W dniu 1 stycznia 2016 r. wejdą w życie przepisy art. 1 pkt 3 lit. a) i b) ustawy z dnia 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r. poz. 1831 z późn. zm.) – dalej u.z.u.s.u.s., które w istotny sposób zmieniają zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby, które wykonują pracę na podstawie umowy agnacyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
 
 
Po pierwsze, zleceniobiorca, którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu będzie niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, jeżeli będzie spełniał warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów (np. z tytułu wykonywania pracy na podstawie drugiej umowy zlecenia) będzie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasady tej nie będzie jednak stosowało się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług lub z innych tytułów osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę.
 
Po drugie, wyżej przedstawione zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym znajdą zastosowanie także do tych zleceniobiorców, którzy posiadają ustalone prawo do emerytury lub renty.
Po trzecie, przepisy u.z.u.s.u.s. nie zmieniają określonych w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 121) – dalej u.s.u.s., zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy. Oznacza to, że zgodnie z art. 18 ust. 3 w zw. z art. 4 pkt 9 i art. 20 ust. 1 u.s.u.s., jeżeli w umowie agencyjnej lub umowie zlecenia albo w innej umowie o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy stanowi przychód z tytułu wykonywania pracy na podstawie tego typu umowy w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Po czwarte, także po 31 grudnia 2015 r., jeżeli zleceniobiorca będzie jednocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracy w innej firmie i jego wynagrodzenie z tego tytułu będzie co najmniej równe kwocie minimalnego wynagrodzenia, z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia będzie podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym tylko dobrowolnie, co wynika z art. 9 ust. 1 i 1a u.s.u.s. Nie będzie to jednak dotyczyło przypadku, gdy pomimo to, że umowa agencyjna, umowa zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług jest zawarta z innym podmiotem niż własny pracodawca to praca w ramach umowy cywilnoprawnej jest faktycznie wykonywana na rzecz pracodawcy. W takim bowiem przypadku – zgodnie z art. 8 ust. 2a i art. 18 ust. 1a u.s.u.s. – dla potrzeb ubezpieczeń społecznych zleceniobiorca jest traktowany tak, jak pracownik, a przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej jest uwzględniany w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy. Przepis art. 8 ust. 2a u.s.u.s. stanowi bowiem, że za pracownika, w rozumieniu u.s.u.s., uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Natomiast z art. 18 ust. 1a u.s.u.s. wynika, że w przypadku ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 2a u.s.u.s., w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło.
 

 

Podkreślenia przy tym wymaga, że zgodnie z ugruntowanym w tym zakresie orzecznictwem sądowym w takim przypadku płatnikiem składek jest tylko i wyłącznie pracodawca. Dotyczy to również składek należnych od przychodu z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług albo umowy o dzieło, zawartej lub wykonywanej na rzecz własnego pracodawcy (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 czerwca 2014 r., III AUa 1982/13, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2015 r., II UZ 8/15). Jeżeli chodzi o ubezpieczenie wypadkowe to zgodnie z art. 12 ust. 1 u.s.u.s. przedmiotowemu ubezpieczeniu podlega ten zleceniobiorca, który jest objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Uwagę należy zwrócić na to, że obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu podlega nie tylko ten zleceniobiorca, który obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, ale również ten zleceniobiorca, który przystąpił do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Wyżej przedstawiony stan prawny w zakresie podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu przez zleceniobiorcę nie ulegnie zmianie na mocy u.z.u.s.u.s.
Zgodnie z art. 104 ust. 1 pkt 1 lit. c) w zw. z art. 107 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 149 z późn. zm.) – dalej u.p.z., zleceniodawca ma obowiązek opłacać składki na Fundusz Pracy (FP) za osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług (za wyjątkiem osób zatrudnionych na podstawie umowy uaktywniającej), jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tej osoby, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest co najmniej równa kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Z art. 104b ust. 2 u.p.z. wynika jednak, że składek na FP nie opłaca się za tych zleceniobiorców, którzy ukończyli 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn. Ponadto składek na FP za zleceniobiorcę nie musi opłacać zleceniodawca, który jest osobą fizyczną i nie zatrudnia ani jednego pracownika.
Jeżeli chodzi o składki na Fudnusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) to zgodnie z art. 9 i art. 10 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 272 z późn. zm.) – dalej u.o.r.p., zleceniodawca ma obowiązek opłacać składki na FGŚP za zleceniobiorcę tylko wówczas, gdy jest pracodawcą w rozumieniu u.o.r.p. (tj. przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą wyłącznie na terytorium Polski, przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą również na terytorium innych państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym w odniesieniu do działalności prowadzonej na terytorium Polski, oddziałem banku zagranicznego, oddziałem instytucji kredytowej lub oddziałem zagranicznego zakładu ubezpieczeń lub oddziałem lub przedstawicielstwem przedsiębiorcy zagranicznego), a zleceniobiorca jest objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Podobnie, jak w przypadku składek na FP, składki na FGŚP za zleceniobiorcę nie są należne, jeżeli jest on kobietą, która ukończyła 55 lat, bądź mężczyzną, który ukończył 60 lat.
W podstawie wymiaru składek na FP i FGŚP uwzględnia się kwoty, które stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, z tym zastrzeżeniem, że do podstawy wymiaru składek na FP i FGŚP nie stosuje się ograniczenia w postaci rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Ten sposób podstawę wymiaru składek na FP i FGŚP określają odpowiednio art. 104 ust. 1 u.p.z. oraz art. 29 ust. 1 u.o.r.p.
 
 
Przykłady: 
 

1. Czy w przypadku umowy zlecenia, jako jedynej formy zatrudnienia składki na ubezpieczenie społeczne będą liczone od całego wynagrodzenia, czy tylko do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę?

Umowa zlecenia opiewa na kwotę 2750 zł, założenie: w 2016 r. wysokość minimalnego wynagrodzenia wynosić będzie 1750 zł.

a) jeżeli zgodnie z umową zlecenia zleceniobiorca otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 2750 zł to przedmiotowa kwota stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, gdyż jest przychodem z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia w rozumieniu przepisów podatkowych
 

2. Czy w przypadku dwóch umów zlecenia składki na ubezpieczenie społeczne liczone będą od wysokości minimalnej krajowej w ujęciu skumulowanym, czy od każdej umowy zlecenia osobno?

Pierwsza umowa zlecenia opiewa na kwotę 1750 zł, druga na 1950 zł.

b) jeżeli zleceniobiorca będzie wykonywał pracę na podstawie dwóch umów zlecenia i z każdej z tych umów będzie otrzymywał wynagrodzenie co najmniej równe kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę, zasadniczo obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym będzie podlegał tylko z tej umowy, która została zawarta jako pierwsza, ale jednocześnie będzie miał prawo zmienić tytuł do tych ubezpieczeń,
 
3. Czy nowelizacja ustawy dotyczy również pełnego oskładkowania umów zlecenia w sytuacji, w której osoba zawierająca umowę zlecenia jest równocześnie zatrudniona na umowę o pracę z minimalnym wynagrodzeniem za pracę?
 
c) jeżeli zleceniobiorca jednocześnie pozostaje w stosunku pracy, który łączy go z innym podmiotem niż zleceniodawca i za wykonywaną w ramach tego stosunku pracę otrzymuje co najmniej minimalne wynagrodzenie, z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług nie są należne składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, chyba że praca w ramach umowy cywilnoprawnej jest faktycznie wykonywana na rzecz własnego pracodawcy,
 

4. Czy składki od umowy zlecenia będą dotyczyć tylko obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, czy też innych składek na ubezpieczenia społeczne np. chorobowe, wypadkowe, a także FP, FGŚP?

Czy w powyższych sytuacjach istnieje obowiązek wykazania w deklaracji DRA i RCA składki zdrowotnej?

d) kwoty pieniężne, które stanowią podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorcy stanowią również podstawę wymiaru składek na FP i FGŚP, jeżeli istnieje obowiązek opłacania składek za zleceniobiorcę,
 
5. Czy nowelizacja ustawy dotyczy również pełnego oskładkowania umów zlecenia w sytuacji, w której osoba zawierająca umowę zlecenie jest rencistą albo emerytem?
 

e) wchodzące w życie 1 stycznia 2016 r. nowe zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez zleceniobiorców dotyczą również tych zleceniobiorców, którzy posiadają ustalone prawo do emerytury lub renty. Jeżeli zatem podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorcy, którym ma ustalone prawo do emerytury lub renty w danym miesiącu będzie niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę i będzie on spełniał warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów (np. z tytułu wykonywania pracy na podstawie drugiej umowy zlecenia), będzie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów aż do osiągnięcia kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zgodnie z art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 581 z późn. zm.) – dalej u.ś.o.z., zasadą jest, że w przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie. Co więcej, na mocy art. 82 ust. 2 u.ś.o.z. w przypadku gdy w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka na ubezpieczenie zdrowotne także jest opłacana od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie. Jeżeli zatem ubezpieczony wykonuje pracę na podstawie dwóch lub więcej umów zlecenia, czy też wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia i umowy o pracę, składka na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne jest należna z tytułu każdej z tych umów.