Obowiązująca od 1 lipca 2023 r. nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego wprowadziła przepisy mające zastosowane we wszystkich postępowaniach, w których stroną jest sam konsument, a więc nie dotyczą spraw, w których konsumenta zastępuje np. organizacja zajmująca się ochroną praw konsumentów.
Nowością dla konsumentów jest możliwość wniesienia pozwu do sądu właściwego dla jego miejsca zamieszkania – a nie, jak do tej pory, ze względu na siedzibę firmy. Jedną z istotniejszych zmian dla firm jest obowiązek ujawnienia wszystkich twierdzeń i dowodów już na etapie pozwu (jeżeli przedsiębiorca jest powodem) albo w odpowiedzi na pozew (jeśli jest pozywany). Przepisy przewidują też pouczanie przedsiębiorcy, który nie jest reprezentowany przez prawnika.
Czytaj w LEX: Postępowanie cywilne z udziałem konsumentów w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 9.03.2023 r. >
Postępowanie konsumenckie też do likwidacji?
To jedna z wielu zmian w procedurze cywilnej wprowadzonych podczas ośmioletnich rządów Prawa i Sprawiedliwości. Ponieważ wiele z nich było i jest krytykowanych, teraz mówi się o zmianach, albo wręcz rezygnacji z nich. Tak będzie zapewne z odrębną procedurą gospodarczą, nad czym pracuje już Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego.
- Zespół problemowy ds. zmian w prawie cywilnym formalnym ma się zająć w pierwszej kolejności przywróceniem k.p.c. podstawowej operatywności po ostatnich ośmiu latach jego bezprecedensowej dewastacji – powiedział Prawo.pl wiceprzewodniczący komisji prof. Wojciech Kocot. Nie wiadomo jeszcze, czy komisja zaproponuje zmiany dotyczące postępowań konsumenckich, a opinie prawników na ten temat nie są jednoznaczne.
Czytaj: Odrębne postępowanie gospodarcze może zniknąć z procedury cywilnej>>
Prof. Tadeusz Zembrzuski, cywilista z Uniwersytetu Warszawskiego, ocenił w niedawnym wywiadzie dla Prawo.pl, że w Polsce borykamy się z wadliwie ukształtowanym postępowaniem odrębnym w sprawach z udziałem konsumenta – postępowaniem, które jego zdaniem urąga unijnym i europejskim standardom i założeniom. - Nie jest w stanie zapewnić jednolitej i przewidywalnej praktyki sądowej. Punktem odniesienia powinno być poszukiwanie „skutecznych środków prawnych”, tj. takich, które umożliwią przywrócenie rzeczywistej równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą - powiedział.
Czytaj: Prof. Zembrzuski: Ochrona konsumenta nadal nie jest skuteczna>>
Bardziej pozytywnie o obecnej procedurze konsumenckiej wypowiada się Wojciech Bochenek, radca prawny z Wrocławia (kancelaria Bochenek, Ciesielski i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych sp. k.). - Wprowadzenie odrębnego postępowania konsumenckiego było dobrym kierunkiem, gdyż dawało podstawy do przyjęcia sprawniejszego prowadzenia sporów przez sądy. Niestety, mam wrażenie, że sądy powszechne nie wykorzystują wprowadzonej regulacji chociażby np. w zakresie przedstawiania dowodów w pierwszym piśmie procesowym. Sam fakt jej wprowadzenia nie przekłada się realnie na prowadzone postępowania, niezależnie czy konsument jest stroną powodową, czy pozwaną. Doświadczenia zdobyte na prowadzonych w naszej kancelarii sprawach pokazują, że regulacja ta nie jest powszechnie wykorzystywana – powiedział Prawo.pl.
Adwokaci za rezygnacją z odrębnej procedury
Zaprezentowany pod koniec czerwca projekt przygotowany w Ośrodku Badawczym Adwokatury, który trafił do rządu i parlamentu w formie petycji, przewiduje rezygnację z odrębnego postępowania z udziałem konsumentów. W ocenie autorów przyczyni się to do wzmocnienia konstytucyjnej zasady równości podmiotów wobec prawa, a także pozytywnie wpłynie na ekonomikę procesu cywilnego. Prof. Kocot zastrzegł, że Komisja Kodyfikacyjna pracuje nad własnymi projektami zmian postępowania cywilnego, ale z pewnością weźmie pod uwagę propozycje zgłaszane przez Adwokaturę.
Autorzy projektu zwracają uwagę m.in. na niejednoznaczność definicji konsumenta, która w praktyce powoduje liczne wątpliwości co do tego, czy dana sprawa powinna być rozpoznawana w tym postępowaniu odrębnym.
- Należy podkreślić również, że pozycja konsumenta wobec sprzedawców czy dostawców usług jest w polskim systemie prawa dostatecznie silna, czego wyrazem są przepisy materialnego prawa konsumenckiego – czytamy w uzasadnieniu.
Przywoływany jest głos prawników, pochodzący z ankiety wśród adwokatów, przeprowadzonej przed przystąpieniem do prac na projektem. Większość jest za wyeliminowaniem postępowania odrębnego w sprawach z udziałem konsumentów (61,7 proc.). 18,2 proc. badanych jest przeciwnego zdania, natomiast 20,2 proc. respondentów nie ma zdania w tej kwestii. - Pracując nad projektem, oparliśmy się na wyniku tego badania. Ponieważ napłynęło prawie 1100 odpowiedzi, uważamy, że nasz projekt jest silnym głosem praktyków – podkreśla adwokat dr Monika Strus-Wołos, współautorka projektu.
Zobacz w LEX: Zmiany w postępowaniu gospodarczym oraz postępowanie konsumenckie >
Celów nie realizuje, system komplikuje
Propozycję autorów adwokackiego projektu wspiera dr hab. Andrzej Olaś z Uniwersytetu Jagiellońskiego, który był konsultantem naukowym tego projektu. - Podzielam krytyczną ocenę postępowania odrębnego w sprawach z udziałem konsumentów. W nadanym mu kształcie nie przynosi ono istotnych korzyści, w zamian zaś komplikuje istotnie system postępowania cywilnego, a zwłaszcza jego „podsystem”, w postaci szerokiej palety postępowań odrębnych w procesie, których normatywny kształt, liczba oraz wzajemne powiązania stanowią istotny element przyczyniający się do dekompozycji kodeksu - stwierdził.
Normy ogólne ważniejsze od odrębnych procedur
Zdaniem prof. Olasia podstawą realizacji zasady szczególnej ochrony konsumentów powinna pozostać przede wszystkim należyta, prokonsumencka, a zarazem szanująca zasadę równouprawnienia stron, w tym prawa do wysłuchania oraz inne podstawowe standardy rzetelnego procesu cywilnego, aplikacja norm ogólnych, bazujących na dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej. - Dodatkową ochronę konsumentom winny zapewnić procedowane obecnie zmiany w ustawie o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, mające na celu implementację unijnej dyrektywy o powództwach przedstawicielskich – powiedział Prawo.pl.
Zobacz procedury:
Wytoczenie powództwa przez konsumenta przeciwko przedsiębiorcy >
Wytoczenie powództwa przez przedsiębiorcę przeciwko konsumentowi >
Także zdaniem Jakuba Kurzawskiego, adwokata z poznańskiej kancelarii DSK, autorzy adwokackiego projektu słusznie wskazują, że ochrona konsumentów jest realizowana na gruncie przepisów prawa materialnego, zaś mnożenie kolejnych postępowań odrębnych nie służy przejrzystości przepisów. Zaznacza jednak, że regulacja o postępowaniu z udziałem konsumentów zawiera rozwiązania istotnie ułatwiające dochodzenie roszczeń. - Przykładem jest chociażby możliwość wytoczenia powództwa w miejscu zamieszkania konsumenta. Ma to znaczenie, gdy siedziba przedsiębiorcy znajduje się w innej miejscowości, a konsument nie może skorzystać z właściwości przemiennej sądu, np. skierować pozwu do sądu właściwego według miejsca wykonania umowy. Toczenie sporu poza miejscem swojego zamieszkania stwarza dla konsumenta dodatkowe bariery finansowe w dochodzeniu swoich, zwłaszcza w sporze z podmiotem o większym potencjale ekonomicznym – powiedział Prawo.pl. Jego zdaniem, dążąc do ujednolicenia i uproszczenia przepisów kodeksowych, należy uważać, aby „nie wylać dziecka z kąpielą” przez doprowadzenie do pogorszenia sytuacji procesowej konsumenta wobec podmiotu silniejszego.
Także mec. Wojciech Bochenek nie jest za radykalnymi ruchami w tej dziedzinie, chociaż nie krytykuje propozycji zniesienia odrębnej procedury. - Należałoby zadbać, aby konsumenci otrzymali właściwą ochronę i wydłużony czas na podjęcie działań procesowych, nie w wyodrębnionych przepisach tylko w ogólnym ujęciu prowadzonego postępowania – stwierdził w rozmowie z Prawo.pl. Jego zdaniem doskonałym przykładem są sprawy z powództwa banku o zwrot udostępnionego kapitału w sprawach frakowych, gdzie sądy dają konsumentom 14-dniowy termin na przygotowanie odpowiedzi na pozew. - W takich sprawach, gdzie przedsiębiorca pozywa konsumenta, ten czas na przygotowanie odpowiedzi powinien być zdecydowanie dłuższy. Istotne jest także uregulowanie wytycznych dla sądów, które zgodnie z orzecznictwem TSUE, powinny weryfikować umowy z urzędu. Szereg drobnych zmian w procedurze dotyczących przepisów ogólnych, postępowania przed sądami, może przynieść lepsze korzyści niż regulowanie przepisów odrębnych – ocenia Wojciech Bochenek.
Czytaj też w LEX: Czy postępowanie z udziałem konsumentów (art. 458(14 ) i n. k.p.c.) "krzyżuje się" z postępowaniem w sprawach gospodarczych (art. 458(1) i n. k.p.c.)? >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
