1. Komu przysługuje nauczycielskie świadczenie kompensacyjne?

Z dniem 1 lipca 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. Nr 97, poz. 800) – dalej u.ś.k.n. Uchwalenie u.ś.k.n. ma związek z utratą przez niektórych nauczycieli prawa do wcześniejszej emerytury i przewidziane w niej świadczenia mają zrekompensować nauczycielom brak możliwości przechodzenia na wcześniejszą emeryturę.
Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego zgodnie z art. 3 i 4 w zw. z art. 2 pkt 1) u.ś.k.n., mają nauczyciele zatrudnieni w publicznych i niepublicznych przedszkolach, szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych oraz publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego i placówkach w rozumieniu art. 2 pkt 5) i 7) ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) – dalej u.s.o., którzy spełniają łącznie następujące warunki:
1) osiągnęli wymagany wiek;
2) posiadają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227) – dalej u.e.r., wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w wyżej wymienionych jednostkach, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;
3) rozwiązali stosunek pracy.
Nauczyciel nabywa prawo do świadczenia w dniu spełnienia ostatniego z wyżej wymienionych warunków. Z tym zastrzeżeniem, że jeżeli w dniu spełnienia powyższych warunków nauczyciel pobiera zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego powstanie dopiero z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku lub świadczenia.
Należy przy tym wyjaśnić, iż placówkami w rozumieniu art. 2 pkt 5) i 7) u.s.o. są:
1) młodzieżowe ośrodki wychowawcze;
2) młodzieżowe ośrodki socjoterapii;
3) specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania;
4) ośrodki umożliwiające dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, realizację odpowiednio obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki;
5) placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania.
Z uwagi na to, że jednym z warunków nabycia prawa do omawianego świadczenia jest rozwiązanie stosunku pracy, ZUS przyjął interpretację, zgodnie z którą prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ma tylko ten nauczyciel, który przed złożeniem wniosku pozostawał w stosunku pracy z jedną z wyżej wymienionych jednostek. Prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego pozbawia więc podjęcie przez nauczyciela przed złożeniem wniosku, innego zatrudnienia lub działalności.

2. Jaki jest wymagany wiek do nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego?

Z art. 4 ust. 3 u.ś.k.n. wynika, że nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przysługuje, jeżeli nauczyciel ukończył:
1) 55 lat - w latach 2009-2014;
2) 55 lat w przypadku kobiet i 56 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2015-2016;
3) 55 lat w przypadku kobiet i 57 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2017-2018;
4) 55 lat w przypadku kobiet i 58 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2019-2020;
5) 55 lat w przypadku kobiet i 59 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2021-2022;
6) 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2023-2024;
7) 56 lat w przypadku kobiet i 61 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2025-2026;
8) 57 lat w przypadku kobiet i 62 lata w przypadku mężczyzn - w latach 2027-2028;
9) 58 lat w przypadku kobiet i 63 lata w przypadku mężczyzn - w latach 2029-2030;
10) 59 lat w przypadku kobiet i 64 lata w przypadku mężczyzn - w latach 2031-2032.
Zgodnie z powyższym stopniowo wiek wymagany do nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego będzie ulegał podwyższeniu. W przypadku kobiet począwszy od 2025 r., a w przypadku mężczyzn już od 2015 r.

3. Jak ustala się okres składkowy i nieskładkowy dla potrzeb ustalenia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego?

Jednym z warunków nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest posiadanie przez nauczyciela co najmniej 30-letniego stażu emerytalnego, tj. okresu składkowego i nieskładkowego. Z u.ś.k.n. wynika, że w tym stażu uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe w rozumieniu u.e.r., a więc okresy składkowe wymienione w art. 6 u.e.r. oraz okresy nieskładkowe wymienione w art. 7 u.e.r. Do okresów składkowych jak sama nazwa wskazuje zalicza się przede wszystkim okresy, w których za ubezpieczonego były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne (do 31 grudnia 1998 r.) lub składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (od 1 stycznia 1999 r.), a także okresy z nimi zrównane (np. pełnionej w Polsce służby w Policji, pobierania zasiłku macierzyńskiego). Okresami nieskładkowymi z kolei są okresy, w których za ubezpieczonego nie były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne bądź ubezpieczenia emerytalne i rentowe (np. okresy pobierania wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku chorobowego). W przypadku, gdy okresy składkowe i nieskładkowe zostały przebyte przez ubezpieczonego w tym samym okresie, bierze się pod uwagę te okresy, które są dla niego korzystniejsze.
Należy zauważyć, że u.ś.k.n. poza wymogiem posiadania co najmniej 30-letniego stażu emerytalnego, wprowadza wymóg, aby w ramach tego stażu co najmniej przez 20 lat nauczyciel wykonywał pracy we wcześniej wymienionych jednostkach, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Oznacza to, że w wymaganym przez u.ś.k.n. okresie pracy nauczycielskiej nie są uwzględniane:
1) okresy wykonywania pracy w innych jednostkach niż te, o których mowa w art. 2 pkt 1) u.ś.k.n.;
2) okresy wykonywania pracy w wymiarze niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;
3) okresy, w których nauczyciel nie wykonywał pracy pomimo formalnego zatrudnienia w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1) u.ś.k.n. (np. okres niezdolności do pracy, za który nauczyciel otrzymał wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek z ubezpieczeń społecznych, okres urlopu dla podratowania zdrowia itd.).
Należy przy tym wyjaśnić, że jakkolwiek w okresie pracy nauczycielskiej nie uwzględnia się okresów wykonywania pracy w wymiarze niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, to jeżeli okresy te zostały przebyte po 14 listopada 1991 r. mogą być uwzględnione w 30-letnim okresie składkowym i nieskładkowym.