Zagadnienie prawne wyłoniło się na tle problemu nauczycielki języka angielskiego Ewy D. w liceum ogólnokształcącym. Nawiązała ona stosunek pracy na podstawie mianowania 1 września 2010 r. na pełen etat, z miesięcznym wynagrodzeniem zasadniczym w wysokości 2799 zł wraz z prawem do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe oraz godziny doraźnych zastępstw, a także nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. Wynagrodzenie zasadnicze wzrosło od 1 września 2011 r. do 2995 zł. Uprawnienia i obowiązki wynikające ze stosunku pracy określały przepisy ustawy - Karta Nauczyciela. W ramach etatu Ewę D. obowiązywał 40-godzinowy tydzień pracy, w tym 18 godzin lekcyjnych i 1 „godzina karciana”.
Czytaj w LEX: Pojęcie pracy w godzinach nadliczbowych >
Dodatkowe zadania
Dyrektor liceum we wrześniu 2010 r. zleciła Ewie D. koordynację projektu „Comenius: indywidualne wyjazdy uczniów”. Był to pionierski projekt, organizowany w Polsce po raz pierwszy.
W roku szkolnym 2011/2012 E. D. otrzymała dwa zadania dodatkowe, w postaci przygotowania uczniów do udziału w projekcie „Dni Integracji Europejskiej” oraz prowadzenia projektu „Comenius: Indywidualne wyjazdy uczniów”. Do obowiązków E. D. jako nauczyciela kontaktowego w programie „Comenius: Indywidualne wyjazdy uczniów”, pełniącego rolę koordynatora projektu po stronie polskiej, należało m.in.
- przygotowanie ucznia do wyjazdu;
- zorganizowanie mu podróży do kraju przyjmującego i z powrotem;
- wzięcie udziału w szkoleniu dla szkół wysyłających organizowanym przez Narodową Agencję;
- pełnienie funkcji łącznika pomiędzy szkołą wysyłającą, a wysyłającą Narodową Agencją, szkołą przyjmującą, uczniem i jego rodzicami/opiekunami (łącznie z przekazywaniem informacji i dokumentów);
- regularne komunikowanie się z mentorem ze szkoły przyjmującej;
- zapewnienie wsparcia uczniowi w reintegracji ze społecznością szkolną po powrocie do kraju, czy też sporządzenie i wysłanie raportu końcowego do Narodowej Agencji.
Udział w powyższym programie wzięło czworo uczniów gryfickiego liceum, którzy we wrześniu 2011 r. wyjechali na wymianę do Włoch na trzy miesiące.
W okresie zatrudnienia powódka przepracowała 377 godzin ponadwymiarowych. Pełniła nie tylko funkcję nauczyciela kontaktowego w programie „Comenius”, ale była również przewodniczącą zespołu samokształceniowego nauczycieli języków obcych, egzaminatorem oraz przez okres 1,5 miesiąca wychowawcą klasy. Każda z tych funkcji, a zwłaszcza koordynowanie projektu „Comenius”, związana była z licznymi obowiązkami.
W okresie od października 2010 r. do września 2012 r. Ewa D. musiała wykonywać takie czynności, jak: przygotowanie się na kolejny dzień zajęć - średnio 1,50 godziny dziennie z wyjątkiem dni nieobecności w pracy, uzupełnianie dzienników lekcyjnych i dzienników godzin karcianych - 15 minut dziennie; - kserowanie materiałów do zajęć i do projektu Comenius WIUC – 1 godzina tygodniowo, opracowanie własnych rozkładów materiału dla każdej klasy/grupy itd.
Łącznie tytułem dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych Ewie D. przysługiwało 18 525,05 zł.
Czytaj w LEX: Szczególna ochrona trwałości zatrudnienia mianowanych nauczycieli. Wybrane orzeczenia > >
Pozew przeciwko liceum
Stosunek pracy łączący Ewę D. z liceum ogólnokształcącym został rozwiązany na mocy porozumienia stron z 31 sierpnia 2012 r. Powódka wniosła przeciwko liceum o zasądzenie na jej rzecz od strony pozwanej 31 862,36 zł wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych wraz z odsetkami ustawowymi, z czego od 1 stycznia 2016 r. odsetkami ustawowymi za opóźnienie.
Sąd Rejonowy w Goleniowie zasądził od strony pozwanej liceum ogólnokształcącego na rzecz powódki 18 525,05 zł tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od 15 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty.
Sąd pierwszej instancji wskazał, że Karta Nauczyciela nie przewiduje zatrudnienia nauczyciela w godzinach ponad 40 godzin tygodniowo. Nie zawiera również regulacji w zakresie wynagradzania za godziny przepracowane ponad określony limit 40 godzin tygodniowo. Zatem w sytuacji, w której nauczyciel wykonuje pracę ponad ustawowo określony limit lub też świadczy pracę w soboty i niedziele, ma on prawo do rekompensaty tych godzin w ramach godzin ponadwymiarowych, a po przekroczeniu tych limitów, jak za godziny nadliczbowe (przy zastosowaniu przepisów Kodeksu pracy w zw. z art. 91c Karty Nauczyciela).
Przekroczenie normy tygodniowej, przy jednoczesnym braku odniesienia Karty Nauczyciela do okresów rozliczeniowych, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Sąd pierwszej instancji ocenił, że powódka sprostała ciężarowi dowodu wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych.
Apelację od tego wyroku wniosły obie strony postępowania. Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z 15 lipca 2022 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Goleniowie z 15 grudnia 2021 r., w ten sposób, że zasądził od pozwanego liceum na rzecz powódki oprócz 18 525,02 zł, także odsetki od 1 stycznia 2016 r. za opóźnienie w płatności od kwot szczegółowo wskazanych w sentencji orzeczenia.
Sąd II instancji ustalił, że prawidłowo sąd rejonowy ocenił, iż wiele z czynności w ramach programu Comenius miało charakter czynności techniczno-biurowych, które podejmowane są przez nauczycieli w ramach ich czasu pracy i kwalifikowane są do czasu pracy nauczyciela. Wobec czego czynności wykonywane w ramach statutowych zadań szkoły ukierunkowane na rozwój uczniów z uwzględnieniem ich potrzeb i kompetencji językowych należy zakwalifikować jako czynności należące do czasu pracy nauczyciela w świetle art. 40 ust. 1 Karty Nauczyciela. W kontekście powyższego prawidłowo przyjął sąd I instancji, że konsekwencją wykonywanych przez powódkę zadań w ramach programu Comenius było przekroczenie normy czasu pracy z tego powodu, że nawarstwiły się obowiązki powódki wykonywane w ramach jej czasu pracy.
Zobacz wzór dokumentu w LEX: Informacja o wolnych stanowiskach pracy dla nauczycieli > >
Skarga kasacyjna liceum
Od wyroku sądu okręgowego skargę kasacyjną wniosła strona pozwana. Głównym zarzutem było naruszenie art. 151 par. 1 pkt 2 k.p. przez błędną wykładnię tego przepisu i przyjęcie przez sąd drugiej instancji, że polecenie nauczycielowi realizowania dodatkowych czynności (w ramach programu Comenius WIUC) z jednoczesnym zwolnieniem nauczyciela z dotychczasowych obowiązków, które powinny być realizowane w ramach pensum, dowodzi świadomości pracodawcy o możliwości przekroczenia tygodniowej normy czasu pracy, a w konsekwencji domniemanie wyrażenia przez pracodawcę zgody na wykonywanie pracy w nadgodzinach.
Trzech sędziów Izby Pracy SN stwierdziło w toku rozpoznawania sprawy, że wyłoniło się zagadnienie prawne, które dotyczy kwestii podstawowej i wymaga rozstrzygnięcia przez powiększony skład Sądu Najwyższego.
W ocenie składu Sądu Najwyższego kluczowe bowiem, przed dokonaniem oceny, czy pozwany pracodawca zlecał powódce pracę w godzinach nadliczbowych i czy została ona należycie wynagrodzona, jest rozstrzygnięcie, czy do sytuacji nauczycieli, objętych zastosowaniem Karty Nauczyciela w ogóle mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy odnoszące się do pracy w godzinach nadliczbowych.
Za pracę należy się zapłata
Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podkreśliła, że płacenie za przekroczenie norm czasu pracy, czyli za nadgodziny, jest zasadą w polskim systemie prawnym.
- Jak ktoś pracuje dłużej, to polskie prawo pracy mówi mu o tym, że ma prawo do dodatkowej zapłaty lub rozliczenia tych przekroczeń czasem wolnym, to jest reguła – podkreślił w uzasadnieniu uchwały sędzia sprawozdawca Piotr Prusinowski. Kodeks pracy przewiduje pewne wyjątki od tej reguły, ale w przepisach nie ma jednak wyraźnego wyjątku odnoszącego się do nauczycieli. Karta Nauczyciela nie zawiera żadnych w tym zakresie regulacji. - W przypadku nauczycieli ustawodawca przewidział tylko jedną normę – 40 godzin na tydzień i kropka. Bez żadnej normy dobowej, bez okresów rozliczeniowych". Jeśli chcielibyśmy przyjąć zasadę odwrotną, trzeba by domniemywać, że Karta Nauczyciela dopuszcza niepłacenie za nadgodziny - zaznaczył.
Drugim argumentem za opłacanie nauczycielom nadgodzin jest relacja między pracownikiem i czas, który pracownik poświęca na wykonywanie pracy. Jeśli pracownik przepracował więcej, niż tyle, na ile się umówiono - to trzeba mu zapłacić.
A pytaniem do ustawodawcy jest, czy w przyszłości wobec nauczycieli zechce on wprowadzić okresy "rozliczeniowe tej normy tygodniowej? Chodzi o nowelizację art.42 Karty Nauczyciela na wzór kodeksu pracy i równoważnych okresów rozliczeniowych - powiedział sędzia Prusinowski.
SN nie może nic więcej dodawać, gdyż nie chce zastępować ustawodawcy. Sędzia Bohdan Bieniek dodał, że to może nie być koniec problematyki w zakresie zatrudniania nauczycieli. Ustawodawca powinien uwzględnić w Karcie Nauczyciela zmienne zapotrzebowanie na pracę nauczycieli, za z drugiej strony - nie wypaczać przepisów poprzez wprowadzanie wyjątków.
Uchwała siedmiorga sędziów zapadła z jednym głosem odrębnym.
Sygnatura akt III PZP 3/24
Czytaj także w LEX: Nauczyciel nie ma roszczenia o ustalenie wymiaru zatrudnienia > >
Cena promocyjna: 31.61 zł
|Cena regularna: 79 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 47.4 zł
