1. Prawo do dotacji
Ustawa o systemie oświaty gwarantuje każdej osobie fizycznej i osobie prawnej otrzymanie dotacji z budżetu gminy na działalność prowadzonego przez siebie punktu lub zespołu wychowania przedszkolnego. Niestety przepisy nie ustalają konkretnych stawek dotacji, jakie w ramach dotowania przedszkoli przysługiwałyby na jedno dziecko. Ustawa posługuje się sformułowaniem: „dotacja w wysokości - nie niższej niż”. Oznacza to, że określenie wysokości wypłacanej dotacji należy do kompetencji rady gminy. Wartość ta nie może być jednak niższa niż wskazana w ustawie. Górna granica wypłacanej dotacji nie jest określona i zależy wyłącznie od możliwości finansowych danej jednostki samorządu terytorialnego. Wysokość należnej dotacji musi być jednak jednoznacznie określona w uchwale.
Stawki dotacji dla „małych przedszkoli” ustalane są procentowo: odpowiednio - 50% kosztów ponoszonych na rzecz przedszkoli samorządowych w przeliczeniu na jednego ucznia dla publicznych punktów i zespołów i 40% – dla niepublicznych punktów i zespołów.
Jeśli gmina nie prowadzi żadnego przedszkola, to zarówno w przypadku dotacji dla placówek publicznych, jak i niepublicznych podstawą ustalenia jej wysokości są wydatki bieżące ponoszone przez (terytorialnie) najbliższą gminę na prowadzenie przedszkoli publicznych. Zwykle każda gmina sąsiaduje z co najmniej kilkoma innymi gminami. W takiej sytuacji pojawia się pytanie, czy podstawę do wyliczenia wysokości dotacji powinna stanowić średnia wydatków bieżących ponoszonych przez wszystkie sąsiednie gminy czy też tylko jedną z nich. Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 grudnia 2004 r. gramatyczna wykładnia sformułowania „wydatki bieżące ponoszone przez najbliższą gminę lub powiat”, a w szczególności użyte w nim określenie „przez najbliższą gminę lub powiat” - w liczbie pojedynczej, wskazuje, że podstawę do ustalenia dotacji stanowią wydatki bieżące ponoszone tylko w jednym, a nie w kilku najbliższych powiatach na prowadzenie szkoły publicznej danego typu lub rodzaju. Oznacza to, że to organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego powinien ustalić gminę najbliższą i dane dla określenia podstawy naliczania dotacji. Ten przepis jednak nie ma zastosowania do obliczania wysokości dotacji dla innych form przedszkolnych. Gmina najbliższa powinna zatem oznaczać tę gminę, która prowadzi własne publiczne przedszkole i zarazem której siedziba władz leży najbliżej gminy nieposiadającej własnego przedszkola gminnego.
Żeby otrzymać dotację od 1 stycznia 2009 r., należy do 30 września br., złożyć wniosek do urzędu miasta lub gminy o przyznanie dotacji na rok następny. Gmina musi bowiem zaplanować taki wydatek w swoim budżecie.
O wsparcie może wystąpić prowadzący placówkę przedszkolną wpisaną do ewidencji gminnej. Gdyby prowadzący decydowali się na rozpoczęcie działalności już w 2008 r., powinni się liczyć z tym, że do końca bieżącego roku dotacji z gminy nie dostaną. Mogą natomiast szukać innych źródeł finansowania, np. z opłat uiszczanych przez rodziców czy z funduszy unijnych. Także gmina może, choć nie musi, wesprzeć taką inicjatywę.
- nazwę i adres zespołu wychowania przedszkolnego lub punktu przedszkolnego,
- numer i datę wydania zaświadczenia o wpisie do ewidencji szkół i placówek niepublicznych,
- planowaną liczbę dzieci, które będą uczęszczać do zespołu lub punktu przedszkolnego,
- imienny wykaz dzieci wraz z datą urodzenia i adresem zamieszkania,
- nazwę banku i numer rachunku bankowego, na który ma być przekazywana dotacja.
Obowiązujące przepisy dotyczące innych form wychowania przedszkolnego zobowiązują rady gminy do podjęcia uchwały o stawkach oraz o trybie udzielenia i rozliczenia dotacji rocznej dla tych placówek.
Uchwała powinna określać tryb udzielania dotacji rocznej wraz ze wskazaniem danych, jakie powinien zawierać wniosek o dotację, a także tryb rozliczania dotacji z określeniem danych, jakie ma zawierać rozliczenie się podmiotu prowadzącego placówkę (beneficjenta) z wykorzystania środków pochodzących z dofinansowania. W swojej uchwale rada gminy powinna zatem ustalić:
- wysokość obowiązujących w gminie stawek dotacji (tj. stawki dla publicznych zespołów i punktów przedszkolnych oraz stawki dla niepublicznych zespołów i punktów przedszkolnych),
- zakres danych do składanego wniosku o dotację roczną,
- formę przekazywania gminie bieżącej lub rocznej informacji o liczbie uczniów objętych działalnością małego przedszkola w celu ewentualnej weryfikacji kwoty dotacji naliczanej na każdego ucznia,
- termin przekazywania beneficjentowi miesięcznej transzy dotacji na każdego ucznia (nie później niż do ostatniego dnia miesiąca),
- zasady dopłat do przekazanych transz dotacji lub potrąceń dokonywanych na skutek zmiany w trakcie roku podstawy dotacji, albo w związku ze zmianą liczby uczniów w prowadzonym przez beneficjenta zespole lub punkcie przedszkolnym,
- tryb rozliczenia dotacji obejmujący:
- ostateczne ustalenie kwoty dotacji należnej beneficjentowi na każdego ucznia w rozliczanym roku kalendarzowym,
- właściwe rozliczenie wykorzystania dotacji przez beneficjenta - dokonywane poprzez dostarczenie gminie danych o kosztach, jakie beneficjent poniósł na działalność zespołu lub punktu wychowania przedszkolnego - według specyfikacji tych danych określonej uchwałą rady gminy,
- określenie zasad ewentualnych zwrotów dotacji do budżetu gminy przez beneficjenta lub dopłat beneficjentowi kwoty odpowiadającej różnicy między dotacją należną a kwotą faktycznie przekazaną.
Zgodnie ze stanowiskiem regionalnych izb obrachunkowych obowiązkiem każdej rady gminy było ustanowienie przepisów prawa miejscowego, zanim w gminie zaczęły funkcjonować nowe formy wychowania przedszkolnego. Brak ustaleń o stawkach dotacji, tak samo jak nieokreślenie przez radę gminy zakresu danych dla wniosku o dotację uniemożliwia wykonanie ustawowego prawa do dofinansowania należnego każdemu prowadzącemu w gminie zespół lub punkt przedszkolny. Dlatego w uchwałach podejmowanych w trakcie 2008 r. rady gmin musiały również zamieścić dodatkowe przepisy przejściowe, konkretyzujące prawo do dotacji na rzecz tych zespołów i punktów przedszkolnych, które powołano przed dniem podjęcia takiej uchwały. Bez tego rodzaju ustaleń prawa miejscowego urząd gminy nie może obliczyć, ani wypłacić dotacji należnej dla małego przedszkola za okres od miesiąca, w którym rozpoczęło ono działalność, do dnia wejścia w życie regulujących dotacje przepisów uchwały prawa miejscowego.
Dotacja roczna przekazywana jest w miesięcznych ratach na rachunek bankowy osoby fizycznej lub prawnej prowadzącej inną formę wychowania przedszkolnego wskazany we wniosku o udzielenie dotacji, sporządzonym według wzoru ustalonego uchwałą gminy (miasta). Dotacja nie podlega przekazaniu w sytuacji, gdy stracił aktualność wpis do ewidencji prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego do dnia aktualizacji tego wpisu. Opóźnienie wypłaty dotacji upoważnia beneficjenta do żądania zapłaty przez gminę odsetek ustawowych. Warunkiem podstawowym będzie zatem prawidłowe ustalenie kwoty dotacji przysługującej utworzonemu zespołowi lub punktowi przedszkolnemu.
W celu otrzymania miesięcznej części dotacji osoba prowadząca szkołę, przedszkole niepubliczne, zespół wychowania przedszkolnego lub punkt przedszkolny składa w terminie do określonego w uchwale dnia każdego miesiąca sprawozdanie o liczbie uczniów uczęszczających do tych placówek w poprzednim miesiącu, na których przysługuje za dany miesiąc odpowiednia dotacja z budżetu gminy. Wzór sprawozdania miesięcznego powinien stanowić załącznik do uchwały.
Rozliczenia dotacji dokonuje się na podstawie faktycznej liczby uczniów uczęszczających do tych placówek. Liczba ta nie może przekraczać planowanej liczby dzieci podanej we wniosku o przyznanie dotacji. Opóźnienie w złożeniu sprawozdania skutkuje odpowiednim opóźnieniem w przekazaniu dotacji, nie przedłożenie sprawozdania powoduje wstrzymanie kolejnej raty dotacji.
Rozliczenia dotacji za dany rok dokonuje się w formie sprawozdania rocznego (stanowiącego załącznik do uchwały) w terminie do wskazanego w uchwale dnia miesiąca stycznia roku następnego.