Udział w postępowaniu sądowym wiąże się najczęściej nie tylko ze stresem, ale i wydatkami. Konieczność ponoszenia kosztów sądowych może stanowić barierę dla stron, które chciałyby brać w nim udział. W przepisach przewidziano tryb uzyskiwania zwolnienia z kosztów sądowych. Zgodnie z ustawą z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, sąd może zwolnić stronę z ponoszenia kosztów sądowych. Sąd może postanowić o zwolnieniu strony w całości lub w części. Kluczowe dla oceny wniosku jest to, w jakiej sytuacji finansowej znajduje się wnioskodawca i jego rodzina.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Na podstawie art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek. Z kolei jeśli chodzi o sprawy karne, to zgodnie z art. 624 Kodeksu postępowania karnego sąd może zwolnić oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego w całości lub w części od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych, jeżeli istnieją podstawy do uznania, że uiszczenie ich byłoby dla nich zbyt uciążliwe ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów, jak również wtedy, gdy przemawiają za tym względy słuszności.

PROCEDURA Zwolnienia od kosztów sądowych przez sąd - krok po kroku >>

Czytaj: Kowalski idzie do sądu i dostaje po kieszeni >>

Instytucja do wyjątkowego zastosowania

- Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych może być zastosowana wyjątkowo, tylko dla osób w trudnej sytuacji materialnej, co podkreśla orzecznictwo Sądu Najwyższego. Jeśli strona wykaże – bez naginania rzeczywistości – swoją trudną sytuację finansową, to powinna uzyskać zwolnienie – wskazuje radca prawny Mateusz Łudzik, prowadzący kancelarię radcowską w Krakowie.

Matusiak-Frącczak Magdalena: Zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym - obowiązek zaoszczędzenia na koszty >

Z kolei adwokat Wojciech Wróbel z Kancelarii Wróbel Lech-Drupka Dubis w Rzeszowie przypomina, że nie istnieje katalog przypadków, w których dochodzi do zwolnienia od kosztów sądowych. - Każdy przypadek jest badany przez sąd i podlega indywidualnej ocenie. Zawsze badaniu podlega sytuacja majątkowa strony wnioskującej o zwolnienie, w szczególności jej możliwości zarobkowe. Końcowo to w okolicznościach faktycznych danej sprawy można rozważać ewentualne okoliczności uzasadniające zwolnienie z kosztów - mówi. On też jest przekonany, że znaczenie ma tu słowo "wyjątkowo" - albowiem - jak podkreśla - zwolnienie stanowi pomoc państwa, tym samym w razie jej udzielenia pokrywana jest końcowo przez społeczeństwo.

Zaznacza również, że taka pomoc powinna objąć wyłącznie osoby, które z przyczyn obiektywnych, od nich niezależnych, nie mają środków na poniesienie tych kosztów, a nadto nie były w stanie ich zgromadzić. - Strona wszczynająca proces winna być świadoma konieczności poniesienia kosztów z tym związanych i podjąć starania celem przygotowania do przewidywanej sytuacji procesowej – dodaje mecenas.

Czytaj: Zwolnienie z kosztów sądowych możliwe, ale niełatwe do uzyskania>>

"Na uchodźcę" zwolnienia nie będzie, "na męża" możliwe

Sędzia Anna Begier z Zespołu ds. Prawa Cywilnego Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” wskazuje, że linia orzecznicza w sprawach o zwolnienie z ponoszenia kosztów sądowych ewoluowała. W przeszłości węziej traktowano tę instytucję. Obecnie nie używa się już określenia „prawo ubogich”. W ślad za orzecznictwem ETPCz duży nacisk kładzie się na zachowanie prawa obywatela do sądu i rozpoznając wniosek należy się zastanowić, czy jego oddalenie nie będzie skutkowało pozbawieniem tego prawa.

- W pierwszej kolejności uwzględnia się koszty wyżywienia, utrzymania mieszkania, koszty dojazdu do pracy, koszty utrzymania osób pozostających w gospodarstwie domowym, a także zasądzone alimenty. Do kosztów koniecznego utrzymania strony można wliczać różne wydatki, np. na leki. Nie da się wszystkiego wyliczyć „po aptekarsku”. Świadczenia na rzecz organizacji charytatywnych jednak na pewno nie będą traktowane jako wydatki, które mają pierwszoplanowe znaczenie i są niezbędne – wskazuje sędzia.

Czytaj też: Koszty sądowe – najistotniejsze zagadnienia po zmianach z lipca 2019 r. >

I dodaje, że w praktyce nie spotkała się z zagadnieniem rozpatrywania zasadności wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych przez pryzmat działalności charytatywnej strony.  - W świetle przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych znaczenie mają koszty ponoszone przez stronę i jej rodzinę. Nie ma w nim mowy o domownikach, ale o rodzinie – wskazuje sędzia Begier. Dodaje, że gdyby wnioskodawca wspierał finansowo np. ciężko chorego małżonka, to okoliczność ta będzie rzutowała na rozpoznawany wniosek.

Mecenas Wróbel także uważa, że sytuacja związana z pomocą uchodźcom nie powinna wpływać na możliwość zwolnienia od kosztów sądowych. - Zwraca uwagę, że zgodnie z art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. - Koszty sądowe wyprzedzane są jedynie przez koszty utrzymania koniecznego dla strony i jej rodziny – dodaje. Zwraca uwagę, że pomoc państwa może być przyznana wyłącznie, gdy niemożność poniesienia kosztów ma charakter obiektywny, a strona nie ma na nie realnego wpływu, bo w Polsce ustawodawca przyjął co do zasady, że postępowanie sądowe jest odpłatne.

- Zatem strona ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych powinna wcześniej poczynić oszczędności, a dopiero gdyby poczynione oszczędności okazały się niewystarczające sąd może zwolnić ją z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych – podsumowuje.

 

Kryzys? Tutaj szanse większe

Jak dodaje sędzia Begier, możliwa jest natomiast sytuacja kiedy strona ma drugą nieruchomość, w której mieszkają lokatorzy, którzy nie płacą czynszu i są nieegzekwowalni, ani w obecnych realiach nie można ich eksmitować. - Tymczasem właściciel nieruchomości pokrywa koszty mediów za tę nieruchomość. Właściciel może mieć nawet problem ze sprzedażą takiej nieruchomości. Jego wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych mógłby więc w wyliczeniu wydatków uwzględniać to, że strona pokrywa koszty utrzymania nieruchomości, z której sama nie korzysta – mówi sędzia.

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie rozwodowej - WZÓR DOKUMENTU >

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych - WZÓR DOKUMENTU >

Zwraca uwagę, że brak zapłaty raty kredytu hipotecznego może skutkować wypowiedzeniem umowy i poważnymi konsekwencjami, więc trudno traktować koszty spłaty rat za zupełnie drugorzędne. - Natomiast w starszym orzecznictwie uznawano, że obowiązek ponoszenia kosztów sądowych ma tak daleko idący wymiar, iż w razie ustalenia, iż aktualny brak możliwości uiszczenia kosztów sądowych jest wynikiem chwilowego braku dostatecznych środków, niezbędne jest rozważenie potrzeby zaciągnięcia pożyczki. Dziś trudno jednak radzić stronie, by zaciągnęła pożyczkę, skoro wskazywane przez nią dochody poddają w wątpliwość zdolność kredytową. Zauważyć przy tym należy, że zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, a - od 2019 roku - także gdy ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek - przypomina sędzia.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.