Reforma emerytalna Jerzego Buzka odebrała nauczycielom prawo do wcześniejszej emerytury, na otarcie łez otrzymali prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego - ustawa w tej sprawie weszła w życie 1 lipca 2009 r. Od początku miał to być jednak akt, który obowiązuje tymczasowo - datą graniczną uzyskania uprawnienia jest obecnie rok 2032. MEN zgodził się jednak na zmiany w tym zakresie.

Od 1 stycznia 2024 r. zmiany dla nauczycieli pobierających świadczenie kompensacyjne>>

 

Kto ma prawo do świadczenia?

Z uprawnienia mogą skorzystać nauczyciele zatrudnieni w publicznych i niepublicznych: przedszkolach, szkołach (z wyjątkiem niepublicznych szkół nieposiadających uprawnień szkoły publicznej i niepublicznych szkół artystycznych nieposiadających uprawnień publicznej szkoły artystycznej) oraz placówkach kształcenia ustawicznego i placówkach w rozumieniu art. 2 pkt 7 i 8 ustawy Prawo oświatowe, czyli np. w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych. Osoby te muszą spełniać łącznie następujące warunki:

  •  osiągnęli wymagany wiek;
  • posiadają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w wyżej wymienionych jednostkach, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;
  • rozwiązali stosunek pracy (złożyli wypowiedzenie lub doszło do porozumienia stron).

 

Według orzecznictwa do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie wystarczy sam status nauczyciela, lecz konieczne jest wykonywanie pracy w określonych przepisami prawa placówkach oświatowych (zob. wyrok SN z 21 maja 2019 r., sygn. akt I UK 76/18 oraz wyrok SA we Wrocławiu z 31 lipca 2019 r., sygn. akt III AUa 500/19). Tym samym w sytuacji, gdy dana osoba nie pracowała w jednym z podmiotów szczegółowo wymienionych w art. 2 pkt 1 ustawy, nie nabywa prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, nawet jeśli wykonywała pracę nauczyciela w rozumieniu Karty Nauczyciela (zob. wyrok SA w Poznaniu z 9 sierpnia 2018 r., sygn. akt III AUa 281/18).

Czytaj w LEX: Możliwość uzyskania świadczenia kompensacyjnego w przypadku rozwiązania umowy o pracę z upływem czasu, na który została zawarta > >

 

Atrakcyjniejsza alternatywa dla emerytury stażowej

Świadczenie kompensacyjne cieszy się sporą popularnością - według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pod koniec zeszłego roku nauczycielskie świadczenia kompensacyjne pobierało 11,1 tys. osób – podał Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Świadczenia te są odpowiednikiem emerytur pomostowych. Przeciętna wysokość tzw. kompensówki we wrześniu wyniosła ponad 4,2 tys. zł. Prawdopodobnie będzie tak nadal, mimo zmian w Karcie Nauczyciela, które przywróciły prawo do emerytury stażowej.

 

Chodzi tu o art. 88a Karty Nauczyciela, uzależniający prawo do wcześniejszej emerytury od:

  •     posiadania okresu składkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela w wymiarze co najmniej połowę obowiązkowego wymiaru zajęć,
  •     rozpoczęcia wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela przed dniem 1 stycznia 1999 r.

 

Dodatkowo wymagane jest, by nauczycielowi nie przysługiwało prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a - a wysokość emerytury nie może być niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jednocześnie jednak przepis ten spotkał się z ostrą krytyką m.in. dlatego, że jego skutkiem ubocznym jest ograniczenie nauczycielom prawa do urlopu dla poratowania zdrowia. Karta Nauczyciela w art. 73 ust. 2 ogranicza prawo nauczyciela do skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. Nie może tego zrobić pedagog, który nabył prawo do emerytury (gdy komuś brakuje mniej niż rok, może przebywać na urlopie nie dłużej niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc nabycia prawa do emerytury), co - według orzecznictwa - dotyczy zarówno tej zwykłej, jak i wcześniejszej emerytury. A zatem wraz z obowiązywaniem nowych emerytur stażowych większa liczba pedagogów straci to uprawnienie.

 

Prawo do emerytury stażowej zyskują:

  •     1 września 2024 r. – nauczyciele urodzeni przed dniem 1 września 1966 r.;
  •     1 września 2025 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1966 r. a przed 1 września 1969 r.;
  •     1 września 2026 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1969 r.

  Zobacz w LEX: Podstawa ustalania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczyciela będącego emerytem, rencistą lub pobierającym nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 lutego 2022 r., III PZP 3/21 > >


Większe świadczenie i możliwość dalszej pracy

Związkowcy wielokrotnie zwracali też uwagę, że świadczenie kompensacyjne może być atrakcyjniejsze finansowo niż emerytura stażowa. Wyjaśniali, że świadczenie kompensacyjne jest dla nauczyciela korzystniejsze, bo:

  •     stan konta dzielony jest przez średnią trwania życia dla osób w wieku 60 lat;
  •     przejście na świadczenie kompensacyjne nie pomniejsza stanu konta emerytalnego;
  •     środki z OFE i subkonta przedwcześnie zmarłego nauczyciela podlegają dziedziczeniu;
  •     nauczycielki mogą przeliczyć emeryturę w wieku 65 lat.

 

Obecnie pedagodzy pobierający świadczenie kompensacyjne mogą je także łączyć z pracą w szkole - ale tylko do 31 sierpnia 2024 roku. Ma to związek z brakiem rąk do pracy w czasie, gdy do Polski przyjechali uczniowie z Ukrainy. Nie wiadomo na razie, czy możliwość łączenia uprawnienia z pracą zostanie wydłużona. 

 

Więcej nauczycieli z prawem do świadczenia od 1 stycznia 2026 r.

Do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie są jednak uprawnieni nauczyciele wszystkich placówek.  - W wymienionych placówkach jest zatrudnionych zaledwie 1,3 tys. nauczycieli, którzy na podstawie projektowanej zmiany nabędą uprawnienia do świadczenia kompensacyjnego. Nauczyciele tych placówek wykonują pracę o takim samym charakterze, jak nauczyciele jednostek systemu oświaty, którzy są uprawnieni do nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych na podstawie obowiązujących przepisów. Obecne zróżnicowanie w zakresie uprawnienia do tego świadczenia nie znajduje uzasadnienia, a ponadto powoduje poczucie niesprawiedliwości wśród nauczycieli - wskazuje resort edukacji. 

 

Projekt ustawy przewiduje zmianę art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, polegającą na objęciu tym świadczeniem również nauczycieli zatrudnionych w:

  1. publicznych i niepublicznych placówkach oświatowo–wychowawczych, o których mowa w art. 2 pkt 3 ustawy – Prawo oświatowe;
  2. publicznych i niepublicznych centrach kształcenia zawodowego oraz branżowych centrach umiejętności, o których mowa w art. 2 pkt 4 ustawy – Prawo oświatowe;
  3. publicznych i niepublicznych placówkach artystycznych, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy – Prawo oświatowe;
  4. publicznych i niepublicznych placówkach doskonalenia nauczycieli, o których mowa w art. 2 pkt 9 ustawy – Prawo oświatowe;
  5. publicznych i niepublicznych bibliotekach pedagogicznych, o których mowa w art. 2 pkt 10 ustawy – Prawo oświatowe;
  6. publicznych i niepublicznych kolegiach pracowników służb społecznych, o których mowa w art. 2 pkt 11 ustawy – Prawo oświatowe;
  7. okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych oraz schroniskach dla nieletnich działających na podstawie ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz. U. z 2024 r. poz. 978).

Jednocześnie, w art. 14 projektu ustawy określono, że do okresu 20 lat wykonywania pracy, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, będącego jednym z warunków nabycia prawa do tego świadczenia, wlicza się również okresy wykonywania pracy przed dniem 1 stycznia 2026 r. w jednostkach, które zostały dodane w projekcie ustawy. Ponadto do okresu tego będą również wliczane okresy wykonywania pracy przed dniem 1 września 2019 r. w placówkach kształcenia praktycznego oraz ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego, o których mowa w art. 2 pkt 4 ustawy – Prawo oświatowe, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2019 r. Jednostki te funkcjonowały bowiem w systemie oświaty do dnia 31 sierpnia 2019 r.

 

Wygaszanie bez zmian

Uprawnienie ma być stopniowo wygaszane - obecnie art. 4 ust. 3 ustawy przewiduje, że nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przysługuje, jeżeli nauczyciel ukończył:

  • 55 lat - w latach 2009-2014;
  • 55 lat w przypadku kobiet i 56 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2015-2016;
  • 55 lat w przypadku kobiet i 57 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2017-2018;
  • 55 lat w przypadku kobiet i 58 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2019-2020;
  • 55 lat w przypadku kobiet i 59 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2021-2022;
  • 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2023-2024;
  • 56 lat w przypadku kobiet i 61 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2025-2026;
  • 57 lat w przypadku kobiet i 62 lata w przypadku mężczyzn - w latach 2027-2028;
  • 58 lat w przypadku kobiet i 63 lata w przypadku mężczyzn - w latach 2029-2030;
  • 59 lat w przypadku kobiet i 64 lata w przypadku mężczyzn - w latach 2031-2032.

 

Związkowcy postulowali, by wydłużyć okres obowiązywania tych świadczeń przynajmniej do roku 2042  - jednak taki zapis nie znalazł się w projekcie.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.