.
19 kwietnia Trybunał badał konstytucyjność par. 8, który określa stawki z zależności od wartości przedmiotu sprawy: i tak do 500 zł - 60 zł; powyżej 500 zł do 1500 zł - 180 zł; powyżej 1500 zł do 5000 zł - 600 zł; powyżej 5000 zł do 10 000 zł - 1200 zł aż do powyżej 5 000 000 zł - 16 600 zł. Tymczasem, jak wskazał wnioskodawca, symetryczne rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych w analogicznym do kwestionowanego par. określa stawki minimalne dla radców "wolnorynkowych" na poziomie o 50 proc. wyższym. Zarzucił więc kwestionowanemu rozporządzeniu dotyczącemu urzędówek, że w sposób bezprawny, pozbawiony jakichkolwiek argumentów (nie tylko konstytucyjnych) dyskryminuje bez konstytucyjnego umocowania i uzasadnienia wynagrodzenie minimalne jakie należne jest radcy prawnemu za świadczenie pomocy prawnej dla klienta, który mu został powierzony i względem którego nie ma możliwości samookreślenia stawki wynagrodzenia".
20 kwietnia analizował par. 4 ust. 1 rozporządzenia dotyczący zasad ustalania "urzędówek".
TK ponownie orzeka o niekonstytucyjności
Trybunał w wyroku z 20 kwietnia (SK 53/22) orzekł, że brak jest jakichkolwiek podstaw, aby zróżnicować stawki minimalne dla radców prawnych świadczących w procesie pomoc prawną w zależności od tego, czy działają z wyboru czy z urzędu. Wskazał również, że z jednej strony zawód radcy prawnego jest zawodem zaufania publicznego, o którym stanowi art. 17 Konstytucji, z czego wynikają również obowiązki o charakterze publicznym ale - jak dodał - zapewnienie profesjonalnej, procesowej pomocy prawnej osobom ubogim jest obowiązkiem państwa prawa.
- W praktyce ciężar finansowy tych obowiązków rozkłada się pomiędzy Skarb Państwa a osoby wykonujące zawód zaufania publicznego w ten sposób, że Skarb Państwa ponosi koszty funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, zaś radcowie prawni ponoszą koszty związane z wykonywaniem zawodu zaufania publicznego - uzasadnił.
Dzień wcześniej orzekł, że par. 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Chodzi o zasadę, że własność, prawa majątkowe obywateli podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej oraz, że wszyscy są równi wobec prawa, mają być równo traktowani przez władze publiczną i nie mogą być dyskryminowani, a ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
Nie ma racjonalnych argumentów na inne traktowanie
Sędzia Piotr Pszczółkowski, w uzasadnieniu sprawy SK 85/22 podkreślił, że Trybunał nie znalazł jakichkolwiek racjonalnych argumentów, które uzasadniałyby nierówne traktowanie radców prawnych w zakresie opłat za świadczoną pomoc prawną w zależności od tego, czy działają oni z wyboru czy zostali ustanowieni z urzędu. Wskazał, że różnicowanie wynagrodzenia radców prawnych, czyli ustalanie wynagrodzenia pełnomocników z urzędu na znacznie niższym poziomie, nie ma uzasadnienia konstytucyjnego. Podniósł też, że podobny problem zróżnicowania wynagrodzeń dotyczy adwokatów i został rozstrzygnięty w dwóch orzeczeniach TK.
- Trybunał przyjął wówczas, że uprawnienie adwokata do wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną jest podlegającym ochronie, konstytucyjnym prawem majątkowym oraz stwierdził, że adwokaci niezależnie od tego, czy udzielają pomocy prawnej z urzędu czy z wyboru, stanowią grupę podmiotów podobnych. Takie same założenia TK przyjął w odniesieniu do radców prawnych - mówił sędzia.
Czytaj omówienie orzeczenia: Rozszerzenie powództwa nie zawsze wpływa na konieczność zasądzenia wyższych kosztów zastępstwa procesowego >
Potrzebne pilne zmiany
W ocenie Trybunału sprawa wymaga pilnego, kompleksowego uregulowania w ustawie kwestii wynagradzania prawników z urzędu. - Trybunał z przykrością odnotowuje, że kolejny wyrok TK jest w zasadzie podobny do wcześniejszych orzeczeń i nie ma żadnej reakcji ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości zobligowanego do zmiany rozporządzenia - powiedział sędzia.
TK wskazał również, że po środowym wyroku powstanie możliwość zasądzania opłaty przysługującej radcy prawnemu z urzędu na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów rozporządzenia MS z 22 października 2015 r. ws. stawek minimalnych radców prawnych.
MS zapewnia "urzędówki" wzrosną ale sporo zależy od resortu finansów
Już w lutym br, w związku z poprzednim wyrokiem TK, Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało Prawo.pl, że rozpoczęto w tym zakresie stosowne prace analityczno-koncepcyjne. - Celem jest dostosowanie odpowiednich rozporządzeń do tego wyroku. Projekty nowelizacji wkrótce zostaną poddane niezbędnym uzgodnieniom - zaznaczono.
Teraz w rozmowie z PAP wiceminister sprawiedliwości Sebastian Kaleta zapewnił, że wynagrodzenia radców i adwokatów wzrosną. - Po tych wyrokach należy dokonać korekt stawek wynagrodzeń pełnomocników z urzędu i zrównać je z minimalnymi stawkami pełnomocników z wyboru. Oznacza to, że ich wynagrodzenia wzrosną. W Ministerstwie Sprawiedliwości pracujemy już nad kompleksowymi, całościowymi zmianami w tej sprawie - stwierdził. Jak dodał, resort sprawiedliwości chce, aby zmiany te zostały wdrożone i weszły w życie od początku 2024 r.
Wiceminister poinformował, że już przed kilkoma miesiącami po pierwszym wyroku TK w tej sprawie, ministerstwo rozpoczęło analizy i szacunki kosztów zmiany tych przepisów. - Z analiz tych wynika, że mowa o kilkudziesięciu milionach złotych rocznie. Oznacza to, że minister finansów będzie musiał uwzględnić te koszty i zarezerwować je w przyszłorocznym budżecie resortu sprawiedliwości. Mam nadzieję, że resort finansów znajdzie środki na zmiany, których wymaga Trybunał Konstytucyjny - wskazał Kaleta.
Stawki za pomoc prawną z urzędu niskie i niesprawiedliwe
Przypomnijmy, adwokaci i radcy prawni od dłuższego czasu podnoszą, że stawki za pomoc prawną z urzędu są nie tylko niskie, ale i niesprawiedliwe. Wielu z nich domaga się więc, by sądy przyznawały im wynagrodzenie zgodnie ze stawkami dla pełnomocników z wyboru. W tym zakresie trwa m.in. akcja Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris pod hasłem "G(Ł)ODNA URZĘDÓWKA". To ono przygotowało wnioski o przyznawanie adwokatom wynagrodzeń zgodnie ze stawkami dla pełnomocników i obrońców z wyboru, które można kierować w sprawach cywilnych i karnych. Ich podstawą początkowo było orzeczenie TK na kanwie sprawy dotyczącej - co ważne - poprzednio obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku, w sprawie nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej przez adwokatów z urzędu. Trybunał uznał wówczas, że różnicowanie wynagrodzenia pełnomocników procesowych (tj. obniżenie pełnomocnikom z urzędu o połowę wynagrodzenia, które otrzymaliby, gdyby występowali w sprawie jako pełnomocnicy z wyboru) nie ma konstytucyjnego uzasadnienia. Kolejne orzeczenie Trybunału, w sprawie obecnego rozporządzenia zapadło w grudniu ubiegłego roku.
Czytaj: Sądy dostrzegają problem "urzędówek", a MS pracuje nad zmianami>>
TK nie miał wątpliwości - niezgodność z Konstytucją
Trybunał Konstytucyjny w grudniu 2022 r. zajął się konstytucyjnością par. 17 dotyczącego opłaty w procesie karnym i w sprawach o wykroczenia. Chodzi o opłatę w sprawie objętej śledztwem - która wynosi 300 zł, za obronę przed sądem rejonowym w postępowaniu zwyczajnym lub przed wojskowym sądem garnizonowym - 420 zł i par. 4 ust. 2, zgodnie z którym ustalenie stawek w wysokości wyższej, a nieprzekraczającej 150 proc. tych określonych w rozporządzeniu może nastąpić z uwzględnieniem m.in. :
- nakładu pracy adwokata, w szczególności czasu poświęconego na przygotowanie się do prowadzenia sprawy, liczby stawiennictw w sądzie, w tym na rozprawach i posiedzeniach, czynności podjętych w sprawie, w tym czynności podjętych w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu;
- wartości przedmiotu sprawy;
- wkładu adwokata w przyczynienie się do wyjaśnienia okoliczności faktycznych, jak również do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych budzących wątpliwości w orzecznictwie i doktrynie;
- stopnia zawiłości sprawy, w szczególności trybu i czasu prowadzenia sprawy, obszerności zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego lub biegłych sądowych, dowodu z zeznań świadków, dowodu z dokumentów o znacznym stopniu skomplikowania i obszerności.
W tej skardze wskazano, że kwestionowana norma prawna narusza m.in. art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji, bowiem nie chroni praw majątkowych - w postaci prawa do wynagrodzenia za pracę - adwokata powołanego z urzędu, który otrzymuje wyłącznie część wynagrodzenia adwokata ustanowionego z wyboru. - Konstytucja w art. 64 ust. 2 wprowadziła wprost prawo do równej ochrony dla wszystkich - praw majątkowych, do których niewątpliwie należy prawo do wynagrodzenia za usługi świadczone przez adwokata powołanego z urzędu. Należy pamiętać, że wypłacona przez Skarb Państwa kwota wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu, nie stanowi faktycznie jeszcze jego wynagrodzenia, bowiem od tej kwoty płaci dodatkowo ZUS, podatek dochodowy oraz wszelkie inne koszty utrzymania Kancelarii oraz koszty w toku procesu na prawidłowe jego prowadzenie - wskazano. Autorzy podnoszą też niezgodne z zasadami sprawiedliwości społecznej traktowaniu adwokata ustanowionego z urzędu i przyznanie mu wynagrodzenia na poziomie znacznie niższym niż za analogiczną pracę wykonaną przez adwokata na rzecz strony, która ustanowiłaby adwokata z wyboru.
Zobacz procedurę w LEX: Koszty zastępstwa procesowego świadczonego z urzędu >
Trybunał orzekł, że przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dotyczące stawek dla adwokatów z urzędu za sprawy karne i o wykroczenia, w zakresie w jakim są one niższe od stawek w tych samych sprawach dla obrońców "z wyboru" są niezgodne z Konstytucją. Czytaj w LEX: Nita-Światłowska Barbara, Orzekanie o kosztach za pomoc prawną z urzędu po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23.04.2020 r., SK 66/19 >
Czytaj: TK: Przepisy dotyczące "urzędówek" za sprawy karne niezgodne z Konstytucją>>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
