W styczniu 2020 r. pozostawało w Izbie Cywilnej do załatwienia 2596 spraw, w tym 2308 skarg kasacyjnych, 57 zażaleń i 51 zagadnień prawnych.
Jak wynika ze sprawozdania rocznego w 2020 r. wpłynęło do Izby 4 tys. 360 nowych spraw, w tym:
- 2 tys. 657 skarg kasacyjnych,
- 342 zażalenia,
- 113 zagadnień prawnych i
- 113 skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
W ostatnich latach wpływ skarg kasacyjnych utrzymywał się na zbliżonym poziomie około 3200–3500 spraw - informuje prezes Izby Dariusz Zawistowski.
Zobacz procedurę w LEX: Wniesienie skargi nadzwyczajnej od orzeczenia sądu powszechnego w sprawie cywilnej >
Czytaj też: Sędzia Bednarczyk: Umowa kredytu nieważna, ale co z rozliczeniem?
W 2020 r. skarg kasacyjnych wpłynęło około 600 mniej niż statystycznie w latach poprzednich. Liczba załatwionych spraw w 2020 r. była zatem ogólnie mniejsza, szczególnie w grupie skarg kasacyjnych i zażaleń, co spowodowało, że pomimo mniejszego wpływu skarg kasacyjnych nie uległa zmianie liczba skarg kasacyjnych pozostających do rozpoznania w porównaniu z końcem 2019 r., a liczba zażaleń, wobec ich mniejszego wpływu w 2020 r. pozostała na zbliżonym poziomie ok. 50 spraw, jak w 2019 r.
Zobacz procedurę w LEX: Rozpoznanie skargi nadzwyczajnej przez Sąd Najwyższy w sprawie cywilnej >
Mniej uchwał, mniej posiedzeń
W wyniku selekcji skarg kasacyjnych, w ramach wstępnego badania, do rozpoznania trafia bardzo dużo spraw trudnych. W 2014 r. udzielono 148 odpowiedzi na pytania prawne, w 2015 r. – 111, w 2016 r. – 68. W 2017 r. podjęto 85 uchwał, w 2018 r. – 59, w 2019 r. – 56, a w 2020 r. – tylko 31 uchwał.
Zobacz procedury w LEX:
- Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względu na zachowanie terminu do jej wniesienia w sprawie cywilnej >
- Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względów podmiotowych oraz przedmiotowych w sprawie cywilnej >
Mniejsza liczba podjętych uchwał oraz rozpoznanych skarg kasacyjnych przyjętych do rozpoznania była wynikiem mniejszej liczby posiedzeń wyznaczonych w 2020 r.
Czytaj: SN: Po zmianie kpc zwolnienie z kosztów sądowych spraw w toku w apelacji>>
Przyczyny: brak sędziów
Wpłynęło na to łącznie kilka czynników. W 2020 r. Izba Cywilna Sądu Najwyższego znajdowała się w jeszcze trudniejszej sytuacji kadrowej niż w roku poprzednim.
Stan obsady sędziowskiej na początku 2019 r. wynosił 35 sędziów, w tym Prezes Sądu Najwyższego kierujący Izbą. W trakcie 2019 r. kilka stanowisk było nieobsadzonych. W 2019 r. odeszło w stan spoczynku 7 sędziów. Na początku 2020 r. było obsadzonych jedynie 28 etatów sędziowskich. W drugim kwartale 2020 r. ta liczba zmniejszyła się do 25. Oznacza to, że przez większą część 2020 r. w praktyce była nieobsadzona 1/3 stanowisk sędziowskich przewidzianych w Izbie Cywilnej.
Tymczasem czworo kandydatów przedstawionych przez Krajową Radę Sądownictwa w 2016 i 2017 r. nadal oczekuje na powołanie na stanowisko przez Prezydenta.
W trakcie 2020 r. odeszło w stan spoczynku kolejnych trzech sędziów. Obciążenie poszczególnych sędziów w 2020 r. nie uległo zasadniczo zmianie. Przeciętnie w okresie miesięcznym sędziowie orzekali na podobnej jak w latach poprzednich liczbie posiedzeń, na które były wyznaczane podobne ilości spraw, wyłączając okresy, kiedy orzekanie nie było możliwe z uwagi na stan pandemii.
Biorąc pod uwagę złożoność rozpoznanych skarg kasacyjnych i zagadnień prawnych oraz uwzględniając urlopy, choroby i inne przyczyny losowe oraz przejście w stan spoczynku dużej grupy sędziów, przeciętne obciążenie sędziów jest bardzo wysokie.
Dłuższe oczekiwanie na rozpoznanie
Jak się okazuje, przeciętny, zadawalający czas oczekiwania na merytoryczne rozpoznanie kasacji utrzymujący się przed 2018 r. uległ niestety znacznemu wydłużeniu w 2019 r. Podobnie sytuacja wyglądała w 2020 r. Na koniec grudnia 2018 r. pozostawały do rozpoznania 2284 skargi kasacyjne (w 2014 r. – 2132, w 2015 r. – 1936, w 2016 r. – 1733, a w 2017 r. – 1517).
W 2019 r. udało się jedynie utrzymać liczbę spraw pozostających do załatwienia na poziomie z końca 2018 r., choć załatwiono ogółem ponad 500 spraw więcej niż w 2018 r.
W 2020 r. czas oczekiwania na wyznaczenie skarg kasacyjnych do rozpoznania ponownie się wydłużył. Było to związane, jak podkreślono już wcześniej, z ogólnie mniejszą liczbą posiedzeń w składach wieloosobowych, wyznaczonych w 2020 r.
Na ogólną liczbę 2882 skarg kasacyjnych i skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia poddanych w 2020 r. przedsądowi przyjęto do rozpoznania 864 sprawy, odmówiono przyjęcia do rozpoznania skargi w 1625 sprawach, a odrzucono skargi lub załatwiono je w inny sposób w 323 sprawach.
Z 401 skarg kasacyjnych rozpoznanych merytorycznie oddalono 168 skarg, uchylono orzeczenie w całości lub w części w 224 sprawach, a zmieniono orzeczenia w 9 sprawach.
Dane te wskazują, że w 2020 r. liczba rozpoznanych skarg kasacyjnych przyjętych do rozpoznania była o blisko 50 proc. mniejsza niż w 2019 r.
Czytaj w LEX: Wpływ wprowadzenia skargi nadzwyczajnej na skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia >
Pandemia utrudnia prace
Prace Izby, jak całego sądu w 2020 r. zostały poważnie utrudnione ze względu na zagrożenie spowodowane przez pandemię wirusa COVID-19. Z uwagi na wprowadzone ograniczenia przeciwdziałające epidemii, przez kilka miesięcy nie były wyznaczane składu wieloosobowe, co zmniejszyło istotnie także liczbę rozpraw, na których mogły być rozstrzygane zagadnienia prawne.
Zły stan legislacji
Sędziowie Izby Cywilnej przyznają, że ubiegły rok potwierdza ocenę, że zasadniczą przyczyną powstawania zagadnień prawnych w sprawach cywilnych jest zły i stale pogarszający się stan legislacji. Przejawia się on nie tylko swoistą „nadregulacją”, a więc uchwalaniem przepisów zbędnych i zbyt szczegółowych, ale także wyraźnym obniżeniem jakości legislacyjnej tworzonych ustaw.
Nowele mają często charakter prowizoryczny i doraźny, a prawodawca wprowadza je bez dostatecznej refleksji i bez odpowiednich konsultacji. Jednym z najsłabszych punktów współczesnej legislacji jest bardzo niski poziom unormowań międzyczasowych, a niejednokrotnie ich brak. Wady działalności legislacyjnej są szczególnie widoczne w przypadku kodeksów, a zwłaszcza kodeksu postępowania cywilnego, który sukcesywnie traci czytelność i spójność, co sprawia coraz więcej problemów interpretacyjnych i praktycznych. Zasadność takiej oceny potwierdzają w pełni ostatnie nowelizacje kodeksu postępowania cywilnego.
Czytaj w LEX: Skarga nadzwyczajna w sprawach cywilnych >
Zagadnienia prawne
Dłuższe oczekiwanie na rozpoznanie skargi kasacyjnej wynika również z niejasnego i trudnego do interpretacji prawa. A przyczyną przedstawiania zagadnień prawnych jest rozbieżność orzecznictwa. Odmienna interpretacja tych samych przepisów wymaga głębokiej analizy, a więc i - czasu na rozstrzygnięcie.
Występując z zagadnieniem prawnym do Sądu Najwyższego, sądy zmierzają do ujednolicenia.
Należy zaznaczyć, że rozbieżnościom orzecznictwa wielokrotnie towarzyszą rozbieżności w poglądach doktryny i szeroko rozumianego piśmiennictwa prawniczego, będące niejednokrotnie samoistnym źródłem wątpliwości oraz bodźcem do przedstawienia zagadnienia prawnego przez sądy. Liczba odmów podjęcia uchwały pozostaje w ostatnich latach na zbliżonym poziomie.
Przyczyny odmów są zróżnicowane. Najczęściej Sąd Najwyższy stwierdzał brak związku oczekiwanej uchwały z rozstrzyganiem przez sąd drugiej instancji środka odwoławczego oraz niewystępowanie poważnych wątpliwości prawnych wymaganych przez art. 390 § 1 k.p.c. Dostrzegane są także np. luki w zakresie ustaleń pozwalających na stwierdzenie, że rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia jest rzeczywiście niezbędne do rozpoznania środka odwoławczego.
Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej przestrzega także przyjętej przed wielu lat zasady, że przedstawiane zagadnienie prawne musi mieć formułę pytania „do rozstrzygnięcia”, któremu zawsze powinna towarzyszyć – poprzedzona analizą – alternatywa odpowiedzi, a nie pytania otwartego, „do uzupełnienia”, dającego Sądowi Najwyższemu nieograniczoną swobodę jurysdykcyjną.
Należy jednak podkreślić, że w znacznej większości zagadnienia prawne dotyczą istotnych, interesujących i doniosłych społecznie problemów prawnych. Ich rozstrzyganie – przynosząc pomoc fachową sądom powszechnym w konkretnych sprawach – pozwala Sądowi Najwyższemu efektywnie spełniać konstytucyjną rolę organu sprawującego nadzór nad działalnością sądów powszechnych oraz ujednolicającego orzecznictwo. Uchwały przyczyniają się do spójności orzeczeń.
Czytaj w LEX: Obowiązki adwokatów i radców prawnych w świetle ustawy o doręczeniach elektronicznych >
