Chodzi o art. 31 Kodeksu karnego. - Dla osób zajmujących się prawem i procesem karnym niepoczytalność to sytuacja, gdy sprawca nie popełnia przestępstwa. Jest to zatem okoliczność, gdy nie możemy sprawcy przypisać winy.

Stosownie do przepisów Kodeksu karnego (art. 31 par. 1) niepoczytalność ma miejsce wówczas, gdy dana osoba z przynajmniej jednego z trzech powodów (choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych) w czasie czynu nie mogła rozpoznać znaczenia tego czynu lub pokierować swoim postępowaniem. Mówimy wówczas, że była niepoczytalna, a zatem jest to sytuacja wyjątkowa, bowiem każdy zdrowy, racjonalny człowiek podejmując określone zachowania nie tylko zdaje sobie sprawę co robi, ale też jakie będą skutki prawne, moralne i społeczne swojego zachowania - wskazuje dr Paweł Czarnecki, nauczyciel akademicki z Katedry Postępowania Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, społeczny kurator sądowy i mediator w sprawach karnych. 

Sprawdź w LEX: Czy osoba chora psychicznie może złożyć oświadczenie pod odpowiedzialnością karną? >>

 

Par. 2 dotyczy natomiast stadium pośredniego tzw. niepoczytalności ograniczonej, która ma miejsce wówczas, gdy „zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona”. Sąd może w takim przypadku zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Jednakże przepisów tych nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć. - W tym przypadku jednak sprawca popełnia przestępstwo, ale możemy choć nie musimy zastosować wobec niego nadzwyczajne złagodzenie kary - zaznacza dr Czarnecki.

Czytaj w LEX: Wymiar kary za zabójstwo w typie podstawowym popełnione w stanie poczytalności ograniczonej w stopniu znacznym >

Czytaj: Niepoczytalny pirat drogowy to kłopoty dla innych kierowców >>

Niepoczytalność? Nie kara a leczenie

Prawnicy podkreślają, że niepoczytalność oznacza iż sprawca czynu zabronionego z uwagi na swój stan zdrowia nie może być traktowany jak każdy sprawca, a zatem nie będzie można stosować wobec niego kar czy środków karnych, lecz co najwyżej środki zabezpieczające. - Przykładowo są nimi elektroniczna kontrola miejsca pobytu, terapia, terapia uzależnień czy pobyt w zakładzie psychiatrycznym - wyszczególnia dr Paweł Czarnecki.

- Tym samym za swoje zachowanie poniesie odpowiedzialność, ale takiego sprawcę nie będziemy karać lecz leczyć. Wobec takiej osoby nie będziemy wydawać ani wyroku uniewinniającego ani skazującego, lecz jedynie umorzymy postępowanie i zastosujemy wspomniane środki zabezpieczające - tłumaczy. 

Czytaj w LEX: Eichstaedt Krzysztof - Niepoczytalny sprawca czynu zabronionego >>

 

Potrzebny biegły 

Co do zasady, prawo każdego oskarżonego traktuje jako osobę poczytalną, chyba że uda się wykazać, że jest niepoczytalny ze wszystkimi tego prawnymi konsekwencjami.

- Konieczne jest z reguły powołanie biegłego sądowego, gdyż stwierdzenie niepoczytalności wymaga wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 193 par. 1 k.p.k. Z reguły koronnym dowodem na niepoczytalność jest opinia biegłego, do którego organ musi się zwrócić wydając stosowne postanowienie, w którym formułuje pytania. Biegły analizuje materiał dowodowy zebrany w aktach i przedstawia swoje stanowisko. Następnie może być przesłuchany w sądzie odpowiadając na pytania stron lub sądu - opisuje dr Czarnecki. Dodaje, że badanie stanu zdrowia psychicznego oskarżonego może wiązać się z obserwacją w zakładzie leczniczym, ale badanie należy zakończyć w czasie maksymalnie nie przekraczającym 8 tygodni.

Czytaj w LEX: Zawinienie na przedpolu czynu zabronionego a wprawienie się w stan niepoczytalności przez sprawcę uzależnionego >>

- Ponieważ opinia biegłego jest ważnym dowodem, ale nie jest jedynym dowodem podejmując decyzję w przedmiocie poczytalności sąd kieruje się także wyjaśnieniami oskarżonego co do przebiegu zdarzenia, analizuje zeznania świadków, zapoznaje się z dowodami rzeczowymi – tak jak w każdym innym procesie. Ostateczna decyzja sądu musi być przemyślana, bowiem od niej zależy czy oskarżony poniesie karę, czy też środki zabezpieczające, które mogą mieć charakter niekiedy bardziej dolegliwy niż w wypadku tradycyjnych kar - zauważa dr Czarnecki.

Czytaj w LEX: Zabójstwo "z rozkazu Boga" a niepoczytalność sprawcy w świetle orzecznictwa sądów USA >>

Sprawca niepoczytalny też musi mieć obrońcę

- Należy podkreślić, że w postępowaniu karnym osoba niepoczytalna musi mieć obrońcę, jeżeli zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona. Obrońcę musi posiadać także osoba, w przypadku której zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny. Brak wyznaczenia obrońcy dla takiej osoby będzie stanowił jedno z najbardziej rażących przykładów naruszenia przepisów postępowania i gwarancji rzetelnego procedowania w sprawie karnej, skutkując bezwzględną przyczyną odwoławczą z art. 439 par. 1 pkt 10 k.p.k. - podkreśla dr Aleksandra Kluczewska, adwokat prowadząca Kancelarię Adwokacką w Krakowie i Olkuszu. 

Czytaj w LEX:
Niepoczytalność sprawcy jako podstawa umorzenia postępowania karnego >>
Czytaj w LEX: Psychopatia, socjopatia i charakteropatia a odpowiedzialność karna >>

Mecenas Kluczewska tłumaczy, że tego rodzaju błąd może skutkować nie tylko uchyleniem orzeczenia w postępowaniu odwoławczym, ale też wniesieniem kasacji, skargi na wyrok sądu odwoławczego czy wniosku o wznowienie postępowania sądowego.

Szczególne potrzeby klienta

- W praktyce prowadzenie sprawy klienta, co do którego zachodzi podejrzenie niepoczytalności jest niezwykle trudne, przynajmniej z dwóch podstawowych powodów. Po pierwsze wymaga to od adwokata niejednokrotnie szerokiej wiedzy z zakresu psychiatrii czy medycyny sądowej, a także orzecznictwa dotyczącego niepoczytalności po to, aby przeanalizować w sposób prawidłowy dokumentację medyczną, czy opinią biegłego. Adwokat bowiem musi działać na korzyść i jeśli interes klienta za tym przemawia, wówczas konieczne jest sformułowanie odpowiednich pytań do biegłego, zakwestionowanie jego opinii, a niekiedy zwrócenie się o powołanie innego biegłego w trybie art. 201 k.p.k. - podaje przykłady adw. Aleksandra Kluczewska.

WZORY dokumentów w LEX:

 

Przyznaje, że trudnością może też być komunikacja z niepoczytalnym sprawcą. - Wymaga od adwokata cierpliwości i starannego wytłumaczenia znaczenia czynności podejmowanych w prokuraturze czy w sądzie. Takie osoby niejednokrotnie wciąż pytają o to samo, a niekiedy w ogóle nie chcą lub nie mogą się kontaktować, co nie zawsze ułatwia przyjęcie skutecznej linii obrony. Na tym polega nasza praca, to obrońca jest osobą, która musi dążyć do jak najlepszego reprezentowania swojego klienta - podsumowuje mec. Aleksandra Kluczewska.
 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.