Ustawą z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw dokonano wielu istotnych zmian. Zgodnie z uzasadnieniem ustawy zmieniającej regulacje dotyczące zażaleń, miały one na celu radykalne przyspieszenie postępowania. A instytucja skargi na orzeczenie referendarza sądowego miała stworzyć warunki do kontroli takiego orzeczenia przez niezawisły sąd. W przeciwnym razie orzeczenie referendarza sądowego w sądzie II instancji w obecnym stanie prawnym, po nowelizacji k.p.c., godziłoby w zasadę prawa do sądu i rozstrzygnięcia przez niezależny i bezstronny sąd, a także zasadę dwuinstancyjności postępowania, o której mowa w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.
Gwarancje procesowe
Sąd Apelacyjny w Warszawie napisał w pytaniu do Sądu Najwyższego, że rozstrzygnięcie zagadnienia zaskarżalności orzeczenia referendarza sądowego o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych wydanego w sądzie drugiej instancji wymaga podjęcia uchwały.
Czytaj też: SN: Sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie na wpis referendarza>>
Dlatego, że nie wiadomo, czy skarga przysługuje tylko na orzeczenia, co do których można składać zażalenie w przypadku ich wydania przez sąd drugiej instancji, czy również na orzeczenia, na które przysługuje zażalenie w przypadku ich wydania w sądzie pierwszej instancji.
Sąd nawiązał do wypowiedzi w literaturze oraz powołał orzecznictwo sądów powszechnych, w którym brak jednolitości co do przedstawionego problemu.
Z judykatury Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego SA wywiódł też wniosek, że kodeks postępowania cywilnego nie uzależnia rodzaju środków zaskarżenia od tego, czy kwestionowane rozstrzygnięcie zostało podjęte w sferze wymiaru sprawiedliwości, lecz od tego, jaki organ procesowy stoi za jego wydaniem.
Zobacz w LEX: Biała Monika, Praktyczne problemy reformy KPC - postępowanie odwoławcze - nagranie ze szkolenia >
Jak zauważa sędzia sprawozdawca, kształt skargi na orzeczenie referendarza sądowego zdeterminowany jest specyfiką organu, którego piastunem jest urzędnik sądowy, mianowany przez prezesa sądu apelacyjnego, wyposażony w niezależność co do treści wydawanych orzeczeń i zarządzeń, ale niekorzystający z atrybutów władzy sądowniczej i pozbawiony cechy niezawisłości.
W Prawie o ustroju sądów powszechnych brak przy tym wzmianki o podleganiu referendarza sądowego wyłącznie Konstytucji i ustawom, a stabilność stosunku pracy referendarza, a nie stosunku służbowego, jak w przypadku sędziów, odbiega istotnie od poziomu gwarantowanego sędziom.
Jakkolwiek więc skarga na orzeczenie referendarza sądowego nie ma de lege lata jednolitego charakteru, to jej odformalizowany i nie dewolutywny charakter. A niekiedy nawet anulacyjny skutek, łączy się z zasadniczo niższym poziomem gwarancji procesowych związanym ze statusem organu orzekającego, w zestawieniu z sytuacją, w której te same czynności byłyby realizowane przez sędziego. W celu zagwarantowania jednostce prawa do sądu w zakresie orzekania o zwolnieniu od kosztów sądowych przez referendarza sądowego konieczne, ale jednocześnie wystarczające jest zapewnienie jej możliwości zaskarżenia takiego rozstrzygnięcia do sądu, który w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych orzeknie ostatecznie.
Zobacz procedury w LEX:
Zastępowanie sądu II instancji
Ostatecznie Sąd Apelacyjny doszedł do wniosku, że zasadne jest uznanie, iż zgodnie z art. 398 (22) § 1 k.p.c. skarga na postanowienie referendarza sądowego orzekającego w sądzie drugiej instancji o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych przysługuje tak samo, jak na postanowienie w razie jego wydania przez referendarza sądowego w sądzie pierwszej instancji. Referendarz sądowy, wydając zaskarżone postanowienie, zastępuje sąd drugiej instancji, w którym orzeka, ale zaskarżalność orzeczeń przez niego wydanych nie wpisuje się w reguły zaskarżalności obowiązujące w tym sądzie ze względu na jego szczególny status jako organu orzekającego.
Czytaj w LEX: Kamieński Grzegorz, Zmiany w postępowaniu odwoławczym w związku z reformą KPC >
SN: Referendarz nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości
Wątpliwość sądu czy przysługuje skarga na podstawie art. 39822 § 1 kpc została rozstrzygnięta 24 listopada w uchwale, zgodnie z którą na postanowienie referendarza sądowego o odmowie zwolnienia od opłaty od apelacji, wydane w sądzie drugiej instancji, przysługuje skarga.
- Biorąc pod uwagę treść nowelizacji i cel zmian w procedurze cywilnej w 2019 roku wraz z jej uzasadnieniem, że z pewnością referendarz sądowy w sądzie apelacyjnym będącym w całej sprawie sądem II instancji, nie może samodzielnie orzekać jako II instancja, jako niezawisły, niezależny i bezstronny sąd, od którego orzeczenia nie przysługuje środek odwoławczy - uważa radca prawny Aleksandra Księżyk z Kancelarii Russell Bedford.
Skoro zatem referendarz sądowy zgodnie z założeniem ustawodawcy dotyczącym k.p.c. orzeka jako sąd I instancji, to słusznie od jego orzeczenia przysługiwać musi środek zaskarżenia, albowiem referendarze sądowi nie sprawują wymiaru sprawiedliwości, a orzeczenia referendarza nie stanowią orzeczeń niezawisłego sądu zgodnie z art. 2 § 1, oraz § 2 ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych dodaje prawniczka. .
