Nauczyciele po przepracowaniu w szkole co najmniej 20 lat otrzymują odprawę emerytalną w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, a pracownicy administracji i obsługi zatrudnieni w tej samej szkole otrzymują po przepracowaniu 20 lat odprawę emerytalną w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia - wskazuje Związek Nauczycielstwa Polskiego i postuluje wprowadzenie zmian.
Nie tylko przejście na emeryturę uprawnia nauczyciela do odprawy>>
Trzymiesięczna odprawa dla nauczyciela
Zgodnie z art. 87 Karty Nauczyciela nauczycielowi, spełniającemu warunki, uprawniające do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, przyznaje się odprawę w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy. Pod warunkiem jednak, że nie uzyskał z tego tytułu odprawy przewidzianej w art. 28 KN. Ponadto musi on być zatrudniony w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć, na co wskazuje art. 91b ust. 1 KN. Natomiast nauczycielowi, który przepracował w szkole co najmniej 20 lat, przyznaje się odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Przy ustalaniu uprawnień do odprawy należy wziąć pod uwagę łączny okres zatrudnienia w szkołach, przedszkolach i innych jednostkach. W razie zbiegu prawa do tych odpraw, przysługuje jedna z nich - korzystniejsza.
Tymczasem, zgodnie z przepisami ustawy o pracownikach samorządowych w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości:
- dwumiesięcznego wynagrodzenia po 10 latach pracy;
- trzymiesięcznego wynagrodzenia po 15 latach pracy;
- sześciomiesięcznego wynagrodzenia po 20 latach pracy.
Powołany przepis u.p.s. nie uzależnia prawa do odprawy od przepracowania wymaganych lat wyłącznie na stanowisku pracownika samorządowego. Ponadto przepis nie reguluje wprost sytuacji, gdy pracownikowi została uprzednio wypłacona odprawa rentowa na podstawie innych przepisów, a zagadnienie to nie zostało rozstrzygnięte w literaturze i orzecznictwie. Jest więc to niekorzystne dla nauczycieli, którzy przepracowali więcej niż 20 lat - tym bardziej, że od takiego stażu uzależnione jest prawo do wcześniejszej emerytury, z którego być może część zechce skorzystać.
Zobacz procedurę w LEX: Możliwości przejścia nauczycieli na emeryturę >
Zmiany od 2024 roku
Nowe przepisy w tej materii obowiązywać będą od 1 września 2024 r. Obecnie z wcześniejszej emerytury mogą skorzystać nauczyciele, którzy nabyli to prawo do 2008 r. Reszta przechodzi na emeryturę na zasadach ogólnych – czyli po ukończeniu 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Na pocieszenie dostali możliwość korzystania z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, które jest odpowiednikiem emerytur pomostowych. Od 1 września 2024 r. to się zmieni, nauczyciele będą mogli przejść na wcześniejszą emeryturę, niekoniecznie im się to jednak opłaci. Zmiany wprowadził w zeszłym roku resort edukacji - już od stycznia wskazywał, że będzie się to odbywać w ramach działań osłonowych, ponieważ, według ministra Przemysława Czarnka, z powodu niżu demograficznego w perspektywie dwóch, trzech lat trzeba będzie zwolnić ok. 100 tys. nauczycieli. Stąd propozycja, która do Sejmu trafiła w maju.
Zakładała ona dodanie do Karty Nauczyciela art. 88a, uzależniającego prawo do wcześniejszej emerytury od:
- posiadania okresu składkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela w wymiarze co najmniej połowę obowiązkowego wymiaru zajęć,
- rozpoczęcia wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela przed dniem 1 stycznia 1999 r.
Do okresu pracy na stanowisku nauczyciela zaliczany będzie także okres skierowania do pracy za granicą. Podstawę obliczenia emerytury będzie stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem:
- waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata tej emerytury,
- zwaloryzowanego kapitału początkowego,
- kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie.
Czytaj też w LEX: Warunki przejścia nauczycieli na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym >
Kiedy można przejść na wcześniejszą emeryturę?
Jak wyjaśnia Magdalena Sender, radca prawny, specjalizująca się w prawie oświatowym, przejście na emeryturę (tj. złożenie wniosku o emeryturę i wydanie przez organ emerytalny stosownej decyzji) może nastąpić w dowolnym terminie. - Natomiast, co trzeba podkreślić, w przypadku nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę uzależniona jest od tego, czy warunki przejścia na wcześniejszą emeryturę zostaną spełnione w określonym terminie - podkreśla.
Nauczyciele mieszczący się w tej grupie wiekowej mogą przejść na wcześniejszą emeryturę (w dowolnym terminie), ale pod warunkiem, że wymagania dotyczące stażu pracy, warunkujące nabycie prawa do wcześniejszej emerytury bez względu na wiek, spełnili najpóźniej do 31 grudnia 2008 r. Nauczyciele ci zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli do 31 grudnia 2008 r. spełnili warunki określone w art. 88 ust. 1 KN, a warunek rozwiązania stosunku pracy może zostać spełniony po 31 grudnia 2008 r. (wyrok SN z dnia 9 lutego 2010 r., I UK 262/09, LEX nr 585728).
Czytaj też w LEX: Warunki przejścia nauczycieli na wcześniejszą emeryturę bez względu na wiek >
Prawo do emerytury będzie ulegało zawieszeniu lub świadczenie to będzie ulegało zmniejszeniu na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do emerytury będzie ulegało zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez osobę mającą ustalone prawo do tej emerytury, w przypadku podjęcia przez tę osobę pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w przedszkolu, szkole, placówce, w łącznym wymiarze wyższym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć. Praca na pół etatu bez utraty prawa do emerytury dopuszczalna będzie tylko za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Bez tej zgody nawet mniejszy wymiar zatrudnienia nauczyciela spowoduje zawieszenie wypłaty emerytury.
Czytaj też w LEX: Szczególna ochrona trwałości zatrudnienia mianowanych nauczycieli. Wybrane orzeczenia >
Ochrona przedemerytalna dla nauczycieli mianowanych
Nauczyciele domagają się także zmian w kwestii ochrony przedemerytalnej - przepisy nie są korzystne dla nauczycieli mianowanych. Według kodeksu pracy pracownik, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, umożliwiającemu pracownikowi uzyskanie prawa do emerytury, podlega ochronie przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Wskazanej ochronie nie podlegają natomiast pracownicy, którzy osiągnęli wiek emerytalny (wynoszący dla kobiet – 60 lat, dla mężczyzn 65 lat).
- Do nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, w zakresie rozwiązania stosunku pracy nie stosuje się przepisów ochronnych, bo podstawy wypowiedzenia stosunku pracy nauczycielom zatrudnionym na podstawie mianowania zostały wyczerpująco określone w Karcie Nauczyciela - wskazuje Magdalena Sender. Pogląd ten znalazł potwierdzenie orzecznictwie Sądu Najwyższego.
W wyroku z dnia 26 marca 2013 r. ( III PK 37/12 SN) SN podkreślił, że w razie zmian organizacyjnych lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć nie stosuje się trybu wypowiedzenia zmieniającego z art. 42 k.p. ze względu na szczególny i odrębnie wyczerpująco (zupełnie) uregulowany tryb postępowania w art. 20 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 22 ust. 2 ustawy z 1982 r. - Karta Nauczyciela. Brakuje też podstawy prawnej do uwzględnienia uregulowanej w art. 39 k.p. wzmożonej ochrony trwałości stosunków pracy pracowników w wieku przedemerytalnym (art. 39 k.p.), która nie obejmuje tych nauczycieli, którym szkoła z ustawowo określonych przyczyn organizacyjnych (art. 20 KN) nie może zapewnić zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć, bo "zupełny" charakter regulacji art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1982 r. - Karta Nauczyciela nie ustanawia takiej ochrony. Według związkowców te przepisy również powinny ulec zmianie - nauczyciele mianowani w wieku przedemerytalnym powinni podlegać ochronie.
Polecamy też szkolenie online w LEX: Rozwiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy z nauczycielem - obowiązki kadrowe dyrektora >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.