Problem powstał na tle następującej sprawy: Sąd Okręgowy w Kielcach powziął wątpliwość, którą przedstawił Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego, czy w sprawie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego strona pozwana, która na jego podstawie jest uprawniona do egzekwowania należnych jej świadczeń alimentacyjnych jest ustawowo zwolniona od kosztów sądowych?

Zobacz w LEX: Linia orzecznicza - Walczyński Ignacy, Zwolnienie od kosztów sądowych >

Sprawa dotyczyła obniżenia alimentów od ojca dziecka i uchylenie tytułu egzekucyjnego. Sąd Okręgowy przypomniał, że z treści art. 96 par. 1 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wynika wprost, że strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych. Podobnie jak osoba dochodząca roszczeń alimentacyjnych. Przepis ten nie reguluje jednak kwestii obowiązku ponoszenia przez stronę pozwaną kosztów sądowych w sprawach o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, na podstawie którego strona ta jest uprawniona do egzekwowania należnego jej świadczenia.

Czytaj: Romanowski: Zmieniamy prawo rodzinne, by chronić dzieci i usprawnić postępowania>>
 

Wspieranie wierzyciela alimentacyjnego

Formułując pierwsze możliwe do przyjęcia stanowisko, Sąd Okręgowy przytoczył orzeczenia Sądu Najwyższego, w których podkreślano, że ratio legis art. 96 par. 1 pkt 2 ustawy polega na wspieraniu wierzyciela alimentacyjnego w dążeniu do uzyskania od osób zobowiązanych niezbędnych środków utrzymania. Tu w przeważającej mierze matki dochodzą świadczeń od ojców ich dzieci.

SN odwołał się do prymatu społecznej funkcji kosztów sądowych w sprawach alimentacyjnych nad ich funkcją fiskalną (uchwała Sądu Najwyższego z 26 lutego 2015 r., III CZP 110/14, OSNC 2016, nr 1, s. 3 oraz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna z 29 stycznia 1954 r., I C 3074/52). W uchwale tej SN orzekł, że w sprawie o ustalenie nieistnienia obowiązku alimentacyjnego pozwany nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych.

PROCEDURA: Zwolnienie od kosztów sądowych przez sąd >

Wówczas sędzia sprawozdawca Jacek Gudowski podkreślił, że skoro nie ponosi opłaty pozwany, którego prawo do alimentów jest kwestionowane częściowo (żądanie obniżenia alimentów), to tym bardziej nie można obciążać obowiązkiem jej poniesienia pozwanego, którego prawo do alimentacji zostało zakwestionowane w całości (żądanie ustalenia nieistnienia obowiązku alimentacyjnego).

Pobierz wzór dokumentu w LEX: Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych >

Sąd pytający - drugiej instancji podkreślił przy tym, że zasada nieponoszenia kosztów przez strony postępowań w sprawach alimentacyjnych bywała już w poprzednim stanie prawnym wywodzona w orzecznictwie przy pomocy wykładni celowościowej.

 Ustawowe zwolnienie od ponoszenia kosztów w postępowaniach alimentacyjnych dotyczy w konsekwencji zarówno:

  • osób dochodzących należności alimentacyjnych co do zasady, jak i 
  • podmiotów kwestionujących wysokość spoczywającego na nich obowiązku alimentacyjnego.

 

Sąd przytoczył też argument strony, wskazując, że konieczność ponoszenia kosztów sądowych w  sprawach o  pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego może grozić uszczupleniem dochodów przeznaczonych na zaspokojenie takich potrzeb. Jednocześnie Sąd Okręgowy zauważył, że w tym stanowisku argumenty moralne przeważają nad argumentami stricte jurydycznymi, w tym przede wszystkim nad literalnym brzmieniem art.  96 ust.  1 pkt 2 ustawy.

Sprawa dotyczy egzekucji, nie alimentów

Sąd podkreślił również, że z perspektywy systemowej sprawa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego nie jest sprawą o alimenty i jest rozpoznawana według przepisów dotyczących postępowania egzekucyjnego. Przedmiotem tego rodzaju sprawy nigdy nie jest treść obowiązku alimentacyjnego ani co do zasady, ani co do wysokości, lecz badanie, czy po wydaniu tytułu wykonawczego nastąpiło zdarzenie, które czyni egzekwowanie orzeczonego obowiązku niezasadnym (art. 840 par. 1 pkt 3 k.p.c.).

Zobacz procedurę w LEX:

Na marginesie Sąd podał też argumenty natury aksjologicznej, które przemawiają przeciwko szerokiej wykładni art.  96 ust.  1 pkt 2 u.k.s.c., posługując się przykładami egzekucji świadczenia już spełnionego bądź przedawnionego.

W szczególności sąd powołał postanowienie Sądu Najwyższego z 9 września 1987 r., III CRN 233/87. Zgodnie z tym stanowiskiem, osoba uprawniona do świadczeń alimentacyjnych ponosi koszty egzekucji wszczętej pomimo dobrowolnego spełnienia świadczenia przez dłużnika alimentacyjnego.

Sąd przedstawiający zagadnienie prawne opowiedział się za drugim stanowiskiem.

Izba Cywilna Sadu Najwyższego 12 stycznia br. podjęła uchwałę, zgodnie z którą w sprawie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego strona pozwana, która na jego podstawie jest uprawniona do egzekwowania należnych jej świadczeń alimentacyjnych, jest ustawowo zwolniona od kosztów sądowych na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Sygnatura akt III CZP 55/21

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.